Tôi là kế toán tại một công ty du lịch lữ hành ở Ninh Thuận. Thị trường du lịch Ninh Thuận chỉ đông vào mùa hè, còn lại, tôi có tới 7-8 tháng hầu như không có việc. Công ty vẫn cung cấp lương cơ bản và đóng các loại bảo hiểm đầy đủ cho tôi, nhưng không cung cấp các khóa học đào tạo nâng cao trình độ. Tôi thấy kiến thức của mình trì trệ, không có khả năng linh hoạt chuyển đổi nghề nghiệp hoặc tìm đến các doanh nghiệp tốt hơn nếu chẳng may công ty của mình đóng cửa. Tôi cũng thấy tương lai thiếu ổn định. Nếu tôi có nhu cầu học để năng cao trình độ trong thời gian ít việc tại công ty, tôi có được bảo hiểm thất nghiệp hỗ trợ không? Hay tôi phải nghỉ việc tại doanh nghiệp và làm hồ sơ thì mới được?

Tôi chia sẻ với bạn vì lao động dịch vụ du lịch thì chỉ có thời vụ. Tuy nhiên, với trường hợp của bạn, cơ hội việc làm của bạn rất nhiều, vì theo quy định của pháp luật cho phép người lao động được giao kết hợp đồng với nhiều người sử dụng lao động khác nhau, nên nếu mình có khả năng chuyên môn thì có thể tìm kiếm các công việc khác trong thời gian ít việc. Trong trách nhiệm của người sử dụng lao động phải tổ chức và bố trí kinh phí nâng cao trình độ để duy trì việc làm cho người lao động. Bà Vũ Thị Thanh Liễu Theo quy định của Luật Việc làm, người lao động phải chấm dứt hợp đồng lao động thì mới được hưởng trợ cấp thất nghiệp và các chính sách hỗ trợ học nghề. Nếu bạn chưa chấm dứt hợp đồng lao động, bạn sẽ không được hưởng chính sách này.

Tôi mới nghỉ việc tại một xưởng làm đồ gỗ nội thất, vì muốn học thêm nghề chỉnh sửa ảnh, nghề SEO. Nhưng các nghề này đều chỉ được dạy ở các cơ sở nhỏ lẻ, không phải các trường học nghề. Nếu đăng ký học, tôi có được hỗ trợ không khi đã đóng bảo hiểm được 3 năm? Và tôi phải chuẩn bị hồ sơ giấy tờ như thế nào?

Theo quy định tại thông tư 28, bạn đã tham gia bảo hiểm thất nghiệp được 3 năm nên đã đủ điều kiện hưởng bảo hiểm thất nghiệp, đồng thời hưởng chế độ hỗ trợ học nghề. Hồ sơ nộp trực tiếp cần chuẩn bị là đơn đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp, đơn hỗ trợ học nghề (mẫu có sẵn), mang theo bản chính/sao để đối chiếu chứng minh đã hết hợp đồng làm việc hoặc đã nghỉ việc, sổ bảo hiểm xã hội đã xác nhận thời gian tham gia. Hồ sơ nộp qua cổng dịch vụ công quốc gia thì không cần sổ bảo hiểm xã hội đã chốt. Về việc học nghề tại cơ sở nhỏ lẻ, thì cơ sở đó có được cấp phép đào tạo nghề bạn muốn học hay không? Cơ sở đó có đăng ký để tham gia đào tạo nghề cho lao động hưởng trợ cấp thất nghiệp hay không... là điều bạn cần tìm hiểu.

Tôi muốn nộp hồ sơ bảo hiểm thất nghiệp trên cổng dịch vụ công quốc gia thì phải làm những bước nào? Nếu nhận tiền trợ cấp thất nghiệp, tôi có phải tới các trung tâm dịch vụ việc làm không hay tiền sẽ được chuyển vào tài khoản ngân hàng của tôi?

Việc nộp hồ sơ có nhiều cách như đến nôp trực tiếp, nộp qua đường bưu điện, ủy quyền cho người khác, hay trên cổng dịch vụ công quốc gia. Trên cổng dịch vụ công quốc gia, người lao động có nhu cầu chỉ cần vào mục Nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp. Người lao động tự kê khai trên mẫu đơn online, chụp giấy tờ chứng minh chấm dứt quan hệ lao động của mình. Cổng dịch vụ công quốc gia sẽ chuyển đơn đó về cơ quan bảo hiểm xã hội và sẽ trả luôn kết quả về quá trình tham gia cũng như các thông tin khác về Cổng dịch vụ công quốc gia để đưa về Trung tâm dịch vụ việc làm, nơi thực hiện giải quyết. Kết quả sẽ được trả lại cho người lao động thông qua Cổng dịch vụ công quốc gia. Tiền trợ cấp thất nghiệp được chi trả bởi cơ quan bảo hiểm xã hội. Việc chi trả hiện tại được thực hiện chủ yếu thông qua tài khoản. Thông tin tài khoản người lao động có thể kê khai trong hồ sơ để được nhận tiền qua tài khoản.

