Dư luận quốc tế về thỏa thuận hòa bình Israel - Hamas

Sau hơn 2 năm xung đột, bắt đầu từ cuộc tấn công của lực lượng Hamas ngày 7/10/2023, khiến hơn 1.200 người Israel thiệt mạng và hơn 250 con tin bị bắt giữ, thỏa thuận này hứa hẹn giúp chấm dứt vòng luẩn quẩn của bạo lực.

Theo Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), quân đội nước này đã rút về các vị trí được thống nhất, trong khi Hamas cam kết thả 20 con tin còn sống trong vòng 72 giờ. Đổi lại, Israel thả 11 tù nhân Hamas ngay lập tức, trong giai đoạn sau, lên đến 250 tù nhân Palestine đang thụ án chung thân cùng 1.700 người bị giam giữ kể từ năm 2023.

Thỏa thuận này, được gọi là “Kế hoạch 20 điểm” của Tổng thống Mỹ Donald Trump, không chỉ dừng lại ở ngừng bắn tạm thời, mà còn nhắm đến việc biến Gaza thành “khu vực không cực đoan” sau khi IDF rút lui hoàn toàn, loại trừ Hamas khỏi chính quyền địa phương.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu nhấn mạnh rằng quân đội sẽ duy trì sự hiện diện để gây sức ép cho đến khi Hamas giải giáp vũ khí. Từ phía Hamas, quan chức cấp cao Khalil al-Hayya ngày 9/10 tuyên bố “cuộc chiến đã kết thúc”, với sự đảm bảo từ Mỹ và các bên trung gian như Qatar, Ai Cập.

Dư luận quốc tế về thỏa thuận này là bức tranh hỗn hợp, ca ngợi vai trò của Tổng thống Trump, bên cạnh hy vọng xen lẫn lo ngại về tính bền vững. Các nhà lãnh đạo thế giới từ châu Âu đến Trung Đông bày tỏ sự chào đón, nhưng các chuyên gia cảnh báo đây chỉ là “bước đầu mong manh” trong một cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ.

Theo khảo sát của Pew Research Center, 62% người dân Mỹ ủng hộ thỏa thuận, trong khi ở châu Âu, con số này dao động từ 55% ở Đức đến 48% ở Pháp, phản ánh sự mệt mỏi với chiến tranh nhưng cũng là nỗi sợ tái diễn bạo lực.

Mỹ và các đồng minh phương Tây

Ở Mỹ, trung tâm của thỏa thuận, dư luận xoay quanh hình ảnh Tổng thống Trump như “người hòa giải bất đắc dĩ”. Ông Trump, trong bài đăng trên Truth Social ngày 9/10, tự hào tuyên bố: “Tôi rất tự hào thông báo rằng Israel và Hamas đã ký giai đoạn đầu tiên của Kế hoạch hòa bình”.

Điều đó nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ phe Cộng hòa, với các nghị sĩ như Steve Scalise kêu gọi Nobel Hòa bình cho ông Trump, cho rằng ông làm được điều “50 năm và 7 tổng thống không thể”. Cuộc thăm dò của AP News cho thấy 68% cử tri Cộng hòa coi đây là “thành tựu lịch sử”, trong khi chỉ 45% cử tri Dân chủ đồng tình.

Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama, trong tuyên bố ngày 9/10, hoan nghênh thỏa thuận nhưng nhấn mạnh: “Sau 2 năm mất mát không tưởng, giờ là lúc Israel và Palestine, với sự hỗ trợ của Mỹ và cộng đồng quốc tế, bắt đầu tái thiết Gaza và cam kết một quá trình công nhận nhân tính chung và quyền cơ bản của cả hai dân tộc”. Ông Obama cảnh báo thỏa thuận phải dẫn đến hòa bình lâu dài, không chỉ là “tạm dừng chiến thuật”.

Các tổ chức nhân quyền như Human Rights Watch (HRW) bày tỏ lạc quan thận trọng, kêu gọi mở biên giới Gaza để cứu trợ khẩn cấp, vì theo Liên hợp quốc, hơn 1,9 triệu người Palestine, chiếm 90% dân số Gaza, đang đối mặt với nạn đói cấp độ 5 (nghiêm trọng nhất).

Ở châu Âu, phản ứng mang tính xây dựng hơn nhưng vẫn còn lo ngại. Thủ tướng Đức Olaf Scholz gọi thỏa thuận là “khuyến khích”, lần đầu tiên sau lâu dài có “triển vọng hòa bình thực sự ở khu vực”. Liên minh châu Âu, qua phát ngôn viên Josep Borrell, cam kết hỗ trợ 500 triệu euro cho tái thiết Gaza, nhưng nhấn mạnh cần “giám sát quốc tế” để tránh tái diễn bạo lực.

