"CUỘC CHIẾN" CĂNG THẲNG GIỮA AUSTRALIA VỚI FACEBOOK NHÌN TỪ GÓC ĐỘ TOÀN CẦU

Việc Facebook chặn người dùng Australia truy cập các trang tin tức không chỉ làm dấy lên căng thẳng giữa hãng này với chính phủ Australia, mà còn báo hiệu một cuộc xung đột rộng lớn hơn giữa các "đại gia" truyền thông xã hội với các chính phủ toàn cầu.

Gã khổng lồ mạng xã hội Facebook ngày 17/2 đã gây chấn động với tuyên bố chặn người dùng Australia khỏi xem hoặc chia sẻ nội dung tin tức từ mọi hãng thông tấn trong và ngoài nước. Đây được xem là đòn đáp trả của Facebook khi chính phủ Australia dự kiến thông qua dự luật buộc các nền tảng trực tuyến như Facebook và Google chia sẻ lợi nhuận với các hãng thông tấn khi tin tức gốc được hiển thị và chia sẻ trên các trang Facebook Newsfeed và Google Search.

Ngọn nguồn mâu thuẫn

Thực tế, Facebook và Google trong nhiều năm qua đã tranh cãi với các nhà xuất bản tin tức, các hãng thông tấn về quy tắc hiển thị nội dung trên nền tảng này. Các hãng thông tấn, vốn đang mất hàng tỷ USD chi cho nền tảng quảng cáo trực tuyến, cho rằng những gã khổng lồ công nghệ nên trả tiền để hiển thị và chia sẻ nội dung của họ. Nhưng từ góc độ các ông lớn công nghệ như Facebook và Google, họ khẳng định chính các nền tảng này thu hút lượng lớn độc giả đến trang web tin tức của các hãng thông tấn thông qua chức năng chia sẻ mà không mất phí.

Từ quan điểm tin tức không miễn phí, các nhà lập pháp Australia cho rằng dự luật buộc các ông lớn công nghệ chia sẻ lợi nhuận cho hãng thông tấn là lẽ dĩ nhiên nhằm cân đối lại lợi ích giữa một bên là nền tảng kỹ thuật số, một bên là thực thể cung cấp tin tức. Trước sức ép từ Canberra, Google nhanh chóng chọn cách giải quyết êm đẹp: ký thỏa thuận với loạt hãng thông tấn hoạt động tại Australia, bao gồm cả điều khoản chia sẻ lợi nhuận. Ngược lại, Facebook thẳng tay chặn đứng người dùng Australia truy cập, chia sẻ tin tức.

Vì sao hai nền tảng trực tuyến lại chọn hai cách xử sự đối lập như vậy? Nên nhớ rằng trước đó, cả hai từng cùng đe dọa sẽ cắt cung cấp các dịch vụ thiết yếu nếu chính phủ Australia khăng khăng thông qua dự luật chia sẻ lợi nhuận cho hãng thông tấn.

Trong vài ngày qua, Google đã công khai hàng loạt thỏa thuận với các hãng thông tấn lớn nhất ở Australia như Seven West Media, Nine Entertainment, News Corp. Thông tin chi tiết về điều khoản chia sẻ lợi nhuận không được tiết lộ, nhưng thông qua thỏa thuận này, Google được quyền chia sẻ các tin tức của những nhà xuất bản trên, bao gồm các ấn phẩm nổi tiếng Wall Street Journal, Barron's, MarketWatch, New York Post, Times, Sunday Times, The Sun,  Australia, News.com.au, Sky News… trong thanh Google News Showcase để phục vụ người dùng Australia.

Với Google, nền tảng tìm kiếm là thứ mà gã khổng lồ công nghệ quan tâm và ưu tiên hàng đầu. Việc chặn quyền truy cập vào các trang tin tức với người dùng Australia như cách Facebook làm sẽ khiến Google tự phá vỡ công cụ tìm kiếm của mình, mở ra cánh cửa cho các đối thủ khác và làm mất vị thế lớn mạnh của hãng trên thị trường tìm kiếm toàn cầu. Do đó, không còn cách nào khác, Google đặt bút ký vào thỏa thuận chia sẻ lợi nhuận.

