Thực phẩm hữu cơ: Xu hướng mới?

Nguồn gốc ra đời thực phẩm hữu cơ

“Thái quá sinh bất cập”, vào đầu thế kỷ trước khi phân bón hóa học, thuốc trừ sâu, kháng sinh, thuốc diệt cỏ…được sử dụng một cách ồ ạt, năng suất của vật nuôi, cây trồng tăng liên tục cũng là lúc bắt đầu có những than phiền, lo lắng cũng như tư tưởng chống lại. Có những lập luận cho rằng thực phẩm “tự nhiên” hay ít “hóa chất” sẽ tốt lành hơn cho con người và thế là thời cơ của thực phẩm hữu cơ đã đến.

Năm 1939 Huân tước Northbourne lần đầu tiên dùng từ nông nghiệp hữu cơ trong cuốn sách “Look to the land”, với quan niệm “nông trại là một cơ thể ” (the farm as organism), để mô tả một nền nông nghiệp chỉnh thể, cân bằng sinh thái, ngược hẳn với nông nghiệp hóa học (chemical farming).

Cần lưu ý chữ “cơ” ở đây là cơ thể, khác biệt với “hữu cơ” “vô cơ” thông thường để chỉ một nhóm phân tử hóa học có chứa các nguyên tố các bon hay không.

Định danh thực phẩm hữu cơ

Thực phẩm hữu cơ (organic food) còn được gọi là tự nhiên (natural food) hay lành mạnh (healthy food)  là những thực phẩm có được từ “nông nghiệp hữu cơ” (organic farming).

Nông nghiệp hữu cơ theo Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) định nghĩa là hệ thống canh tác và chăn nuôi tự nhiên, không xử dụng hóa chất làm phân bón và thuốc trừ sâu, diệt cỏ; nông nghiệp hữu cơ giúp giữ độ phì nhiêu của đất, bảo vệ nguồn nước và giảm thiểu ô nhiễm, bảo đảm sức khỏe cho con người và vật nuôi. 

Với nguồn gốc, quy trình sản xuất như thế thực phẩm hữu cơ rõ ràng là rất vệ sinh, an toàn và thân thiện môi trường hơn nhiều so với thực phẩm thông dụng của chúng ta từ trước tới nay vốn là những thực phẩm hóa học (chemical foods) vì sử dụng nhiều hóa chất trong quá trình sản xuất, bảo quản và chế biến.    

Những khác biệt giữa canh tác thường và canh tác hữu cơ

Hiện nay, thực phẩm hữu cơ được xếp thành 4 lớp tùy theo số % lượng chất hữu cơ chứa trong đó:

(1) “100% organic” không thêm tí chất nào khác,

(2) “Organic” có trên 95% hữu cơ,

(3) “Made with organic ingredients” có ít nhất 70% hữu cơ và

(4) “ Some organic ingredients” có dưới 70% hữu cơ.

Thực phẩm hữu cơ: xu hướng mới

Lúc đầu thực phẩm hữu cơ chỉ chiếm từ 1- 2% lượng bán ra trên thế giới, nhưng những chợ thực phẩm hữu cơ đang trên đà phát triển nhảy vọt ở cả các nước đã cũng như đang phát triển. Năm 2002 doanh số mới 23 tỉ đô la đến 2006 đã vọt lên 40 tỉ đô la. Các chợ thực phẩm hữu cơ tăng liên tục trung bình 20%, có quốc gia tăng đến 50% mỗi năm. Ở nước ta gần đây đã có nhiều thực phẩm hữu cơ trong siêu thị ở các thành phố lớn.

Nông nghiệp hữu cơ hiện nay đã được ứng dụng ở hơn 120 nước trên thế giới; bắt đầu từ Mỹ và các nước châu Âu hiện nay đang phát triển nhanh tại Ấn Độ, Trung Quốc và các nước châu Mỹ La tinh.

Tại Việt Nam Trung ương Hội Nông dân cũng đã triển khai thử nghiệm phương pháp canh tác hữu cơ với các cây lúa, rau, cam, vải và cá nước ngọt ở Lào Cai, Tuyên Quang, Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc và Hải Phòng.

Hai vấn đề nổi cộm về thực phẩm hữu cơ

 Một là canh tác với kiểu tự nhiên như thế có đảm bảo sản xuất đủ lương thực, thực phẩm không và hai là có ai dám chắc chắn là thực phẩm hữu cơ tốt lành hơn canh tác hóa chất.

*Về năng suất và số lượng: Từ lúc khởi đầu nhiều người xem đây là nhóm thực phẩm xa xỉ dành cho giới trung và thượng lưu - nhiều tiền, muốn “tối ưu” chất lượng sống; nhưng dần dà nhiều nhà khoa học uy tín lại nhận thấy chính nông nghiệp hữu cơ với việc sản xuất thân thiện môi trường, hạn chế ô nhiễm…về lâu về dài cũng góp phần hạn chế đói nghèo.

Tại hội nghị của WHO về “Nông nghiệp hữu cơ và an ninh lương thực” diễn ra ở Roma (Italia) năm 2007 các chuyên gia của các trung tâm nghiên cứu  cho thấy khi quay về phương thức canh tác hữu cơ thì nông dân sẽ tiết kiệm được tiền mua phân bón, thuốc bảo vệ thực vật…cùng lúc với việc đa dạng mùa vụ, xuất khẩu cũng được giá và bền vững tương lai hơn.

Tổ chức lương thực thế giới (FAO) cũng nhận định nông nghiệp hữu cơ có khả năng cung cấp đủ lương thực nuôi sống dân số trên thế giới hiện nay.

*Về tính ưu việt so với thực phẩm “hóa học”: Ai cũng chấp nhận thực phẩm hữu cơ là vệ sinh, an toàn cho con người; nhưng lợi ích về dinh dưỡng vẫn còn nhiều bàn cãi.

Nhiều người, kể cả nhà chuyên môn, cho rằng thực phẩm hữu cơ và thực phẩm hóa học giá trị dinh dưỡng ngang nhau. Ngài John Krebs chủ tịch Food Standard Agency cho rằng “chưa có chứng cớ khoa học rõ ràng để chứng minh hữu cơ tốt hơn hóa chất”.

Các nghiên cứu dài hơi cả chục năm liên tục của nhiều viện khoa học nông nghiệp ở Anh và Mỹ đều cho kết luận là “không có gì khác biệt” giữa hai loại thực phẩm nói trên.

 Đôi điều bàn luận

Người viết bài muốn tóm lại ba ý: một là thực phẩm hữu cơ tuy vệ sinh, ít “ô nhiễm” và thân thiện môi trường nhưng cũng có những tồn tại như  giá đắt hơn, sản lượng ít hơn, dễ hư hao thối hỏng hơn và nông dân khó khăn và bị động hơn, hai là  thực phẩm sản xuất, chế theo phương thức nào nếu “đúng quy trình” đều tốt cho con người cả; và cuộc tranh cãi “hữu cơ hay hóa chất tốt” còn lâu mới có hồi kết, cho nên cũng không nên quá vội vã “sổ toẹt” thực phẩm thông dụng và ba là chúng ta, những người tiêu dùng, có quyền chọn lựa thức ăn theo sở thích, cảm quan và theo túi tiền riêng của mình.

TS.BS Trần Bá Thoại

Ủy viên BCH Hội Nội Tiết Việt Nam