Việc đào tạo lại kỹ năng nghề cho lao động được thực hiện từ nguồn quỹ bảo hiểm thất nghiệp. Dù quỹ này được Nhà nước hỗ trợ, nhưng trong bối cảnh hiện tại, chi bảo hiểm thất nghiệp luôn bằng hoặc cao hơn mức thu, có thể dẫn tới mất cân đối trong dài hạn. Trước thực trạng này, làm thế nào để quỹ bảo hiểm xã hội được bền vững, cho phép người lao động có nhu cầu sẽ được hỗ trợ ngay khi cần?

Quỹ bảo hiểm thất nghiệp Việt Nam hiện được Nhà nước bảo hộ và hỗ trợ trong trường hợp kết dư thấp hơn 2 lần chi chế độ và chi hoạt động của năm liền trước. Quỹ bảo hiểm thất nghiệp là quỹ ngắn hạn, bản thân các quốc gia phát triển họ tính toán theo mô hình kết dư hàng năm, còn Việt Nam dùng mô hình tích lũy, do đó, chúng ta có dự toán các nội dung chi và thu. Thực tế trong thời gian qua, chúng ta đã phát triển đối tượng rất nhanh chóng, đặc biệt khi áp dụng Luật Việc làm từ năm 2015 nên kết dư quỹ hàng năm vẫn tăng, thu cơ bản vẫn cao hơn chi, có thực hiện đầu tư tăng trưởng. Khi quỹ kết dư lớn thì ngân sách Nhà nước không phải hỗ trợ, để đảm bảo nguồn lực phát triển kinh tế xã hội. Trong Covid-19, khi quy kết dư lớn, trong khi quỹ chỉ dùng cho người tham gia bảo hiểm thất nghiệp thôi, nên Bộ LĐ-TB&XH đã tham mưu Chính phủ thực hiện một chính sách chưa có tiền lệ trong lịch sử, nhằm hỗ trợ người sử dụng lao động là giảm mức đóng từ 1% còn 0,5%, với tổng số tiền trên 9.200 tỷ đồng; hỗ trợ tiền mặt cho người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp (tức chỉ cần tham gia 1 tháng hoặc bảo lưu 1 tháng) từ 1,8 đến 3,3 triệu đồng với tổng số tiền là 31.800 tỷ đồng. Với kết dư hiện nay quỹ vẫn đảm bảo chi trả trong ngắn hạn. Trong thời gian tới, chúng ta cần thay đổi chính sách, sửa luật Việc làm nhằm khắc phục hạn chế bất cập, mở rộng diện bao phủ (những đối tượng rủi ro hơn thì chi quỹ lớn hơn)... Trong quá trình thực hiện thay đổi thì cũng cần tính toán để bù đắp cho phần chi, nhưng trong trường hợp vẫn có thâm hụt thì Nhà nước vẫn hỗ trợ. Riêng về phần chi hỗ trợ học nghề của người lao động từ quỹ thì vẫn nằm trong khả năng tính toán, nên vẫn đảm bảo cho thực hiện chế độ.

Làm thế nào để bảo hiểm thất nghiệp thực hiện tốt hơn vai trò của mình trong việc xây dựng thị trường lao động bền vững tại Việt Nam trong tương lai?

Chúng ta hướng tới thay đổi luật để bảo hiểm thất nghiệp thực sự trở thành công cụ quản trị thị trường lao động, tăng năng lực các cơ quan hiện nay. Các Trung tâm dịch vụ việc làm là định chế trung gian để thực hiện các công cụ của bảo hiểm thất nghiệp, nhưng hệ thống hiện tại còn nhiều hạn chế về nhân sự, tổ chức, định chế tài chính, có sức ép rất lớn về việc giao nhiệm vụ thực hiện các quy định của luật. Các trung tâm chịu áp lực cổ phần hóa, sáp nhập, giảm hoạt động đào tạo, tự chủ tài chính trong lộ trình. Tuy nhiên, các dịch vụ của trung tâm cung ứng cho các đối tượng lại là miễn phí, thực hiện theo đơn đặt hàng của Nhà nước, trả thông qua định mức và đơn giá. Hiện tại, mới có 10/63 trung tâm có đơn giá và chỉ 2-3 trung tâm được các địa phương đặt hàng tư vấn giới thiệu việc làm theo đúng đơn giá này. Trong khi đó, vai trò chính của các trung tâm là thu thập thông tin, vị trí việc làm trống, kết nối việc làm giữa người lao động và nhà tuyển dụng, phân tích dự báo thị trường… để làm gốc rễ cho hoạt động đào tạo. Tại nhiều nước trên thế giới, mô hình dự đoán đã sát đến mức thị trường biết rõ có bao nhiêu vị trí việc làm trống, có những phân tích khu vực phát triển ra sao, nhân lực cần trình độ như thế nào, ngành nào mất đi, ngành nào sinh ra, nhu cầu sẽ thừa thiếu bao nhiêu để từ đó thực hiện đào tạo. Hiện tại, giữa các điều kiện và nhiệm vụ của các Trung tâm dịch vụ việc làm còn có những bất cập nhất định. Trong lộ trình sắp tới, các cơ quan quản lý cũng cần có những cơ chế để hệ thống trung tâm duy trì được vị trí hạt nhân trong quy trình thực hiện bảo hiểm thất nghiệp cũng như trong thị trường lao động.

