Chiến dịch "hạ giá thuốc" của Tổng thống Mỹ Donald Trump

Tổng thống Donald Trump vừa công bố thỏa thuận "lịch sử" với Pfizer, một trong những tập đoàn dược phẩm lớn nhất thế giới, nhằm giảm giá thuốc cho chương trình Medicaid. Động thái này, cùng với việc ra mắt website TrumpRX.com, được kỳ vọng sẽ mang lại sự minh bạch và giảm gánh nặng chi phí thuốc men cho hàng triệu người Mỹ.

Chiến dịch này là sự tiếp nối của sắc lệnh hành pháp “Giá thuốc Tối huệ quốc” (MFN) được ký vào tháng 5 và bức thư gửi 17 CEO dược phẩm lớn vào cuối tháng 7. Đây là một phần trong lời hứa tranh cử năm 2024 của ông Trump, nhằm đưa giá thuốc ở Mỹ về mức "công bằng" như ở châu Âu hay Canada, nơi chi phí thuốc chỉ bằng 1/3 so với Mỹ.

Theo Văn phòng Trợ lý Bộ trưởng Y tế Mỹ (ASPE), giá thuốc có thương hiệu tại Mỹ cao gấp 4,22 lần so với 32 quốc gia phát triển khác. Ngay cả sau khi trừ giảm giá, con số này vẫn là 3,22 lần. Với hơn 100 triệu người Mỹ phụ thuộc vào Medicare và Medicaid, chi phí thuốc kê đơn dự kiến vượt 600 tỷ USD vào năm 2025.

Phát biểu tại Phòng Bầu dục, ông Trump khẳng định: “Chúng ta đã bị các công ty dược phẩm "chặt chém" quá lâu. Giờ là lúc Mỹ dẫn đầu, không phải theo sau”.

Nền tảng của cuộc khủng hoảng giá thuốc tại Mỹ

Giá thuốc tại Mỹ từ lâu đã là một vấn đề nhức nhối, phản ánh sự bất bình đẳng trong hệ thống y tế. Nghiên cứu của RAND Corporation cho thấy, giá trung bình cho tất cả các loại thuốc ở Mỹ cao gấp 2,78 lần so với 33 quốc gia OECD khác. Đặc biệt, với thuốc thương hiệu, một liều insulin tại Mỹ có giá 300 USD, trong khi ở Canada chỉ 30 USD; thuốc chữa ung thư Keytruda của Merck đắt gấp 3 lần ở Đức.

Hơn 25% người Mỹ lớn tuổi phải đối mặt với lựa chọn khó khăn giữa mua thuốc và chi trả hóa đơn điện nước, dẫn đến 1,5 triệu ca nhập viện không cần thiết do bỏ liều, theo báo cáo của KFF.

Nguyên nhân chính được cho là do hệ thống y tế Mỹ thiếu đàm phán giá tập trung, cho phép các hãng dược định giá tự do. Hiệp hội Nghiên cứu và Sản xuất Dược phẩm Mỹ (PhRMA) lập luận rằng mức giá cao này tài trợ cho 80% nghiên cứu toàn cầu. Tuy nhiên, Tiến sĩ Aaron Kesselheim từ Đại học Harvard phản bác: “Mỹ đang "trả giá" cho đổi mới của thế giới, trong khi các nước khác hưởng lợi từ hệ thống thương lượng thông minh hơn”.

Ông Trump không phải là người xa lạ với cuộc chiến này. Cuối nhiệm kỳ đầu, ông từng ban hành quy định MFN thử nghiệm cho Medicare, nhưng sáng kiến này nhanh chóng bị tòa án chặn và bị chính quyền Tổng thống Joe Biden hủy bỏ vào năm 2022. Giờ đây, với đa số Cộng hòa ở Quốc hội, ông Trump quay lại với phiên bản "nâng cấp", kết hợp sắc lệnh hành pháp, thư từ trực tiếp và đe dọa thuế quan.

Các bước đi quyết liệt

Chiến dịch của ông Trump bùng nổ từ tháng 5 với sắc lệnh hành pháp “Mang giá thuốc tối huệ quốc đến với bệnh nhân Mỹ”, yêu cầu các nhà sản xuất thuốc kê đơn cho Medicare, Medicaid phải áp dụng giá bằng mức thấp nhất mà họ bán cho bất kỳ quốc gia phát triển nào khác. Sắc lệnh này nhắm đến 50 loại thuốc đắt đỏ nhất, dự kiến tiết kiệm 100 tỷ USD trong 5 năm.