Không giống Google, Facebook nói rằng dịch vụ cốt lõi mà họ cung cấp không dựa nhiều vào mảng tin tức, rằng tin tức chỉ chiếm chưa đầy 4% nội dung tiếp cận người xem trên nguồn cung dữ liệu chung. Facebook cũng nói, lợi nhuận kinh doanh từ tin tức chỉ chiếm con số rất nhỏ trong tổng lợi nhuận mà hãng thu được. Trên thực tế, nhiều người dùng truy cập Facebook mỗi ngày mà không có thói quen click vào các liên kết đến các trang web báo chí. 

Trong năm tài chính 2019, Facebook kiếm được từ thị trường Australia 22,7 triệu AUD lợi nhuận sau thuế, giảm nhẹ so với mức 23,3 triệu AUD vào năm 2018. Doanh thu từ xứ sở chuột túi trong năm 2019 đạt 674 triệu AUD, phần lớn trong đó đến từ việc bán quảng cáo trực tuyến. Facebook nói rằng, nền tảng mạng xã hội này đã giúp các hãng tin tức Australia tiếp cận 5 tỷ lượt truy cập, nhờ đó mang về 407 triệu AUD vào năm ngoái, trong khi chính Facebook chỉ kiếm được rất ít. Vì vậy, không ngạc nhiên khi Google chọn cách thỏa hiệp, còn Facebook cứng rắn chặn đứng quyền truy cập các tin tức như một đòn cảnh cáo với dự luật "đòi tiền" của chính phủ Australia.

Lập trường cứng rắn của Australia

Ở chiều ngược lại, hãy nhìn vào phản ứng cứng rắn của chính phủ Australia sau khi Facebook chặn đứng quyền truy cập của người dùng nước này vào các trang tin tức.

"Tôi chỉ muốn gửi lời đến Facebook: đây là Australia, nếu họ muốn kinh doanh ở đây, họ phải chơi theo luật của chúng tôi", Thủ tướng Australia Scott Morrison tuyên bố cứng rắn.

Ông Morrison cũng cho rằng động thái của Facebook chẳng khác nào tuyên bố "hủy kết bạn" với nước Australia, và rằng hàng loạt nhà lãnh đạo từ các nước đồng minh như Anh, Pháp, Canada… đều đang ủng hộ nước Australia trong cuộc chiến với nền tảng mạng xã hội lớn nhất hành tinh.

Điều mà Thủ tướng Australia khẳng định là dựa trên cơ sở thực tế. Tương tự như Australia, nhiều chính phủ quốc tế có vẻ như đang đứng về phía các hãng thông tấn để tung ra các luật kiềm chế sức mạnh của những nền tảng truyền thông xã hội như Facebook. Ví dụ, luật bản quyền mới đã buộc Google trả tiền cho các nhà xuất bản tin tức của Pháp trong một thỏa thuận đang có xu hướng được nhân rộng ở 27 quốc gia thuộc khối EU.

Ông Suranga Seneviratne, một giảng viên tại Trường Khoa học Máy tính thuộc Đại học Sydney (Australia) cũng khẳng định rằng những hạn chế xem và chia sẻ tin tức mà Facebook áp dụng hôm 17/2 không gây ra tác động lớn với người dùng Australia. "Nếu chỉ xét trên phương diện tin tức, với tư cách người dùng, cá nhân tôi cho rằng chúng ta sẽ không cảm thấy tác động đáng kể. Với tư cách một nền tảng mạng xã hội, Facebook cũng sẽ không ghi nhận doanh thu sụt giảm đáng kể sau động thái này".