Tại Anh, Thủ tướng Keir Starmer chào đón thỏa thuận hòa bình trên, nhấn mạnh đây là “cơ hội lịch sử”, song cảnh báo “sự vắng mặt của Cơ quan Lập pháp Palestine (PA) trong quản lý Gaza có thể dẫn đến khoảng trống quyền lực nguy hiểm”. Khảo sát của YouGov ngày 10/10 cho thấy 52% người Anh ủng hộ, nhưng 38% lo ngại thỏa thuận “thiên vị Israel” do điều khoản duy trì sự hiện diện quân sự của IDF.

Pháp và Italy, hai nước có cộng đồng Do Thái và Hồi giáo lớn, thể hiện sự phân cực rõ nét. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron kêu gọi “ngừng bắn toàn diện và vĩnh viễn”, đồng thời chỉ trích “sự chậm trễ của Israel trong việc rút quân”. Tại Italy, Thủ tướng Giorgia Meloni tuyên bố “sẵn sàng đóng góp để củng cố ngừng bắn”, với kế hoạch gửi chuyên gia giám sát nhân đạo. Các cuộc tuần hành ở Paris và London ngày 10/10 thu hút hàng nghìn người, với biểu ngữ “Hòa bình cho Gaza, công lý cho Palestine” xen lẫn “Giải phóng con tin Israel ngay lập tức”.

Trung Đông

Trung Đông, tâm điểm của xung đột, có những phản ứng đa chiều, phản ánh sự phức tạp địa chính trị khu vực. Các nước Ả Rập vùng Vịnh như Ả rập Xê út, hoan nghênh thỏa thuận trên như “bước tiến hướng tới hòa bình công bằng và toàn diện”. Bộ Ngoại giao Ả rập Xê út ngày 9/10 nhấn mạnh vai trò trung gian của Qatar và Ai Cập, nơi thỏa thuận được ký kết. 8 bộ trưởng ngoại giao từ các nước Ả Rập và Hồi giáo đa số đã ra tuyên bố chung chào đón “Kế hoạch 20 điểm” của ông Trump, hy vọng nó sẽ mở đường cho bình thường hóa quan hệ Israel - Ả Rập.

Ai Cập và Qatar, hai nhà trung gian chính, đóng vai trò then chốt. Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi gọi đây là “khoảnh khắc then chốt”, cam kết hỗ trợ hậu cần cho việc thả con tin và cứu trợ. Qatar, nước tài trợ cho Gaza, thông báo giải ngân 300 triệu USD ngay lập tức cho nhu yếu phẩm.

Tuy nhiên, Iran - đồng minh của Hamas, phản ứng lạnh lùng hơn. Lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei tuyên bố thỏa thuận là “sự nhượng bộ của Israel dưới áp lực quốc tế”, nhưng cảnh báo “nếu không giải quyết gốc rễ vấn đề, xung đột sẽ bùng phát trở lại bất kỳ lúc nào”. Hezbollah ở Li Băng, một phần của “Trục Kháng chiến” Iran, gọi đây là “chiến thắng tạm thời cho Hamas”, nhưng kêu gọi cần cảnh giác với “âm mưu của Mỹ”.

Ở Jordan và Thổ Nhĩ Kỳ, dư luận công chúng tỏ ra sôi nổi hơn. Vua Jordan Abdullah II nhấn mạnh “hòa bình phải dựa trên giải pháp hai nhà nước”, trong khi Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan ca ngợi ông Trump nhưng chỉ trích Thủ tướng Netanyahu vì “tiếp tục gây áp lực vũ trang”. Các cuộc thăm dò của Arab Barometer cho thấy 71% người Jordan ủng hộ, nhưng chỉ 45% tin tưởng vào tính bền vững, do lo ngại về sự hiện diện kéo dài của IDF.

Châu Á, châu Phi và các khu vực khác

Châu Á, với lợi ích kinh tế lớn ở Trung Đông, thể hiện sự ủng hộ thực tế. Trung Quốc, qua phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Uông Văn Bân ngày 10/10, kêu gọi “lệnh ngừng bắn toàn diện và vĩnh viễn ở Gaza”, nhấn mạnh “nguyên tắc Palestine tự quản Palestine”. Bắc Kinh cam kết hỗ trợ 200 triệu nhân dân tệ cho cứu trợ nhân đạo, nhưng gián tiếp chỉ trích Mỹ “thiên vị”.