Thời gian qua, nhiều người mất việc tại các doanh nghiệp thâm dụng lao động quyết tâm bám trụ lại thành phố nhưng chỉ để tìm kiếm một công việc tương tự, bất chấp ngành đó đang gặp nhiều khó khăn, thay vì tham gia các khóa đào tạo nghề để chuyển đổi công việc khác. Cần có những giải pháp như thế nào để thay đổi quan niệm này của người lao động, để việc xây dựng thị trường lao động linh hoạt, bền vững có hiệu quả?

Khi xây dựng chính sách, chúng ta cũng đã dự kiến số đào tạo nghề chỉ chiếm tỷ lệ 4-5% người hưởng bảo hiểm thất nghiệp thôi. Thực tế tại các địa phương thì người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp có nhu cầu học nghề đều được hỗ trợ, thông qua những quy định rất linh hoạt. Nhưng tại Việt Nam, các nhà đầu tư đang tận dụng thời kỳ dân số vàng để thu hút lao động giản đơn, không cần trình độ cao. Do đó, gần đây, tại khu vực kinh tế trọng điểm phía Nam, có trường hợp người lao động giấu bằng đại học để xin vào làm ở các đơn vị tuyển dụng lao động phổ thông. Đó là thực tế vì doanh nghiệp không cần trình độ cao. Ông Trần Tuấn Tú - Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp, Cục Việc Làm (Ảnh: Hữu Nghị). Tại các địa phương, nhu cầu tuyển dụng lao động phổ thông rất lớn, và các trung tâm dịch vụ việc làm đã xây dựng các sàn online gắn kết lao động và người tuyển dụng, kết nối các vùng có nền kinh tế phát triển chưa cao đến các vùng có nhu cầu tuyển dụng lớn. Chính quyền tại nhiều địa phương cũng như công ty tuyển dụng sẵn sàng bỏ chi phí đi lại, ăn ở cho người lao động đến nơi tuyển dụng. Do đó, phần lớn các lao động đang hưởng bảo hiểm thất nghiệp rơi vào nhóm ngành thâm dụng lao động, ở trình độ thấp rất nhiều. Tiền lương của công nhân lao động phổ thông dù đã tăng nhưng gần như chưa đảm bảo được các nhu cầu sinh hoạt, nên khi thất nghiệp, họ sẵn sàng tìm kiếm ngay một đơn vị khác, một doanh nghiệp khác. Có những khu vực, cung lao động cục bộ có thời điểm thiếu hụt, doanh nghiệp thậm chí còn hỗ trợ cho người giới thiệu lao động vào làm việc, còn người lao động sẵn sàng chuyển ngang sang công ty khác khi chênh lệch tiền lương vài trăm nghìn đồng. Họ không có nhu cầu cao về học nghề do dễ dàng tìm được công việc thay thế mà không cần nâng cao trình độ. Ngoài ra, chính sách chỉ hỗ trợ một phần kinh phí học nghề, mà chưa có hỗ trợ khác như tiền ăn, tiền đi lại… Còn người lao động lại không có khả năng về kinh tế, không có tích lũy để không cần đi làm, chỉ đi học mà vẫn đảm bảo được sinh hoạt hàng ngày. Việc tuyển dụng lao động cũng tập trung vào nhóm phổ thông. Các địa phương cũng còn khó khăn trong việc tổ chức các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, ngành nghề đào tạo ít, khóa học không diễn ra liên tục nên có thể không đáp ứng được nhu cầu phát sinh của người lao động. Theo tôi, việc tăng số lượng người học nghề không quan trọng bằng việc đáp ứng được nhu cầu của người lao động thực sự muốn học chuyển đổi nghề, có những hỗ trợ ngoài học phí để việc học nghề của họ được tốt hơn. Chúng ta cũng có thể mở rộng các hình thức hỗ trợ học nghề, các kỹ năng khác... Bản thân người lao động đến các trung tâm dịch vụ việc làm nói chung có thể chỉ cần hỗ trợ viết một tờ đơn xin việc, kỹ năng phỏng vấn, giao tiếp… để được ứng tuyển và tuyển dụng. Bà Vũ Thị Thanh Liễu Thực tế tại Trung tâm dịch vụ việc làm Hà Nội, người đến nộp hồ sơ hưởng trợ cấp rất đông, nhưng người nhận hỗ trợ học nghề thì rất ít. Sau khi chúng tôi tư vấn, cũng đã làm thay đổi ý thức của họ, dẫn tới số lao động đăng ký học nghề cũng nhiều hơn. Trong 5 tháng đầu năm 2023, số học nghề đã tăng tới 20% so với cùng kỳ năm ngoái, chứng tỏ công tác tuyên truyền, tư vấn cũng đóng vai trò rất quan trọng. Chúng ta cũng cần các cơ chế chính sách phù hợp để thu hút doanh nghiệp cũng tham gia đào tạo, hoặc tập huấn nâng cao trình độ cho lao động ngay trong doanh nghiệp, để họ duy trì được công việc. Những chính sách của doanh nghiệp hiện vẫn còn hạn chế, nên cần phải khuyến khích hơn nữa. Chúng ta cũng cần chính sách đổi mới để thu hút đầu tư trong và ngoài nước về lĩnh vực đào tạo này, gắn với đơn đặt hàng, đầu ra thì người lao động sẽ chủ động, tích cực tham gia hơn. Chương trình đào tạo của các trường cũng cần phù hợp với thị trường đang cần, tăng thực hành, để người lao động kết thúc khóa nghề là làm việc được ngay. Việc phân luồng đào tạo cũng cần phù hợp với chuyển dịch cơ cấu kinh tế, theo thời đại công nghệ, tăng tính sáng tạo để người lao động dễ hòa nhập hơn.