"Tôi đoán ý định của Facebook là "giết một con cừu" để cảnh báo nhiều quốc gia khác", chuyên gia Peter Lewis từ Học viện Australia cho hay. Có thể các nhà điều hành Facebook đã tính đến tác động lợi nhuận tiềm năng sau động thái mạnh mẽ ở Australia, nhưng điều mà Facebook nên quan ngại hơn là việc vô tình chặn các tài khoản do chính quyền địa phương nắm giữ, tài khoản của các tổ chức phi chính phủ và từ thiện… có nguy cơ gây ra tổn hại lớn hơn về danh tiếng cho gã khổng lồ công nghệ Mỹ. Nhiều chuyên gia nhận định việc chặn người dùng tiếp cận các tin tức chính thống được kiểm chứng tại thời điểm họ cần được cung cấp thông tin về cuộc khủng hoảng đại dịch cũng như nhiều vấn đề mang tính cấp thiết khác chính là hành động "tự bắn vào chân mình" của Facebook.

Mối lo ngại độc quyền

Vì sao các chính phủ trên thế giới nghiêng về bảo vệ lợi ích hãng thông tấn?

Một báo cáo công bố vào tháng 9/2020 của cơ quan giám sát cạnh tranh Australia đã cho thấy sức mạnh độc quyền to lớn của Facebook và Google trong lĩnh vực quảng cáo tại xứ sở chuột túi. Báo cáo chỉ ra rằng cứ 100 AUD mà các nhà quảng cáo trực tuyến chi ra năm 2019 thì có tới 53 AUD rơi vào túi Google, 28 AUD rơi vào túi Facebook và chỉ 19 AUD khác phân bổ cho các trang web và nền tảng quảng cáo khác.

Việc Facebook thẳng tay chặn người dùng Australia truy cập các trang tin tức không chỉ làm dấy lên căng thẳng giữa nền tảng mạng xã hội này với chính phủ Australia, mà còn vẽ ra một cuộc xung đột rộng lớn hơn giữa các đại gia truyền thông xã hội với các chính phủ toàn cầu: một bên là quyền lực mềm bắt rễ từ mạng lưới Internet đóng vai trò thiết yếu với cuộc sống con người hiện đại, một bên là quyền lực quản lý của nhà nước với tư cách định hướng và ban hành luật pháp.

Rasmus Nielsen, Giám đốc Viện Nghiên cứu Báo chí của Reuters nhận định trên tờ CNN: "(Động thái của Facebook) là minh chứng cho sức mạnh khổng lồ mà một công ty tư nhân có được trong không gian Internet công cộng. Nhiều chính phủ và chính trị gia trên khắp thế giới đang tỏ ra lo ngại về sức mạnh đó. Họ muốn có sự giám sát trực tiếp hơn thông qua ban hành quy định về cách mà các đại gia công nghệ có thể sử dụng sức mạnh này". "Cá nhân tôi cho rằng việc Facebook đơn phương đưa ra quyết định (chặn người dùng Australia xem và chia sẻ tin tức) mà không cảnh báo trước là vấn đề lớn. Nhưng họ là một công ty tư nhân, họ đang làm những gì mà họ tin rằng có thể bảo vệ lợi ích cho họ", ông Nielsen nói thêm.

Tất nhiên, mối lo ngại độc quyền như vậy đang thúc đẩy nhiều chính phủ đứng về phía Australia. 

Tại chính quê nhà Mỹ, Facebook từ lâu đã hứng chịu nhiều chỉ trích. David Cicilline, một nghị sĩ đảng Dân chủ từ Rhode Island, quan chức đứng đầu Tiểu ban Chống độc quyền Hạ viện, nhấn mạnh hành động hiện tại của Facebook tại Australia là bằng chứng cho việc gã khổng lồ công nghệ này đang đi ngược lại "nền dân chủ". "Động thái đe dọa một quốc gia buộc họ chấp thuận điều khoản của Facebook là minh chứng rõ ràng cho sự lạm dụng quyền lực độc quyền", ông Cicilline viết trong một bài đăng trên Twitter.

