Viên chức thành thất nghiệp bất đắc dĩ khi thiếu cơ chế bảo vệ

Viên chức "dôi dư cơ học" do sắp xếp bộ máy

Phát biểu thảo luận tại Quốc hội về dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) sáng 13/11, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (đoàn TPHCM) nêu thực tế nhiều viên chức đang đối mặt nguy cơ thất nghiệp bất đắc dĩ. Nhóm nhân lực này cần cơ chế bảo vệ phù hợp trong quá trình sắp xếp tổ chức, tinh gọn bộ máy.

Theo đại biểu, những quy định mới cần thực sự đồng hành với đội ngũ đang gánh vác trọng trách trong bộ máy hành chính, sự nghiệp công, nhất là ở những địa phương thực hiện sắp xếp, tổ chức lại bộ máy thời gian qua.

Đại biểu cho biết dự thảo luật thể hiện tinh thần đổi mới trong quản lý viên chức theo vị trí việc làm, minh bạch và gắn trách nhiệm, phù hợp chủ trương tinh gọn bộ máy. Tuy vậy, thực tế triển khai sáp nhập đơn vị hành chính cho thấy nhiều vấn đề phát sinh, đặc biệt là tình trạng "dôi dư cơ học".

"Trong thực tế sáp nhập tổ chức, nhiều viên chức dù hoàn thành tốt nhiệm vụ nhưng bị rơi vào nhóm dôi dư cơ học, không phải do yếu kém mà do tổ chức không còn vị trí tương ứng. 

Hiện nay, các quy định chưa có cơ chế buộc cơ quan chủ quản phải chủ động sắp xếp, giới thiệu hoặc biệt phái viên chức dôi dư đến đơn vị khác trong cùng hệ thống công. Phần lớn viên chức phải tự đi tìm việc, tự liên hệ xin chuyển việc cho phù hợp. Nhiều trường hợp bị chấm dứt hợp đồng rất thiệt thòi", đại biểu cho biết. 

Từ thực tiễn này, đại biểu kiến nghị bổ sung quy định tại Điều 20 của dự Luật: với viên chức dôi dư do sắp xếp đơn vị hành chính hoặc tổ chức lại đơn vị sự nghiệp công lập, cơ quan quản lý phải có trách nhiệm bố trí biệt phái hoặc giới thiệu đến đơn vị phù hợp với chuyên môn, năng lực; không chấm dứt hợp đồng nếu viên chức vẫn đáp ứng yêu cầu vị trí việc làm khác.

"Điều này không chỉ nhân văn mà còn tránh lãng phí nguồn lực, bởi ngoài chuyên môn được đào tạo, họ còn được bồi dưỡng rất nhiều kỹ năng khác từ nguồn tài chính công. Ở độ tuổi 35-50 là giai đoạn chín muồi về kinh nghiệm và bản lĩnh, họ cần được tiếp tục cống hiến thay vì trở thành người thất nghiệp ngoài ý muốn", bà Trân nhấn mạnh. 

Ở Điều 22 về vị trí việc làm, đại biểu nêu bất cập khi nhiều viên chức bị điều chuyển nhưng không được tham gia ý kiến, thậm chí phải làm công việc khác xa chuyên môn khiến tinh thần và hiệu quả công tác bị ảnh hưởng.

Đại biểu đề nghị cho phép viên chức tham gia góp ý khi đơn vị tổ chức lại hoặc sáp nhập. Nếu vị trí mới không phù hợp chuyên môn, cơ quan quản lý phải có trách nhiệm đào tạo lại hoặc bố trí tạm thời công việc tương đương để ổn định đời sống.

"Quy định này sẽ giúp viên chức cảm nhận được sự tôn trọng, sự đồng hành của tổ chức, tăng sự gắn bó và trách nhiệm", đại biểu cho biết. 

Đề xuất trợ cấp tối thiểu 12 tháng lương cho viên chức thôi việc do sắp xếp bộ máy

Về đánh giá viên chức, đại biểu nhận định tiêu chí hiện nay sau sắp xếp bộ máy còn nặng tính cảm tính. Có người chỉ vì thay đổi môi trường mà bị đánh giá thấp, dù năng lực không hề giảm.

"Cần bổ sung quy định trong năm đầu tiên sau sắp xếp, khi đánh giá viên chức phải tính đến yếu tố thay đổi môi trường; không xếp loại "không hoàn thành nhiệm vụ" nếu nguyên nhân khách quan xuất phát từ tổ chức. Điều này vừa bảo vệ người lao động công, vừa khuyến khích họ nỗ lực vượt qua khó khăn để thích ứng", đại biểu đề xuất. 

Liên quan đào tạo, bồi dưỡng (Điều 28), đại biểu cho rằng dự thảo chưa có quy định cụ thể về đào tạo chuyển đổi nghề khi viên chức thay đổi tổ chức hoặc lĩnh vực công việc. Kiến nghị bổ sung rằng viên chức bị ảnh hưởng bởi sắp xếp tổ chức được quyền tham gia các khóa đào tạo kỹ năng số, quản lý dự án, chuyển đổi nghề nghiệp… và thời gian này phải được tính là thời gian công tác liên tục. Theo bà Trân, Nhà nước vừa giữ được lực lượng lao động đã qua đào tạo, vừa giúp viên chức có cơ hội tái hòa nhập.

Về Điều 31, đại biểu nhấn mạnh cần phân biệt rõ giữa thôi việc chủ động và thôi việc do tổ chức sắp xếp.

"Với trường hợp bị thôi việc vì sắp xếp bộ máy, tôi đề nghị có chính sách hỗ trợ tốt hơn, như trợ cấp tối thiểu một lần bằng 12 tháng lương và ưu tiên giới thiệu việc làm trong hệ thống công lập hoặc khu vực chuyển tiếp. Điều này đặc biệt quan trọng với viên chức trung niên - nhóm có trách nhiệm gia đình lớn và ít cơ hội chuyển nghề", đại biểu đề xuất. 

Ở Điều 32 về khen thưởng, đại biểu cho rằng cần mở rộng phạm vi khen thưởng đối với viên chức chủ động thích ứng, đề xuất sáng kiến hỗ trợ đơn vị mới ổn định tổ chức. Đây là cách ghi nhận những đóng góp thầm lặng nhưng rất quan trọng trong giai đoạn tái cấu trúc bộ máy.

Đại biểu nhấn mạnh việc sửa Luật Viên chức là điều chỉnh trực tiếp đời sống nghề nghiệp của hơn 2,2 triệu người. Mỗi quy định dù nhỏ cũng tác động sâu sắc đến tâm tư và niềm tin của họ.

"Một viên chức được đào tạo bài bản bằng ngân sách nhà nước không thể trở thành nguồn lực bị lãng phí chỉ vì bộ máy thay đổi. Luật sửa đổi cần gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng hệ thống công nhận và trân trọng giá trị của người lao động, luôn đi cùng sự ổn định và phát triển con người", bà nhấn mạnh.