Thuế khoán và kế toán với hộ kinh doanh nhỏ lẻ

Trong những ngày qua, khi quan sát thấy một số quy định mới về thuế được báo chí, mạng xã hội quan tâm đưa tin và bình luận, là người đã có nhiều năm gắn bó với lĩnh vực thuế tại Việt Nam, tôi thấy rằng đây là tín hiệu tích cực. Việc thông tin, giải thích chính sách thuế đối với giới kinh doanh luôn cần thiết, nhất là cá nhân, hộ kinh doanh nhỏ vì đây là nhóm ít có điều kiện để tiếp cận, tìm hiểu chính sách hơn so với nhóm doanh nghiệp.

Với phần đông chúng ta thì có lẽ thuế và kế toán vẫn là những lĩnh vực khó, phức tạp và hiểu biết của cá nhân, hộ kinh doanh về nghĩa vụ thuế phần nào còn hạn chế. Thông tin đầy đủ, kịp thời, dễ hiểu chính là góp phần để việc thu thuế của Nhà nước đạt hiệu quả và tạo điều kiện cho người kinh doanh tuân thủ tốt pháp luật về thuế.

Theo Nghị quyết 198 của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển kinh tế tư nhân thì hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh không áp dụng phương pháp khoán thuế từ ngày 1/1/2026 mà sẽ nộp thuế theo pháp luật về quản lý thuế.

Đồng thời, ngưỡng miễn thuế giá trị gia tăng (GTGT) và thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đối với cá nhân, hộ kinh doanh dự kiến tăng từ mức hiện nay theo doanh thu 100 triệu đồng/năm lên thành 200 triệu đồng/năm.

Điều này có nghĩa là các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có mức doanh thu trên 200 triệu đồng/năm kể từ năm tới sẽ thuộc đối tượng áp dụng của phương pháp kê khai và phải thực hiện chế độ kế toán theo Thông tư 88.

Ở đây cần giải thích về các phương pháp tính thuế và Thông tư 88.

Theo quy định hiện hành, có 3 phương pháp tính thuế cho cá nhân, hộ kinh doanh gồm: khoán; kê khai; và khai thuế theo từng lần phát sinh. Cả 3 phương pháp đều tính thuế theo nguyên tắc tỷ lệ trên doanh thu, sử dụng chung mẫu biểu kê khai và tỷ lệ trên doanh thu cũng giống nhau.

Hai phương pháp phổ biến là phương pháp khoán và phương pháp kê khai, trong đó hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh quy mô lớn với doanh thu từ 3 tỷ đồng trở lên (từ 10 tỷ đồng trở lên tại lĩnh vực thương mại, dịch vụ) hoặc có số lao động tham gia bảo hiểm xã hội bình quân năm từ 10 người trở lên bắt buộc phải áp dụng phương pháp kê khai theo doanh thu thực tế phát sinh.

Về quy định kế toán, cá nhân, hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán không phải thực hiện chế độ kế toán. Còn cá nhân, hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai thì thực hiện chế độ kế toán theo hướng dẫn tại Thông tư 88.

Nhìn chung nội dung về nghiệp vụ ghi sổ và ghi chứng từ kế toán tại Thông tư 88 khá đơn giản, không đòi hỏi các kiến thức kế toán phức tạp như yêu cầu với doanh nghiệp. Thông tư 88 cũng giản lược quy định hơn rất nhiều so với trước đây theo Quyết định số 169 năm 2000 của Bộ Tài chính về chế độ kế toán hộ kinh doanh.

Trở lại với quy định cá nhân, hộ kinh doanh không áp dụng phương pháp khoán thuế từ ngày 1/1/2026 mà sẽ nộp thuế theo pháp luật về quản lý thuế. Nói nôm na là bỏ thuế khoán và áp dụng các phương pháp tính thuế còn lại theo quy định.

Khi bỏ thuế khoán, các cá nhân, hộ kinh doanh chuyển sang nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ phải chuẩn bị chứng từ, sổ sách như phiếu thu/phiếu chi; phiếu nhập kho/phiếu xuất kho, đặc biệt là sổ theo dõi tình hình thanh toán tiền lương và các khoản nộp theo lương của người lao động (Mẫu số S5-HKD), trong đó có thông tin về bảo hiểm bắt buộc (BHXH, BHYT, BHTN) mà đại diện kinh doanh, cá nhân kinh doanh sẽ phải nộp cho người lao động thuê ngoài theo quy định.

Tổng mức đóng bảo hiểm hiện nay của cả người sử dụng lao động và người lao động là hơn 30%.

Một vấn đề khác mà nhiều cá nhân, hộ kinh doanh quan tâm khi bỏ thuế khoán là vấn đề truy thu thuế. Tuy nhiên, nếu cá nhân, hộ kinh doanh lâu nay thuộc đối tượng áp dụng của phương pháp khoán thuế thì không cần lo lắng, bởi theo quy định tại Thông tư 40, cơ quan thuế sẽ căn cứ hồ sơ khai thuế của hộ khoán và cơ sở dữ liệu để xem xét, nếu xác định doanh thu khoán thay đổi từ 50% trở lên so với doanh thu đã khoán thì sẽ ban hành thông báo về việc điều chỉnh mức thuế khoán kể từ thời điểm có thay đổi trong năm tính thuế. Liên quan đến vấn đề này, Lãnh đạo Cục Thuế đã khẳng định không có câu chuyện truy thu thuế khoán.