Thực tế, mối đe dọa độc quyền của các ông lớn như Facebook và Google đã được các nhà lập pháp Mỹ để mắt từ lâu. Hồi tháng 12/2020, Ủy ban Thương mại Liên Bang Mỹ (FTC) đã đưa Facebook lên "đầu sóng ngọn gió" với 2 vụ kiện chống độc quyền mang tính bước ngoặt liên quan đến thương vụ mua lại Instagram và WhatsApp. Còn Google liên tục đối diện 3 vụ kiện chống độc quyền và hàng loạt cuộc điều tra của Bộ Tư pháp. Lần gần đây nhất, tháng 12 năm ngoái, 38 tiểu bang Mỹ đã đệ đơn kiện Google sử dụng kho dữ liệu khổng lồ thu thập trong nhiều năm để củng cố vị thế độc quyền, tạo ra các rào cản với đối thủ cạnh tranh. Tổng chưởng lý New York Letitia James nhấn mạnh: "Trong nhiều thập kỷ, Google đã đóng vai trò như kẻ gác cổng Internet. Nó sử dụng dữ liệu người dùng như một vũ khí để tiêu diệt các đối thủ cạnh tranh, kiểm soát việc ra quyết định của tất cả chúng ta".

Không riêng Facebook và Google, nhiều ông lớn công nghệ Mỹ như Apple, Amazon… cũng lao đao với các vụ điều tra về hành vi độc quyền do lo ngại lợi dụng và bành trướng sức mạnh thị trường trên nền tảng Internet. Hãy nhìn cái cách hàng loạt nền tảng mạng xã hội như Facebook, Twitter… "bịt miệng" cựu Tổng thống Trump sau vụ bạo loạn ở tòa nhà Quốc hội Mỹ hôm 6/1 bằng cách khóa tài khoản mạng xã hội vĩnh viễn hoặc vô thời hạn. Đó là cách hành xử chưa từng có tiền lệ của các tập đoàn công nghệ với người từng đứng đầu Nhà Trắng.

Rõ ràng, các nhà làm luật toàn cầu có lý do để cảnh giác về quyền lực thị trường quá lớn trong tay những đại gia công nghệ. Còn các ông lớn công nghệ thì từ lâu đã lường trước và chuẩn bị sẵn sàng cho một "trận thư hùng" với chính phủ, như những gì Facebook đang làm với Australia.

Quay trở lại câu chuyện Facebook và chính phủ Australia, nó đang thổi bùng loạt phản ứng mạnh mẽ của các nhà lập pháp quốc tế về mối lo ngại độc quyền.

Julian Knight, nhà lập pháp kiêm chủ tịch Ủy ban Kỹ thuật số, Văn hóa, Truyền thông và Thể thao tại Quốc hội Anh, nhận định động thái của Facebook là "hành vi ngu ngốc nhưng cũng đáng lo ngại nhất". Ông này gợi ý rằng các nhà lập pháp Anh cũng đang cân nhắc ban hành luật điều chỉnh các nền tảng xã hội như Facebook trong việc chia sẻ những nguồn tin tức đáng tin cậy thay vì truyền bá tin giả. "Tôi cho rằng hành động "bắt nạt" mà Facebook đang thực hiện tại Australia sẽ chỉ khơi dậy nỗ lực tiến xa hơn của các nhà lập pháp trên toàn thế giới (trong việc đưa Facebook vào khuôn khổ)".

Bộ trưởng Bộ Di sản Canada Steven Guilbeault cũng đồng quan điểm khi viết trên Twitter rằng: "Hành động của Facebook thể hiện sự vô trách nhiệm, đe dọa người dân Australia... Chúng tôi sẽ thúc đẩy ban hành dự luật để cân bằng lợi ích giữa các phương tiện truyền thông tin tức và các đại gia công nghệ".

