Cử nhân thất nghiệp tăng đột biến, vì đâu?: Phải quyết liệt thay đổi

Báo cáo với Chính phủ về vấn đề giải quyết việc làm cho sinh viên (SV) tốt nghiệp, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) đưa ra 15 giải pháp khắc phục và kiến nghị, đề xuất.

Nhiều giải pháp mơ hồ

Bộ GD-ĐT cho biết thời gian tới sẽ triển khai mạnh mẽ các giải pháp gồm: Tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người học và xã hội về cách lựa chọn ngành nghề, trình độ đào tạo phù hợp với khả năng và nhu cầu của thị trường lao động; đẩy mạnh công tác phân luồng, định hướng giáo dục tiếp cận nghề nghiệp cho học sinh; tăng cường điều tra, khảo sát, dự báo và đẩy mạnh công tác kế hoạch để thực hiện quy hoạch nguồn nhân lực sát thực tế; thực hiện hiệu quả dự án hỗ trợ đào tạo giáo viên, xây dựng cơ chế xác định chỉ tiêu tuyển sinh trên cơ sở nhu cầu của thị trường lao động; chỉ đạo các cơ sở đào tạo đầu tư nâng cao điều kiện bảo đảm chất lượng đào tạo...

Theo đánh giá của các chuyên gia, những giải pháp mà Bộ GD-ĐT đưa ra vẫn còn chung chung, hình thức, mơ hồ… Điều quan trọng nhất - đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và có chế tài xử lý kiên quyết, nghiêm khắc đối với các cơ sở đào tạo vi phạm, không bảo đảm chất lượng - thì không nói đến và đặt lên hàng đầu.

Thực tế thời gian qua, Bộ GD-ĐT có tiến hành thanh tra, kiểm tra, rà soát những điều kiện bảo đảm chất lượng của các trường và dừng tuyển sinh những cơ sở không bảo đảm. Tuy nhiên, việc dừng tuyển sinh không đủ “sức nặng” khi chỉ một thời gian ngắn, bộ cho phép tuyển sinh trở lại.

Cụ thể, tháng 12-2011, Bộ GD-ĐT đình chỉ tuyển sinh đối với các Trường ĐH Văn Hiến, Đông Đô và CĐ Công nghệ Thông tin TP HCM cùng 12 ngành học của 4 trường ĐH Chu Văn An, Lương Thế Vinh, Nguyễn Trãi và Kiến trúc Đà Nẵng. Tháng 4-2012, bộ tiếp tục đình chỉ tuyển sinh 6 ngành của các trường: CĐ Bách nghệ Tây Hà, CĐ Kỹ thuật - Công nghiệp Quảng Ngãi, ĐH Phú Xuân, ĐH Yersin Đà Lạt, ĐH Thành Tây. Nguyên nhân đình chỉ là các trường chưa bảo đảm đủ điều kiện về cơ sở vật chất và tỉ lệ SV/giảng viên cơ hữu.

Tuy nhiên, chỉ khoảng hơn 1 năm sau (tháng 1-2013), bộ cho phép các trường, ngành trên tuyển sinh trở lại. Đến tháng 1-2014, 207 ngành của 71 trường ĐH cũng bị dừng tuyển sinh do không đủ điều kiện giảng viên cơ hữu. Tuy nhiên, chỉ 2 tháng sau, bộ cho phép gần 100 ngành đào tạo ĐH được tuyển sinh trở lại…

Tại sao chỉ trong vòng 1 thời gian ngắn ngủi, các trường có thể ngay lập tức đáp ứng điều kiện để được tuyển sinh? Đây là dẫn chứng cho thấy sự thiếu quyết liệt của Bộ GD-ĐT trong việc kiểm soát chất lượng giáo dục ĐH. Chính vì vậy, các trường mặc sức tuyển sinh, đào tạo mà thiếu sự hậu kiểm và chế tài của cơ quan quản lý.