Ấn Độ, đồng minh của Israel, chào đón thỏa thuận qua Thủ tướng Narendra Modi, nhấn mạnh: “Ấn Độ luôn ủng hộ hòa bình, chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ tái thiết Gaza”. Một khảo sát của ORF (Observer Research Foundation) ngày 10/10 cho thấy 59% người Ấn Độ coi đây là “bước tiến tích cực”, nhưng lo ngại về an ninh hàng hải qua Biển Đỏ.

Tại châu Phi, Liên minh châu Phi (AU) ra tuyên bố chung, kêu gọi “công lý cho người Palestine”, cam kết hỗ trợ 100 triệu USD từ quỹ phát triển để tái thiết Gaza. Nam Phi, với lịch sử đấu tranh chống phân biệt chủng tộc apartheid, dẫn đầu dư luận khu vực, trong đó Tổng thống Cyril Ramaphosa gọi thỏa thuận là “chiến thắng của ngoại giao đa phương”, nhưng cảnh báo rằng “nếu không giải quyết bất bình đẳng, hòa bình sẽ rất mong manh”.

Nga và Ukraine, giữa cuộc chiến riêng, có phản ứng chiến lược. Tổng thống Nga Vladimir Putin chúc mừng ông Trump nhưng nhấn mạnh “cần giải pháp toàn diện cho Trung Đông để ổn định toàn cầu”. Tại Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelenskyy khẳng định: “Hòa bình ở Gaza nhắc nhở chúng tôi rằng ngoại giao có thể chấm dứt chiến tranh”, dù Nga vừa tấn công cơ sở hạ tầng Ukraine ngày 10/10.

Giới chuyên gia và học giả

Các chuyên gia quốc tế mang đến góc nhìn sâu sắc, nhấn mạnh thách thức vượt xa niềm vui ban đầu. Mouin Rabbani, cựu quan chức Liên Hợp Quốc và chuyên gia Trung Đông tại PBS, nhận xét: “Thỏa thuận này là bước đột phá, nhưng triển vọng sau lệnh ngừng bắn phụ thuộc vào việc giải quyết số phận của Hamas và ai sẽ quản lý Dải Gaza”. Ông Rabbani cảnh báo “khoảng trống quyền lực có thể dẫn đến hỗn loạn, giống như sau các thỏa thuận trước năm 2021”.

Jon B. Alterman, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định: “Giai đoạn một chỉ là tạm dừng; các ngoại trưởng Ả Rập chào đón, nhưng Israel phải rút lui hoàn toàn để tránh mất lòng tin”.

Chuyên gia Marina Ottaway từ Carnegie Endowment, chỉ trích: “Trên giấy tờ, kế hoạch là rất tốt nhưng thực thi và bền vững là rào cản lớn. Ông Trump thể hiện sự linh hoạt nhưng thiếu bảo đảm thời gian, cam kết cuối cùng từ Israel”. Ottaway đề xuất “mô hình quản lý quốc tế tạm thời” để tránh Hamas tái nổi dậy.

Trong khi đó, Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR) nhận định: “Kế hoạch của ông Trump có thể chấm dứt sự phá hủy Gaza của Israel, nhưng khoảng trống về thời gian và bảo đảm là điểm yếu”.

Dù lạc quan, thách thức khổng lồ vẫn tồn tại. Theo Reuters, hàng ngàn người Palestine đang trở về nhà đổ nát, nhưng cứu trợ chỉ đạt 20% nhu cầu, với 1,7 triệu người cần hỗ trợ khẩn cấp. Các nhóm nhân đạo như ICRC hoan nghênh nhưng kêu gọi “mở biên giới để cứu trợ tràn ngập”. Về kinh tế, Gaza mất 90% GDP kể từ năm 2023, theo Ngân hàng Thế giới; nguồn tái thiết ước tính cần tới 50 tỷ USD.

Chuyên gia từ CSIS dự báo: “Giai đoạn hai - trao đổi tất cả con tin lấy tù nhân Palestine, sẽ khó khăn hơn, đòi hỏi đàm phán về giải giáp Hamas và quản lý Dải Gaza”. NPR bổ sung: “Số phận Hamas và ai kiểm soát Gaza là vấn đề cốt lõi”. Nếu thành công, thỏa thuận có thể mở đường cho hòa bình khu vực; nếu thất bại, như 6 lần trước, xung đột có thể leo thang trở lại.

Thỏa thuận hòa bình Israel - Hamas là tia hy vọng sau hai năm địa ngục. Dư luận quốc tế chào đón nhưng đầy thận trọng. Từ lời ca ngợi của thế giới đến nhận định sắc bén của chuyên gia, tất cả đều nhấn mạnh: “Hòa bình không phải kết thúc, mà là bắt đầu”. Cộng đồng quốc tế phải hành động, từ cứu trợ đến giám sát, để biến “giai đoạn một” thành hòa bình vĩnh cửu.