Không chỉ các nhà lập pháp, hãng truyền thông cũng nắm bắt cơ hội để tấn công nền tảng mạng xã hội lớn nhất hành tinh. Tại Đức, Liên đoàn các nhà xuất bản báo Đức (BDZV) đã kêu gọi chính phủ hạn chế tầm ảnh hưởng và sức mạnh thị trường của Facebook. "Việc một nền tảng tự ý tắt cung cấp dịch vụ theo ý muốn chủ quan để gây áp lực chính trị đang phơi bày vấn đề độc quyền Internet", ông Dietmar Wolff, tổng giám đốc của BDZV, nói.

Henry Faure Walker, Chủ tịch Hiệp hội Truyền thông Tin tức của Anh khẳng định động thái mới của Facebook đặt ra sự cấp thiết cho các cơ quan quản lý trên toàn cầu trong việc ban hành dự luật mới để tạo ra một "sân chơi thực sự bình đẳng giữa các gã khổng lồ công nghệ và hãng thông tấn". Ông Walker cho rằng những gì Facebook đã làm là "một ví dụ kinh điển về một thế lực độc quyền đang cố gắng "bắt nạt" để bảo vệ vị thế thống trị độc quyền của mình".

Không khó để nhận ra, Facebook "làm căng" với Australia phần lớn là do lo ngại nguy cơ chính phủ Australia luật hóa các điều khoản chia sẻ lợi nhuận sẽ tạo thành tiền lệ được hàng loạt quốc gia khác trên thế giới học theo, qua đó đe dọa đáng kể đến "túi tiền" của nền tảng mạng xã hội lớn bậc nhất hành tinh. Khi ngày càng nhiều chính phủ đứng về "phe" Australia, những động thái tiếp sau của Facebook chắc chắn sẽ là tâm điểm chú ý của các nhà làm luật khắp hành tinh.

Các nước muốn theo chân Australia, "đòi tiền" Facebook, Google

Mỹ

Chủ tịch Microsoft Brad Smith tuần quan đã "đổ thêm dầu vào lửa" khi kêu gọi các nhà lập pháp Mỹ xem xét một dự luật tương tự như Australia, buộc các gã khổng lồ công nghệ chia sẻ lợi nhuận với hãng thông tấn.

Tổ chức thương mại News Media Alliance, tổ chức với gần 2.000 thành viên là các hãng báo chí, nhà xuất bản…, cũng đang xúc tiến một dự luật cạnh tranh báo chí. Dự luật này cho phép các nhà xuất bản tin tức thương lượng với nhiều nền tảng mạng xã hội, trực tuyến về các điều khoản phân phối nội dung, trong đó có lợi nhuận. Facebook đã phản hồi động thái này bằng nhiều sáng kiến như thúc đẩy nội dung tin tức trả phí thông qua tab Facebook News, nhưng cho đến nay hiệu quả của nó vẫn còn khiêm tốn.

Canada

Quốc gia láng giềng Mỹ - Canada cũng được cho là đang xem xét ban hành luật mới buộc các đại gia công nghệ trả tiền cho nội dung tin tức xuất hiện trên những nền tảng Internet này. Bộ trưởng Bộ Di sản của Canada Steven Guilbeault là một trong những nhà lập pháp hàng đầu ủng hộ đề xuất như vậy. Ông khẳng định: "Tin tức không miễn phí và chưa bao giờ miễn phí. Lập trường của chúng tôi rất rõ ràng: các nhà xuất bản phải được trả thỏa đáng cho công sức của họ. Chúng tôi sẽ hỗ trợ họ lấy lại các lợi ích thiết yếu vì nền dân chủ của chúng ta, vì hạnh phúc của cộng đồng chúng ta".