Cần chiến lược cụ thể, thực hiện quyết liệt

Nhiều chuyên gia cho rằng kiểm định chất lượng giáo dục ĐH phải là mối quan tâm hàng đầu của giáo dục ĐH, là yếu tố sống còn để khẳng định uy tín, trách nhiệm giải trình của ĐH đối với xã hội.

Trong chỉ thị về việc tăng cường đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục, Bộ GD-ĐT yêu cầu đến năm 2010, ít nhất 80% trường ĐH, 50% trường CĐ được kiểm định chất lượng. Tuy nhiên, đến cuối năm 2013, chỉ có 40 trường ĐH, 18 chương trình đào tạo giáo viên được đánh giá theo các bộ tiêu chuẩn do Bộ GD-ĐT ban hành.

Đại diện các trường cho rằng chính vì bộ không có chế tài, không có hình thức xử lý các đơn vị không đạt nên đây là một việc rất hình thức. Mãi đến năm 2013-2014, Bộ GD-ĐT mới thành lập 2 trung tâm kiểm định đầu tiên thuộc ĐHQG Hà Nội và ĐHQG TP HCM nhưng đến nay, 2 trung tâm này mới ở giai đoạn hình thành.

Theo PGS-TS Nguyễn Thiện Tống, nguyên giảng viên Trường ĐH Bách khoa TP HCM, đào tạo ĐH thời gian qua theo tính chất mì ăn liền, thiếu sự linh thoạt, thiếu chuyên môn hóa nên SV ra trường không thể sử dụng được. Các gia đình mong con đỗ ĐH để thoát nghèo nhưng cuối cùng lỗ vốn cả về tinh thần lẫn vật chất.

“Tôi cho rằng đây là vấn đề trầm trọng. Bộ GD-ĐT có bao nhiêu viện nghiên cứu, tại sao không tiên liệu được ngành nào cần mở, ngành nào cần siết? Bộ phải có trách nhiệm thay đổi chương trình đào tạo, nghiên cứu nhu cầu thực tế để đào tạo gắn với xã hội, chứ không thể làm cho xong chuyện” - PGS Tống bày tỏ.

Ông Trần Anh Tuấn, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo nguồn nhân lực và Thông tin thị trường lao động TP HCM, cho rằng cần xác định được khung chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu công việc xã hội và các doanh nghiệp; hạn chế việc đào tạo tự phát, không bảo đảm chất lượng gây tình trạng thừa - thiếu lao động và gia tăng thất nghiệp. “Việc đào tạo cần phải có chiến lược cụ thể để tránh lãng phí nguồn lực của nhà nước, cá nhân, gia đình và xã hội” - ông Tuấn nhận định.

PGS-TS Phan Bảo Ngọc, giảng viên Trường ĐH Quốc tế - ĐHQG TP HCM, cho rằng chúng ta đã có các nghị quyết về giáo dục rất cụ thể, rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều vấn đề lớn nhưng không mới của giáo dục vẫn tồn tại kéo dài. “Giáo dục Việt Nam cần một cách nhìn mới, cần sự quy tụ các chuyên gia, nhân tài để thực hiện đồng bộ, quyết liệt các giải pháp nhằm thay đổi hiện trạng của giáo dục nước nhà” - PGS Ngọc đề xuất.

Giải quyết việc làm là yêu cầu bắt buộc. Trước thực trạng thất nghiệp của SV ra trường, Ủy ban Văn hóa - Giáo dục - Thanh Niên - Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội kiến nghị Bộ GD-ĐT tăng cường đẩy mạnh công tác thanh ra, kiểm tra, giám sát và có chế tài xử lý kiên quyết, nghiêm khắc đối với các cơ sở đào tạo vi phạm, không thực hiện đầy đủ các điều khoản quy định trong điều lệ trường ĐH và không bảo đảm chất lượng đào tạo; phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng quy hoạch ngành nghề đào tạo hợp lý, tăng cường công tác giám sát và điều tiết kế hoạch đào tạo trên cơ sở thông tin về cung - cầu lao động của thị trường. Bộ GD-ĐT cũng phải có giải pháp nâng cao năng lực, trách nhiệm của các cơ sở đào tạo trong việc tư vấn, hướng nghiệp, giới thiệu và giải quyết việc làm cho SV tốt nghiệp; coi tiêu chí giải quyết việc làm cho SV tốt nghiệp là một trong những yêu cầu bắt buộc trong chuẩn đầu ra của cơ sở đào tạo.