Vào ngày 31/7, Nhà Trắng công bố 17 bức thư gửi CEO của các ông lớn dược phẩm, yêu cầu "cam kết ràng buộc" giảm giá trong 60 ngày và áp dụng MFN cho toàn bộ thuốc kê đơn Medicaid. Thư ký báo chí Karoline Leavitt nhấn mạnh: “Giá thuốc thương hiệu ở Mỹ cao gấp 3 lần so với các nước phát triển tương đương”.

Đến hạn chót 29/9, Pfizer là hãng đầu tiên "chiều" ông Trump. Ngày 30/9, ông Trump công bố thỏa thuận: “Pfizer sẽ cung cấp thuốc cho tất cả chương trình Medicaid với giá MFN, giảm trung bình 50% cho các thuốc chính như statin và thuốc tim mạch, thậm chí 80% cho một số loại chuyên khoa”.

Cùng với đó, website TrumpRX.com do Trung tâm Dịch vụ Medicare và Medicaid (CMS) quản lý đã được ra mắt. Trang web này được kỳ vọng sẽ tăng minh bạch bằng cách chuyển hướng người dùng trực tiếp đến kênh bán của nhà sản xuất, loại bỏ PBM (quản lý lợi ích dược phẩm) - những "người trung gian" chiếm 30% chi phí.

Ngoài ra, từ ngày 1/10, chính quyền áp thuế 100% lên thuốc thương hiệu nhập khẩu, miễn cho các hãng cam kết sản xuất nội địa hoặc tuân thủ MFN. Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick giải thích: “Đây là thời gian hợp lý để chuyển sản xuất về Mỹ, tận dụng doanh thu quốc tế bù đắp lợi nhuận”.

Phản ứng từ ngành dược và tác động

Phản ứng từ Big Pharma khá hỗn loạn. PhRMA cảnh báo: “Kiểm soát giá kiểu này sẽ làm suy yếu vai trò dẫn đầu của Mỹ, bất lợi cho bệnh nhân, việc làm”.

Hãng dược Eli Lilly đã thử "chống đỡ" bằng cách tăng giá thuốc giảm cân Mounjaro tại Anh 15% hồi tháng 9 để bù đắp giảm giá ở Mỹ. Tuy nhiên, Pfizer đã gọi thỏa thuận với ông Trump là “bước tiến lịch sử”, đồng thời cam kết tiết kiệm hơn 20 tỷ USD cho Medicaid.

Các chuyên gia quốc tế đưa ra đánh giá đa chiều. Tiến sĩ William Feldman từ USC Schaeffer Center phân tích: “MFN nghe thì hay nhưng có ba vấn đề lớn: (i) Các nước khác sẽ tăng giá để tránh "kéo" Mỹ xuống; (ii) Không tính đến chi phí nghiên cứu địa phương; (iii) Thiếu cơ chế thực thi pháp lý vững chắc”.

Báo cáo của USC ước tính, nếu áp dụng rộng, lợi nhuận của các hãng dược phẩm Mỹ giảm 10%, châu Âu giảm 6%. Giáo sư Kalipso Chalkidou từ Global Health tại LSE nhận định: “Ông Trump đang xuất khẩu gánh nặng, giá thuốc châu Âu có thể tăng 10-15%, ảnh hưởng đến Dịch vụ Y tế Quốc gia của Anh”.

Đối với bệnh nhân Mỹ, chiến dịch hứa hẹn thay đổi lớn. Theo HHS, TrumpRx có thể giúp 40 triệu người Medicaid tiết kiệm 15 tỷ USD/năm. Số liệu cập nhật từ CMS cho thấy, chỉ sau 3 ngày ra mắt thử nghiệm, website đã ghi nhận 500.000 lượt truy cập, với Pfizer dẫn đầu danh sách thuốc giảm giá.

Tuy nhiên, tác động của chính sách này đối với quốc tế cũng lan tỏa. Ấn Độ lo ngại thuế quan làm giá xuất khẩu tăng 20%. Châu Âu có thể phải chi thêm 30 tỷ EUR cho thuốc. Ngành dược toàn cầu, với doanh thu 1.500 tỷ USD, có thể chứng kiến “tái cân bằng”, trong đó Mỹ giảm 10%, các nước khác tăng 5-7%.