Tư duy phát triển khi sáp nhập cấp tỉnh

Kết luận số 127 của Bộ chính trị, Ban bí thư nêu chủ trương sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 2 cấp (tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. 

Lộ trình thực hiện các chủ trương nêu trên đã được đề ra cụ thể; các đề án, phương án phải hoàn thành để trình Ban chấp hành Trung ương trong tháng 4.

Nhìn lại lịch sử nước ta, có thể thấy việc thay đổi các đơn vị hành chính cũng như mô hình tổ chức chính quyền địa phương đã được thực hiện nhiều lần. Sau khi thống nhất đất nước vào năm 1975 và trong bối cảnh năng lực của chính quyền, điều kiện hạ tầng và công nghệ còn nhiều hạn chế, việc tách, nhập tỉnh ở nước ta được thực hiện vì những mục đích khác nhau, bao gồm bảo đảm khả năng kiểm soát của chính quyền trung ương cũng như gia tăng năng lực quản lý nhà nước của các chính quyền địa phương.

Với những quan điểm và chủ trương mới trong kết luận số 127, cơ cấu các tỉnh và mô hình hệ thống chính trị địa phương, thành tố then chốt trong cấu trúc quản trị địa phương ở nước ta sẽ được tái định hình. Đáng chú ý nhất, quy mô các tỉnh và các xã sẽ được gia tăng trên nhiều phương diện; hệ thống chính quyền địa phương từ ba cấp (tỉnh/huyện/xã) sẽ giảm xuống còn hai cấp (tỉnh/xã).

Theo tinh thần thể hiện trong kết luận số 127, để có được một cơ cấu địa phương hợp lý, tạo động lực và không gian phát triển mới, việc sáp nhập tỉnh, xã cũng như thiết kế chức năng, nhiệm vụ của hệ thống chính quyền địa phương hai cấp cần coi trọng tư duy phát triển.

Khác với tư duy kiểm soát trước đây, tư duy phát triển coi trọng nhu cầu thực tiễn, đón bắt các xu hướng quản trị hiện đại để có thể thiết kế mô hình quản trị địa phương phù hợp với những đặc điểm bối cảnh, trình độ phát triển, lợi thế, tiềm năng cũng như những đặc thù văn hóa-xã hội của các cộng đồng dân cư. Vì thế, việc sắp xếp lại các địa phương trước hết cần phải được đặt trong tổng thể cấu trúc quản trị quốc gia, với tầm nhìn dài hạn, tối ưu nguồn lực, cân nhắc nhiều chiều cạnh (kinh tế-xã hội, an ninh-quốc phòng, cân bằng trình độ phát triển giữa các vùng/miền, địa phương).

Sáp nhập tỉnh là đề tài đã được nhiều người quan tâm kể từ khi việc tinh gọn bộ máy được thực hiện quyết liệt ở cấp Trung ương. Với những bất cập đã bộc lộ rõ, việc sắp xếp lại các tỉnh là chủ trương được người dân ủng hộ, với kỳ vọng sẽ tạo động lực mới, không gian phát triển mới cho các địa phương. Để đạt được mục đích này, rõ ràng, việc sáp nhập tỉnh nào với tỉnh nào không đơn giản chỉ là những quyết định duy ý chí, cơ học, chỉ nhằm đáp ứng các tiêu chí về quy mô dân số và diện tích.

Theo kết luận số 127, "ngoài căn cứ về quy mô dân số, diện tích", việc sắp xếp các địa phương "cần nghiên cứu kỹ quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành, mở rộng không gian phát triển, phát huy lợi thế so sánh, đáp ứng yêu cầu phát triển đối với từng địa phương và yêu cầu, định hướng phát triển của giai đoạn mới".

Như vậy, cơ cấu tỉnh mới phải hướng đến một tiêu chí then chốt là tối ưu hóa được những tiềm năng của các địa phương (tính hiệu quả). Đây là một yêu cầu cần được đặt trong bối cảnh tổng thể, không chỉ liên quan đến tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội, mà cả các vấn đề về an ninh, quốc phòng, và hài hòa trình độ phát triển giữa các khu vực. Do đó, với tư duy phát triển, các phương án sáp nhập tỉnh cần được tính toán, cân nhắc thấu đáo giữa các chiều cạnh, tiêu chí liên quan.

Chúng ta không cầu toàn đến mức kỳ vọng về một sự phân bố địa phương hoàn hảo, nhưng bản đồ các địa phương mới phải hướng đến giảm thiểu những bất cập, có thể gây tranh cãi, thậm chí tiềm ẩn những vấn đề có thể trở thành rào cản cho sự phát triển trong tương lai.