Theo mục tiêu của Nghị quyết 28, đến năm 2025, khoảng 35% lực lượng lao động trong độ tuổi sẽ tham gia bảo hiểm thất nghiệp và đến năm 2030, khoảng 45% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bảo hiểm thất nghiệp. Ông Trần Tuấn Tú đánh giá ra sao về thực tế thực hiện và chúng ta cần phải làm gì để đạt được những mục tiêu nói trên?

Theo chỉ tiêu của Nghị quyết 28, chúng tôi đánh giá, kỳ vọng về tốc độ phát triển của thị trường lao động cũng như kinh tế xã hội là tương ứng với thời kỳ năm 2018. Đến năm 2021, chúng ta đã có 2 năm gặp phải Covid-19 mà vẫn đạt được tỷ lệ 30%, cơ bản đáp ứng kỳ vọng. Nhưng từ 30% đến 35%, và từ 35% đến 45% thì khoảng cách rất là khó, nhất là khi chúng ta vừa bước qua dịch bệnh, khi hệ lụy còn kéo dài. Nếu đặt được mục tiêu thì đó sẽ là sự nỗ lực vượt bậc của các cơ quan, thông qua các giải pháp rất căn cơ, rất cụ thể. Ông Trần Tuấn Tú - Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp, Cục Việc Làm (Ảnh: Hữu Nghị). Theo số liệu đến tháng 5/2023, hiện mới có khoảng 14,3 triệu người tham gia bảo hiểm thất nghiệp, chỉ là 31,18%. Do đó, đến năm 2025, để đạt được mốc 35% thì sẽ là câu chuyện cần nỗ lực rất nhiều. Để đạt được mục tiêu, chúng ta cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp như mở rộng đối tượng quy định trong luật. Dự kiến, Luật Việc làm mới có thể được áp dụng từ năm 2026, trong đó quy định định hướng đến năm 2045 là rà soát mở rộng các đối tượng tham gia bảo hiểm thất nghiệp đến các đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, làm công hưởng lương. Còn hiện tại, đến năm 2025, chúng ta vẫn phải thực hiện các biện pháp thúc đẩy. Một số trường hợp lách luật như chuyển sang hợp đồng cộng tác viên, hay những người làm việc trong nền kinh tế chia sẻ dù phát sinh quan hệ lao động nhưng chưa tính chính thức được. Do đó, sắp tới, chúng ta sẽ thực hiện chính thức hóa các quan hệ này, để mở rộng diện bao phủ. Một biện pháp khác là thông qua thanh tra, kiểm tra, tuyên truyền, xử lý vi phạm đối với các đối tượng trốn đóng bảo hiểm thất nghiệp . Hiện tại Việt Nam có cả quy định xử phạt hành chính cũng như xử lý hình sự và cơ quan bảo hiểm thất nghiệp cũng đã chuyển nhiều hồ sơ sang cơ quan công an đề nghị khởi tố nhưng đến nay chúng ta vẫn chưa khởi tố được một vụ án hình sự nào. Sắp tới, chúng ta sẽ áp dung chế tài đủ mạnh để xử lý các vi phạm này.

Nhờ những kỹ năng mới được đào tạo, khả năng tiếp cận các ngành nghề mới, tính bền vững về việc làm của người lao động sẽ cao hơn nhiều, nhất là trong thị trường lao động tương lai. Đây cũng là một trong những mục tiêu nhân văn của bảo hiểm thất nghiệp. Ở Việt Nam, bảo hiểm thất nghiệp đã thực hiện vai trò này như thế nào trong thời gian qua?

Việc hỗ trợ học nghề cho người lao động rất quan trọng, đây là ý nghĩa cốt lõi của chính sách bảo hiểm thất nghiệp. Chính phủ đã rất linh hoạt, có những hỗ trợ người lao động khi tham gia bảo hiểm thất nghiệp, từ việc được hỗ trợ học phí, mức phí tăng lên, điều kiện áp dụng cũng được mở rộng. Ví dụ, mức phí áp dụng đã được tăng theo thời gian để đáp ứng mức trượt giá của thị trường. Mới đầu chỉ là 300.000 đồng/tháng, sau đó tăng lên 1 triệu đồng, rồi tăng lên 1,5 triệu đồng/tháng, góp phần cân bằng chi trả việc tham gia học nghề của người lao động. Người lao động để được hưởng bảo hiểm thất nghiệp thì phải tham gia từ đủ 12 tháng trở lên trong vòng 24 tháng trước khi thất nghiệp. Nhưng với người lao động muốn được hỗ trợ học nghề thì chỉ cần tham gia từ đủ 9 tháng trong vòng 24 tháng trước khi thất nghiệp mà thôi. Như vậy, đối tượng tham gia hỗ trợ học nghề đã được mở rộng hơn so với nhóm hưởng trợ cấp. Chính phủ hiện cũng nới rộng hơn trong việc người lao động có thể nộp hồ sơ hưởng trợ cấp ở tỉnh này nhưng có thể học nghề ở tỉnh khác, giúp người lao động có nhiều lựa chọn hơn về nghề nghiệp, giảm bớt việc đi lại, đáp ứng nhu cầu của họ.