Ý KIẾN: TS ĐÀM QUANG MINH, Hiệu trưởng Trường ĐH FPT: Tăng cường đánh giá ngoài. Bộ GD-ĐT phải làm rõ thất nghiệp là thất nghiệp ở đâu, ngành nào, theo từng năm và công bố cho xã hội biết để điều chỉnh. Những ngành nào xã hội hóa được thì để các trường tư làm, còn lại tập trung đào tạo phát triển ngành liên quan đến nông lâm nghiệp, công nghệ kỹ thuật cao... mà Việt Nam đang cần. Bên cạnh đó, phải tăng cường kiểm soát đầu ra. Nên thành lập các cơ sở kiểm định độc lập để tiến hành đánh giá ngoài đầu ra. Trường nào 100% SV tốt nghiệp có việc làm thì mới được phép tăng chỉ tiêu, còn không thì phải giảm chỉ tiêu theo tỉ lệ đóng góp cho xã hội. GS VÕ TÒNG XUÂN, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH An Giang: Đừng để thừa thầy, thiếu thợ. Trong khi quy mô ĐH tăng thì đào tạo nghề lại giảm do chương trình đào tạo què quặt, học chay vì máy móc không có, học nghề mà không được thực hành, doanh nghiệp không nhận thực tập… Rồi chỉ cần học trung cấp, CĐ nghề là liên thông lên ĐH nên ai ai cũng có bằng ĐH. Tôi lấy ví dụ ngành dược sĩ, hiện được đào tạo rất nhiều, từ trung cấp liên thông lên nên ai cũng là cử nhân dược sĩ. Cả đất nước làm quản lý, vậy ai sẽ làm “lính”, làm thợ đây? Những vấn đề cơ bản là phải thay đổi chương trình đào tạo từ bậc mẫu giáo lên trung học, mỗi môn học phải có chuẩn; sách giáo khoa phải có người giỏi biên soạn - do các nhà xuất bản xuất bản chứ không phải do Bộ GD-ĐT; đào tạo giáo viên phải lấy người học làm trung tâm, bỏ đọc - chép... ÔNG VÕ QUANG HUỆ, Tổng giám đốc Công ty TNHH ROBERT BOSCH VIỆT NAM: Nhân lực phải cạnh tranh được khi hội nhập kinh tế ASEAN. Việt Nam sẽ hội nhập cộng đồng kinh tế ASEAN vào cuối năm nay. Đây là một thử thách rất lớn đối với giáo dục Việt Nam trong việc cạnh tranh nguồn nhân lực. Về phía doanh nghiệp sử dụng nguồn nhân lực, chúng tôi mong các cơ sở đào tạo phải nâng cao chất lượng bằng cách gắn chặt chẽ hơn nữa với các doanh nghiệp, công xưởng để tăng khả năng thực hành; chú trọng đào tạo kỹ năng mềm, ngoại ngữ; đổi mới cách đào tạo để SV biết suy nghĩ độc lập, có sáng kiến, không phải cách học bị động như hiện nay. Đội ngũ giảng viên không chỉ có kiến thức mà còn có kinh nghiệm… Ngoài ra, các trường ĐH cần tăng cường hoạt động nghiên cứu khoa học, thực hiện các công trình nghiên cứu có chất lượng thì mới mong cạnh tranh được khi mở cửa thị trường.