Liên minh châu Âu (EU)

Là khối đi đầu trong các quy định về dữ liệu và công nghệ mới cũng như chống độc quyền, EU cũng dự kiến sẽ đưa ra các dự luật mới nhằm kìm hãm sức mạnh của các gã khổng lồ kỹ thuật số. Theo tờ Business Insider, các nhà lập pháp EU có vẻ sẽ theo sát đề xuất của Australia trong việc buộc Facebook và Google chia sẻ lợi nhuận với các hãng thông tấn. Dự luật mới dự kiến được thiết lập trên nền tảng các đạo luật về Dịch vụ kỹ thuật số và thị trường kỹ thuật số mà Ủy ban châu Âu đề xuất gần đây.

Trả lời trên tờ Financial Times, ông Alex Agius Saliba, nghị sĩ Nghị viện châu Âu (EP) cho hay dự luật mới của chính phủ Australia có thể giải quyết "sự mất cân bằng nghiêm trọng về khả năng đàm phán" giữa các nền tảng công nghệ và hãng thông tấn. "Với vai trò thống lĩnh thị trường tìm kiếm, truyền thông xã hội và quảng cáo; các nền tảng kỹ thuật số lớn đang tạo ra sự mất cân bằng quyền lực, nhờ đó hưởng lợi đáng kể từ nội dung tin tức. Tôi nghĩ sẽ hoàn toàn công bằng nếu buộc họ trả một khoản phí".

Pháp là quốc gia đầu tiên trong khối EU áp dụng các dự luật bản quyền mới, trong đó yêu cầu Facebook và Google trả tiền cho các hãng tin tức nếu muốn hiển thị nội dung tin tức từ họ. Nhưng cả hai đại gia công nghệ Mỹ đều lắc đầu từ chối quy định này. Sau 18 tháng tranh chấp, Google gần đây đã ký một thỏa thuận trị giá 76 triệu USD với hàng loạt hãng tin Pháp để tin tức của các hãng này xuất hiện trên nền tảng Google News Showcase. Còn Facebook cho đến nay vẫn chưa phản ứng trước sức ép từ chính phủ Pháp.

Anh

Từ tháng 12 năm ngoái, Lực lượng đặc nhiệm thị trường kỹ thuật số của Vương quốc Anh đã cảnh báo rằng họ có thể sẽ sớm buộc Facebook và Google trả phí cho các hãng tin tức để hiển thị những nội dung như vậy.

Các nhà lập pháp Anh từ Cơ quan quản lý phát sóng Ofcom và Cơ quan cạnh tranh và thị trường (CMA) đã đề xuất một cơ quan giám sát mới chuyên theo dõi hoạt động các đại gia công nghệ mang tên "Đơn vị thị trường kỹ thuật số". Đơn vị này có trách nhiệm đảm bảo những gã khổng lồ công nghệ như Google và Facebook và đối thủ cạnh tranh của họ được đối xử công bằng trên một sân chơi bình đẳng, qua đó cung cấp sản phẩm, dịch vụ tốt nhất đến người dùng.

Ủy ban Truyền thông & Kỹ thuật số Hạ viện Anh mới đây cũng bày tỏ quan điểm trực tiếp hơn khi khuyến nghị Quốc hội xem xét một dự luật tương tự như Australia, buộc Facebook và Google trả tiền cho các hãng xuất bản tin tức.

Tây Ban Nha

Nếu tính theo mốc thời gian, Tây Ban Nha là nước đầu tiên "đánh thuế Google" vào năm 2014 khi buộc gã khổng lồ công nghệ Mỹ trả tiền cho những tin tức mà họ hiển thị trên nền tảng Google News. Thời điểm đó, thay vì nhượng bộ và ký thỏa thuận trả tiền, Google chọn cách đóng cửa hoàn toàn Google News tại quốc gia này.

Từ đó đến nay, Google vẫn chưa có ý định cung cấp trở lại dịch vụ tin tức ở Tây Ban Nha. Đó là lý do vì sao vụ tranh chấp giữa Facebook và chính phủ Australia mới đây sẽ được các nhà lập pháp Tây Ban Nha theo dõi chặt chẽ.