Bên cạnh sắp xếp lại cơ cấu tỉnh và xã, việc tái cấu trúc tổ chức bộ máy, xây dựng chức năng và nhiệm vụ của các cơ quan, đơn vị cho hệ thống chính quyền hai cấp cũng là thách thức không nhỏ. Để đáp ứng nhu cầu phát triển và hướng đến nền quản trị địa phương hiện đại, yêu cầu đặt ra là tổ chức bộ máy mới phải đáp ứng các tiêu chí "Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu năng - Hiệu lực - Hiệu quả", vận hành linh hoạt, gia tăng khả năng đáp ứng các nhu cầu đa dạng của người dân, doanh nghiệp.

Vì thế, theo kết luận số 127, việc xây dựng các đề án, phương án "phải tiến hành khách quan, dân chủ, khoa học, cụ thể, sâu sắc, cầu thị, sát đúng với tình hình thực tiễn; khắc phục triệt để chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, chia cắt về địa bàn, lĩnh vực, tổ chức trung gian cồng kềnh; bảo đảm hoạt động thông suốt, hiệu lực, hiệu quả, nâng cao vai trò lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới".

Việc bỏ hẳn cấp huyện trong hệ thống chính quyền địa phương đã tồn tại nhiều năm nay là chủ trương rất mới, tất yếu sẽ nâng quy mô cấp xã. Thực tế này đang đặt ra nhu cầu định hình sứ mệnh mới cho hệ thống chính quyền cấp cơ sở ở nước ta. Rõ ràng, vấn đề không đơn giản chỉ là chuyển thẩm quyền, chức năng nào của cấp huyện về cho cấp xã hay cấp tỉnh. Nếu tư duy như vậy thì dễ đối diện nguy cơ vá víu, thiếu tính tổng thể và dài hạn.

Với quy mô mới thì cấp xã sẽ được đảm nhiệm nhiều chức năng, nhiệm vụ hơn, cùng với đó là thẩm quyền cũng gia tăng. Bên cạnh đó, hệ thống hành chính ở nước ta vẫn được tổ chức gắn liền với hệ thống chính quyền. Với chính quyền hai cấp, người dân chỉ còn hai lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ công là cấp xã hoặc cấp tỉnh. Do đó, việc bố trí lại thẩm quyền, chức năng cho chính quyền cấp tỉnh và chính quyền cấp xã cần đặt trong tầm nhìn dài hạn về mô hình chính quyền địa phương hướng đến đáp ứng các yêu cầu quản trị quốc gia hiện đại.

Đồng thời, đặt trong truyền thống và những nguyên tắc của hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cần được thực hiện song hành với yêu cầu bảo đảm về nguyên tắc thống nhất quyền lực.

Cụ thể hơn, cấp xã phải đủ khả năng chủ động và tự quyết để đáp ứng các nhu cầu đời sống dân sinh hàng ngày, còn cấp tỉnh thì tập trung vào hoạch định chính sách, quản lý vĩ mô, chịu trách nhiệm với những vấn đề phức tạp, liên quan đến thẩm quyền của nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều xã. Điểm cần lưu ý là coi trọng sự chủ động và năng động của các địa phương cũng phải đặt trong mối liên hệ với yêu cầu bảo đảm khả năng kiểm soát của chính quyền trung ương, tuyệt đối tránh các nguy cơ địa phương chủ nghĩa, cát cứ, hành động tùy tiện.

Để đáp ứng nhu cầu dịch vụ công của người dân và doanh nghiệp của một cụm xã, cần xem xét các giải pháp theo tư duy quản trị hiện đại, chuyển đổi số đồng bộ trong hoạt động của các cấp chính quyền.

Kết luận số 127 cho thấy một quyết tâm rất mạnh mẽ của lãnh đạo Đảng và Nhà nước trong việc định hình lại cơ cấu tỉnh/xã và hệ thống chính trị - những thành tố then chốt của nền quản trị địa phương ở nước ta.

Thực hiện kết luận số 127 với các quan điểm chỉ đạo có tính chiến lược, yêu cầu về tư duy và tầm nhìn phát triển dài hạn, chúng ta sẽ kiến tạo các điều kiện thuận lợi cho sự tồn tại ổn định của cơ cấu địa phương, hệ thống chính trị trở thành động lực then chốt cho sự phát triển bền vững của các địa phương cũng như cả đất nước trong tương lai.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!