Sau 5 năm Nghị quyết 28 được công bố, hiện tại,chính sách này đã có những thay đổi như thế nào để gắn chặt hơn với quyền lợi của người lao động, nhất là nhóm lao động phi chính thức?

Bảo hiểm thất nghiệp là một công cụ quản trị thị trường lao động. Trong nghị quyết về cải cách bảo hiểm xã hội, trong đó có bảo hiểm thất nghiệp đã chỉ ra tại sao chính sách bảo hiểm thất nghiệp chưa trở thành công cụ quản trị của người lao động, chúng ta mới chỉ tập trung cho khu vực chính thức mà chưa có khu vực phi chính thức, tập trung hậu quả của thất nghiệp mà chưa có biện pháp chủ động phòng ngừa thất nghiệp theo thông lệ quốc tế (bảo hiểm việc làm). Tuy nhiên, trong thời gian vừa qua, sau 5 năm thực hiện thì Chính phủ cũng đã ban hành một chương trình hành động để triển khai nghị quyết, Bộ LĐ-TB&XH cũng trình Thủ tướng để ban hành đề án nâng cao năng lực cơ quan triển khai bảo hiểm thất nghiệp. Vừa qua, nghị định sửa đổi đã tạo điều kiện hơn cho các đối tượng thụ hưởng, các quy định thủ tục giấy tờ, quy trình thực hiện, nới lỏng về các điều kiện, khắc phục các hạn chế, tăng mức hỗ trợ học nghề cho người thất nghiệp, linh hoạt hơn cho các khóa học nghề. Nghị quyết 68 cũng đã có những nới lỏng hơn về quy định, như nộp hồ sơ gián tiếp, nộp trên cổng dịch vụ công, có những hỗ trợ từ chính sách cho người không đủ điều kiện hưởng bảo hiểm thất nghiệp... Trong thẩm quyền của mình, Bộ LĐ-TB&XH cũng đã có những cố gắng để tạo điều kiện tốt nhất cho người lao động gặp khó khăn, nhất là trong giai đoạn Covid-19. Bộ LĐ-TB&XH cũng đã trình Thủ tướng để ban hành đề án về nâng cao năng lực hiệu quả hoạt động của các cơ quan bảo hiểm thất nghiệp, tiến tới tăng cường năng lực cho hệ thống Trung tâm dịch vụ việc làm về đào tạo cán bộ, cơ chế tài chính... Trong các quy định hiện hành, người lao động phải có quan hệ lao động, tức là phải chính thức, thì mới là đối tượng của chính sách bảo hiểm thất nghiệp. Nhưng thực tế trên thị trường, có nhóm thực sự phát sinh quan hệ lao động (có thỏa thuận cơ bản giữa người lao động và người sử dụng lao động về tiền lương, giờ làm việc, địa điểm, sự quản lý điều hành...) thì lại chưa được chính thức hóa, chưa ký hợp đồng và như vậy là nằm ngoài đối tượng của chính sách. Do đó, chúng ta cần tăng cường tuyên truyền, thanh tra kiểm tra để những đối tượng thuộc nhóm được tham gia thì sẽ được tham gia, tăng diện bao phủ, tăng bảo vệ, giảm nguy cơ với người lao động.

Dưới góc nhìn chuyên môn của mình, ông Trần Tuấn Tú có thể nói rõ hơn về mối quan hệ giữa bảo hiểm thất nghiệp và việc xây dựng một thị trường lao động bền vững?

Thị trường lao động là nơi diễn ra quan hệ cung cầu, thuê mướn trả công sức lao động, thể hiện qua giá và các công việc liên quan. Bảo hiểm thất nghiệp hầu như tác động toàn diện tới thị trường lao động. Về cung lao động, bảo hiểm thất nghiệp hỗ trợ trong vấn đề đào tạo, cung ứng, gánh phần trách nhiệm của người sử dụng lao động cũng như hỗ trợ kinh phí khi người sử dụng lao động cần bồi dưỡng nâng cao trình độ để duy trì việc làm cho người lao động. Bảo hiểm thất nghiệp hỗ trợ người lao động rời xa khỏi quan hệ lao động cũng như thông qua tư vấn giới thiệu việc làm giúp người lao động sớm quay trở lại thị trường. Quan trọng nhất là bảo hiểm thất nghiệp có những hỗ trợ về đào tạo để người lao động chuyển đổi việc làm, tạo kỹ năng cần thiết, có công việc bền vững, hiệu quả hơn. Chính sách bảo hiểm thất nghiệp tác động toàn diện đến thị trường lao động. Bà Vũ Thị Thanh Liễu Trung tâm dịch vụ việc làm Hà Nội là nơi trực tiếp tiếp nhận hồ sơ của người lao động đến hưởng trựo cấp bảo hiểm thất nghiệp, tham gia hỗ trợ đào tạo một phần, tư vấn giới thiệu việc làm. Chính sách bảo hiểm thất nghiệp rất gắn kết với thị trường, khi chi trả một phần thu nhập để trang trải nhu cầu, tích cực tìm việc, sớm quay trở lại thị trường lao động. Đây là chính sách rất nhân văn. Việc trả trợ cấp chỉ là hữu hạn, có công ăn việc làm bền vững mới là mục tiêu chính và chính sách bảo hiểm thất nghiệp đang thực hiện việc này. Chúng tôi đang thực hiện các phiên giao dịch việc làm hàng ngày, phiên lưu động, phiên chuyên đề để giúp người lao động có nhiều cơ hội tìm được việc làm hơn. Việc tư vấn học nghề cũng được thực hiện khi chúng tôi cử nhân sự chất lượng để tư vấn cho người lao động về quyền lợi trong chính sách này.