Còn với các cá nhân, hộ kinh doanh đang áp dụng phương pháp kê khai, nếu có sự tăng trưởng bất thường về doanh thu từ khi áp dụng máy tính tiền do trước đây đơn vị kê khai chưa đầy đủ, thì nên cân nhắc chủ động kê khai bổ sung với cơ quan thuế để tránh bị phạt hành vi kê khai thiếu thuế hoặc hành vi trốn thuế.

Trên diễn đàn Quốc hội hôm 19/6, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đã đề nghị Bộ Tài chính cần nghiên cứu thêm để tham mưu cho cấp có thẩm quyền quy định về thuế khoán theo mức doanh thu, nhằm tạo thuận lợi cho hộ nghèo, hộ buôn bán nhỏ lẻ và đảm bảo vấn đề dân sinh.

Trong đó, ông đề nghị đối với các hộ kinh doanh có doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm nên áp dụng hình thức thuế khoán nhằm tránh gây thiệt thòi cho các đối tượng yếu thế. Ngược lại, đối với các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm và có địa điểm kinh doanh cố định, cần áp dụng hình thức thu thuế dựa trên hóa đơn để đảm bảo tính minh bạch và hạn chế thất thu ngân sách. Về vấn đề này, chúng ta sẽ chờ thêm những động thái mới trên thực tế của cơ quan quản lý.

Qua quan sát, tôi thấy gần đây, cơ quan thuế đã phối hợp cùng các đơn vị dịch vụ hóa đơn điện tử tổ chức khá nhiều buổi hội thảo trực tiếp và trực tuyến để phổ biến, hướng dẫn các quy định về hóa đơn, hướng dẫn việc đăng nhập, kê khai, nộp thuế online trên các trang chính thức của cơ quan thuế cũng như giải đáp rất nhiều câu hỏi, vướng mắc của hộ kinh doanh để bà con yên tâm.

Nhiều cán bộ thuế ở các địa phương tích cực đến từng hộ kinh doanh, cửa hàng để khuyến khích, hướng dẫn việc lắp đặt, sử dụng máy tính tiền để lập hóa đơn điện tử theo quy định. Đồng thời, lãnh đạo Chính phủ đã có chỉ đạo về phương án hỗ trợ trong việc mua máy tính tiền.

Với những động thái và hỗ trợ tích cực này, cá nhân, hộ kinh doanh nên chủ động tìm hiểu, tham gia và hợp tác cùng cơ quan chức năng để từng bước áp dụng quy định mới. Lúc đầu có thể sẽ còn vướng mắc, khó khăn nhưng mọi việc dần đi vào ổn định sẽ góp phần nâng cao năng lực tuân thủ thuế, quản lý tài chính của người kinh doanh.

Đối với hoạt động bán hàng trên các nền tảng thương mại điện tử, cá nhân, hộ kinh doanh có thể cân nhắc ủy quyền cho các “sàn” lập hóa đơn cũng như kê khai, nộp thuế hộ. Tất nhiên, người kinh doanh cũng có thể thuê các chuyên gia, đơn vị tư vấn thuế và dịch vụ kế toán để chuẩn bị sổ sách, chứng từ kế toán, kê khai thuế nếu quy mô đủ lớn để bù đắp chi phí tuân thủ này một cách hiệu quả.

Với các cá nhân, hộ kinh doanh quy mô lớn có thể cân nhắc chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp. Nhà nước khuyến khích và ưu đãi thuế gồm miễn thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) 3 năm cho doanh nghiệp vừa và nhỏ kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu theo Nghị quyết 198, và áp dụng mức thuế suất TNDN ưu đãi 15-17% (mức thuế phổ thông là 20%) cho các doanh nghiệp có doanh thu không quá 3 tỷ đồng (siêu nhỏ) hoặc từ 3 đến dưới 50 tỷ đồng (nhỏ) theo Luật thuế TNDN vừa được Quốc hội thông qua.

Về lâu dài, người viết cho rằng, để các quy định hóa đơn thực sự đi vào thực tiễn, có thể cân nhắc thêm một số biện pháp như cung cấp các giải pháp hóa đơn điện tử miễn phí cho các cá nhân, hộ kinh doanh; phát triển ứng dụng để dễ dàng cài đặt và khởi tạo hóa đơn trên các thiết bị điện tử thông dụng như điện thoại thông minh, máy tính bảng, trên hệ thống máy tính tiền POS v.v. thay vì phải đầu tư mua sắm thêm các thiết bị chuyên dụng mới và trả chi phí hóa đơn điện tử như hiện nay.

Đề xuất chia hộ kinh doanh thành 4 nhóm (dựa trên doanh thu) cũng là hết sức tích cực và phù hợp với tình hình thực tiễn. Tôi được biết cơ quan quản lý đang nghiên cứu đề xuất này, hy vọng sẽ sớm có các biện pháp phù hợp được đưa vào thực hiện.

Về chứng từ và sổ sách kế toán, mặc dù quy định đã khá đơn giản theo Thông tư 88, vẫn nên rà soát và bỏ hoặc hạn chế áp dụng một số chứng từ, hồ sơ không cần thiết như phiếu thu/phiếu chi; phiếu nhập kho/phiếu xuất kho; sổ chi tiết vật liệu, dụng cụ, sản phẩm, hàng hóa; sổ chi phí sản xuất, kinh doanh, đặc biệt là đối với các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh các mặt hàng ăn uống, dịch vụ có quy mô nhỏ (tổng doanh thu dưới 3 tỷ đồng/năm) vốn đang kê khai thuế theo tỷ lệ trên doanh thu mà không phải quan tâm đến các chi phí đầu vào có được trừ hay không.

Những bước chuyển của ngành thuế và người nộp thuế sẽ góp phần đưa công cuộc chuyển đổi số ở Việt Nam thành công, giúp dân giàu nước mạnh.

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!