Đào tạo lại, đào tạo thường xuyên cũng là một trong những mục tiêu lớn khác được nhắc đến, khi tới năm 2025 phải đảm bảo tỷ lệ đào tạo lại, đào tạo thường xuyên cho khoảng 25% lực lượng lao động. Vậy ai sẽ là người thực hiện việc đào tạo lại, đào tạo thường xuyên này cho lao động? Và các ngành được lựa chọn để đào tại lại sẽ có những tiêu chí nào?

Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo hiện nay là hơn 26%, trong khi mục tiêu đến 2025 là 30% thì chúng ta còn hơn 2 năm nữa để đạt được như mục tiêu đã đề ra. Đối với đào tạo thường xuyên, cũng không giao một tiêu chí hay một ngành nghề lựa chọn, nhưng để thưc hiện theo quan điểm của nghị quyết thì đây là nhiệm vụ của toàn xã hội, với các cơ quan đầu mối chịu trách nhiệm chính như Bộ Lao Động - Thương Binh và Xã hội (Bộ LĐ-TB&XH), Bộ Giáo dục Đào tạo. Việc đào tạo lại, đào tạo thường xuyên cũng phải đáp ứng được nhu cầu của thị trường, của người sử dụng lao động, chuyển dịch cơ cấu và phát triển kinh tế. Ngay cả Bộ NN-PTNT cũng được giao đào tạo lại gắn với phát triển công nghệ thông tin để đáp ứng nông nghiệp xanh - sạch. Bộ LĐ-TB&XH thì phải tạo được hệ thống giáo dục nghề nghiệp để đáp ứng được nhu cầu thực tế, gắn kết nhà trường với cơ sở đào tạo, đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng thu hút được đầu tư nước ngoài, chuyển dịch cơ cấu kinh tế để giảm tỷ trọng trong nông nghiệp và tăng trong công nghiệp và dịch vụ...

Hiện tại, thị trường xuất hiện ngày càng nhanh, nhiều những loại hình việc làm mới, phục vụ nền kinh tế số. Việc đào tạo, từ xưa đến nay, nói chung vẫn luôn có độ trễ so với tốc độ chuyển dịch và nhu cầu của thị trường. Vậy làm thế nào để thị trường lao động của Việt Nam "đi tắt đón đầu", sớm đáp ứng được nhu cầu phát triển của kinh tế - xã hội, phát triển bền vững và linh hoạt?

Hiện nay, người lao động thất nghiệp khá nhiều do các doanh nghiệp cắt giảm giờ làm, thiếu đơn hàng. Lao động phổ thông rất khó chuyển đổi sang nghề mới. Khi tôi chia sẻ với các học viên đang hưởng trợ cấp thất nghiệp tham gia tại các trung tâm giáo dục nghề nghiệp thì đa phần lao động nói rất e ngại khi chuyển sang công việc mới. Tâm lý để theo học một nghề mới là rất khó, yêu cầu lao động phải có quyết tâm, bản lĩnh. Người lao động hiện nay cũng thiếu hụt kỹ năng để duy trì một việc làm bền vững cũng như kỹ năng chuyển đổi sang nghề mới. Nhiều người còn không đăng ký ngay trong tháng đầu tiên khi nộp hồ sơ mà phải đến lần thứ 2 cán bộ tư vấn tiếp thì họ mới mạnh dạn đăng ký một nghề. Sau khi tham gia thì họ thấy rất vui khi đến môi trường mới, được chia sẻ với các thầy cô giáo, với các bạn học viên và tìm thấy tình yêu cho nghề nghiệp mới, như các anh chị đang học kỹ thuật nấu ăn, pha chế đồ uống... Họ có thể học xong và tự khởi nghiệp, kiếm được thu nhập còn cao hơn nghề cũ. Do vậy, chúng ta cần đầy mạnh công tác tuyên truyền, thay đổi tư duy của họ để không còn e ngại thay đổi thói quen cố hữu, sẵn sàng tham gia một công việc mới. Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần mở rộng sang các nghề theo nhu cầu, theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp, để đáp ứng đúng yêu cầu của thị trường, đảm bảo đầu ra cho học viên.

Đâu là giải pháp quan trọng nhất mà thị trường lao động Việt Nam cần thực hiện nhanh chóng trong thời gian tới để đạt được tính ổn định và linh hoạt?

Trong 4 nhóm giải pháp được nêu trong Nghị quyết 06 thì tôi thấy nhóm giải pháp đầu tiên là quan trọng, là căn cơ để thực hiện được việc xây dựng thị trường lao động linh hoạt, bền vững. Đó là hoàn thiện khung pháp lý, rà soát sửa đổi các quy định của pháp luật, đáp ứng nhu cầu phát triển thị trường lao động đúng hướng, tập trung vào các lĩnh vực trọng tâm, trọng điểm. Nhóm giải pháp này bao gồm: Một là tăng cường sự công khai, minh bạch của các chủ thể tham gia thị trường. Nghiên cứu, đề xuất ban hành, sửa đổi các chính sách để hạn chế thất nghiệp, nâng cao chất lượng lao động. Hai là quy hoạch, đầu tư phát triển hiện đại hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm ở các địa phương đáp ứng yêu cầu phát triển thị trường lao động linh hoạt, hiệu quả, đóng vai trò đầu mối thông tin thị trường lao động, điều phối, hỗ trợ và quản trị thị trường lao động trên địa bàn. Ba là đa dạng hóa các loại hình đào tạo, chú trọng đào tạo lại, đào tạo thường xuyên cho lực lượng lao động nhằm tạo chuyển biến trong xây dựng xã hội học tập. Bốn là tập trung đào tạo nghề, tạo việc làm để phát triển thị trường lao động ở nông thôn phục vụ quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Ngoài nhóm giải pháp này, chúng ta cũng cần thực hiện song song các nhóm khác như phục hồi và ổn định thị trường lao động, thúc đẩy tạo việc làm bền vững và sử dụng hiệu quả lực lượng lao động, thực hiện hiệu quả các công tác truyền thông. Ông Trần Tuấn Tú - Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp, Cục Việc Làm (Ảnh: Hữu Nghị). Bà Vũ Thị Thanh Liễu: Theo tôi, chúng ta cần tích cực thực hiện các giải pháp đã đặt ra và giải quyết các hạn chế còn tồn tại của thị trường này. Ngoài ra, cần đảm bảo các chính sách về thị trường lao động cần phải được cụ thể hóa trong cuộc sống, chính sách an sinh thì phải minh bạch, kịp thời để hỗ trợ người lao động ngay khi họ gặp rủi ro về công việc. Chất lượng giáo dục đào tạo phải nâng cao, đào tạo lại, đào tạo thường xuyên để nâng cao trình độ, thích ứng với tình hình mới. Các dự án, chương trình đầu tư kết nối cung cầu lao động, việc dự báo thị trường cần làm mạnh hơn, có cơ sở dữ liệu quốc gia hiện đại, đồng bộ để kết nối giữa doanh nghiệp và người lao động thuận tiện nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Bà Vũ Thị Thanh Liễu có thể chia sẻ mục tiêu tổng quát của Chính phủ về xây dựng thị trường lao động đến năm 2025? Tính bền vững và linh hoạt của thị trường sẽ được thể hiện ở những khía cạnh nào?

Thị trường lao động phát triển linh hoạt, hiện đại, hiệu quả, bền vững và hội nhập góp phần phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2025. Trong đó, các yếu tố của thị trường lao động được phát triển đồng bộ và hiện đại; chất lượng nguồn nhân lực và hiệu quả tổ chức, vận hành thị trường lao động được nâng cao. Thị trường lao động đóng vai trò chủ động trong huy động, phân bổ và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng hiện đại, đảm bảo kết nối thị trường lao động trong nước với thị trường lao động của các nước trong khu vực và trên thế giới. Bà Vũ Thị Thanh Liễu, Phó giám đốc Trung Tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội (Ảnh: Hữu Nghị). Tính bền vững không chỉ là việc làm lâu dài cho người lao động mà là làm cho cả doanh nghiệp và người lao động đều hài lòng về công việc của mình. Người lao động hài lòng về công việc cũng như chế độ mà doanh nghiệp chi trả cho mình, còn doanh nghiệp hài lòng với đóng góp của người lao động. Doanh nghiệp đồng ý chi trả tất cả các chế độ theo quy định, khuyến khích chi trả thêm cho người lao động ngoài quy định luật, để giữ chân người lao động. Các nghề thâm dụng lao động đang chuyển dần sang các nghề sáng tạo, cần đòi hỏi về ứng dụng công nghệ thông tin, hòa nhập thế giới, nên tính linh hoạt sẽ thể hiện ở việc người lao động thích ứng với những công việc mới, có khả năng duy trì việc làm bn vững cũng như thích nghi với việc chuyển đổi công việc để phù hợp với thị trường lao động và hội nhập.

Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 06 về phát triển thị trường lao động linh hoạt, hiện đại, hiệu quả, bền vững và hội nhập nhằm phục hồi nhanh kinh tế - xã hội. Nghị quyết đã đánh giá ra sao về thị trường lao động của Việt Nam, thưa ông Trần Tuấn Tú?

Theo nghị quyết 06, sau hơn 35 năm đổi mới đất nước, thị trường lao động Việt Nam đã có bước phát triển cả về quy mô và chất lượng, từng bước hiện đại, bền vững và hội nhập quốc tế. Hệ thống thể chế, chính sách thị trường lao động được hoàn thiện; quan hệ cung - cầu lao động gia tăng; chất lượng việc làm ngày càng cải thiện; từng bước chính thức hóa việc làm phi chính thức. Ngoài ra, cơ cấu lao động có bước chuyển dịch tích cực theo hướng giảm tỷ trọng lao động khu vực nông nghiệp, tăng tỷ trọng lao động khu vực công nghiệp và dịch vụ; giảm nhanh tỷ trọng việc làm dễ bị tổn thương, tăng tỷ lệ việc làm được bảo vệ; lao động Việt Nam từng bước đảm nhiệm được những công việc phức tạp mà trước đây phải cần tới chuyên gia nước ngoài. Tuy nhiên, thị trường lao động nước ta phát triển chưa đủ mạnh để giải phóng mọi nguồn lực cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, chưa tạo được nhiều việc làm theo hướng bền vững, mất cân đối cung - cầu lao động cục bộ giữa các địa phương trong thời gian qua. Thị trường cũng chưa có giải pháp căn cơ lâu dài để khắc phục tình trạng mất cân đối cung - cầu lao động, khan hiếm lao động trình độ cao, vẫn tiềm ẩn nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng, thiếu hụt lao động cục bộ cho giai đoạn phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội; sự thiếu hụt các kỹ năng của người lao động để duy trì việc làm hoặc chuyển đổi nghề, thích ứng với tình hình sau đại dịch. Đặc biệt, đào tạo nhân lực trình độ cao, ngành nghề mới, kỹ năng mới, gắn kết nhà đào tạo và nhà tuyển dụng… còn yếu. Cùng với thị trường hàng hóa - dịch vụ, tài chính, tiền tệ, khoa học - công nghệ và thị trường bất động sản, thị trường lao động được xác định là một thị trường trọng yếu của nền kinh tế và cần được đổi mới, đẩy mạnh phát triển trong giai đoạn hiện nay.

Ông Trần Tuấn Tú có thể chia sẻ bức tranh thực trạng việc làm ở Việt Nam cũng như dự báo của thị trường lao động thời gian tới?

Trong những tháng đầu năm 2023, tình hình kinh tế - chính trị - xã hội các nước trên thế giới diễn biến nhanh, phức tạp. Hầu hết các nước thắt chặt chính sách tiền tệ, lạm phát có giảm nhưng vẫn còn cao, phục hồi kinh tế còn chậm, liên quan đến một số xung đột tại một số quốc gia trên thế giới. Theo báo cáo "Xu hướng triển vọng việc làm thế giới năm 2023" của ILO thì năm 2023, hầu hết các quốc gia sẽ không thể phục hồi hoàn toàn so với mức trước đại dịch. Việc làm toàn cầu được dự báo chỉ tăng 1%, giảm đáng kể so với tốc độ 2,3% của 2022. Kinh tế vĩ mô của Việt Nam cơ bản ổn định, lạm phát kiểm soát ở mức phù hợp, cân đối lớn được đảm bảo. Chỉ số sản xuất toàn ngành công nghiệp tháng 5/2023 tăng 2,2% so với tháng trước và tăng 0,1% so với cùng kỳ năm 2022. Diễn biến kinh tế chính trị trong và ngoài nước đã tác động đến sự phục hồi và phát triển của Viêt Nam năm 2023. Các kết quả tăng trưởng phát triển kinh tế và ổn định xã hội đã góp phần cho thị trường lao động Việt Nam phục hồi trong những tháng đầu năm 2023, các chỉ số đều phát triển theo chiều hướng tích cực. Hết quý I, lao động trên 15 tuổi ở Việt Nam đạt 52,2 triệu người, trình độ chuyên môn kỹ thuật được cải thiện, tỷ lệ đã qua đào tạo đạt 26,4%, cao hơn 0,3 điểm % so với cùng kỳ năm trước. Ông Trần Tuấn Tú - Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp, Cục Việc Làm (Ảnh: Hữu Nghị). Lao động có việc làm trong quý I cũng tăng thêm 1,1 triệu người so với cùng kỳ năm ngoái. Việc làm phi chính thức hiện tại có sự chuyển dịch sang khu vực chính thức, lao động đi xuất khẩu ra nước ngoài cũng tăng nhanh, chuyển dịch cơ cấu lao động ghi nhận sự tích cực, thu nhập của người lao động được cải thiện, tỷ lệ thiếu việc làm giảm, diện bao phủ bảo hiểm tăng, nhu cầu tuyển dụng vẫn tăng cơ bản ở các địa phương. Tuy nhiên, một số hạn chế là tốc độ gia tăng đang giảm đi, cung lao động chưa đáp ứng được nhu cầu, chưa đủ việc làm. Thị trường lao động có sự mất cân đối cục bộ, phát triển không đều ở các địa phương, tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên còn cao. Tại một số địa phương, một số ngành nghề còn có hiện tượng cắt giảm lao động, các doanh nghệp cũng bị ảnh hưởng bởi đơn hàng, tác động đến việc làm của người lao động. Người lao động mất việc làm cơ bản đã được hỗ trợ từ chính sách của Tổng Liên đoàn Lao động, cũng như chính sách bảo hiểm thất nghiệp. Đánh giá chung là thị trường lao động những tháng đầu năm 2023 dù có nhiều điểm tích cực nhưng dự báo trong thời gian tới còn nhiều khó khăn, thách thức nếu nền kinh tế không ổn định, lạm phát tăng, doanh nghiệp thiếu đơn hàng. Các lao động yếu thế, ngoại tỉnh sẽ khó khăn trong tìm việc làm ổn định để đảm bảo đời sống trong khi bối cảnh giá cả sẽ gia tăng trong thời gian tới.