Chuyên gia quốc tế: Việt Nam cần chiến lược phòng ngừa thiên tai kiểu mới

Theo số liệu thống kê, siêu bão Yagi năm 2024 đã để lại "vết sẹo" lớn cho nền kinh tế với thiệt hại lên tới 3,3 tỷ USD. Tuy nhiên, năm 2025 tiếp tục chứng kiến sự biến động khó lường của khí hậu với 12 cơn bão và áp thấp nhiệt đới tính đến tháng 11, điển hình là Bualoi, Matmo và mới nhất là Kalmaegi.

Tiến sĩ Scott McDonald, giảng viên ngành Quản lý chuỗi cung ứng và logistics tại Đại học RMIT Việt Nam, nhận định rằng bản đồ rủi ro ngập lụt tại Việt Nam đang thay đổi căn bản. Dưới góc nhìn kinh tế, thiên tai không còn là những sự cố ngẫu nhiên mà là một rủi ro hệ thống, đe dọa trực tiếp đến tính liên tục của kinh doanh và hạ tầng quốc gia.

Sự việc du khách tại Hội An phải sơ tán khẩn cấp cuối tháng 10/2025 do thủy điện xả lũ, hay ký ức về việc xả lũ bất ngờ tại Hà Tĩnh năm 2016, cho thấy một lỗ hổng lớn trong quy trình vận hành. Khi "quy trình xả lũ" trở thành nỗi ám ảnh của vùng hạ du, nó không chỉ gây thiệt hại dân sinh mà còn làm tê liệt các hoạt động kinh tế địa phương, đặc biệt là du lịch và nông nghiệp.

Theo các chuyên gia, để giảm tổn thất, Việt Nam cần chuyển hướng đầu tư từ khắc phục sang phòng ngừa, đúng tinh thần phát triển bền vững (ESG).

Thứ nhất, về công nghệ, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong cảnh báo sớm là khoản đầu tư chiến lược. Các hệ thống này có khả năng tích hợp dữ liệu thời gian thực, giúp đưa ra cảnh báo trước 48-72 giờ, “khoảng thời gian vàng” giúp doanh nghiệp và địa phương kích hoạt phương án dự phòng, bảo vệ hàng hóa, con người và hạ tầng vận hành chuỗi cung ứng.

Thứ hai, cần đổi mới tư duy vận hành các hồ chứa. Thay vì xả nước khẩn cấp khi sự cố đã rồi, các cơ quan chức năng cần áp dụng chiến lược quản lý nước chủ động dựa trên dự báo khí tượng. Điều này đòi hỏi sự phối hợp dữ liệu chính xác và cơ chế ra quyết định linh hoạt hơn.

Bên cạnh đó, các giải pháp công trình như đê điều và hồ điều tiết cần được bổ sung bằng “hạ tầng tự nhiên”. Dẫn ý chuyên gia môi trường Brad Jessup (Đại học Melbourne), Tiến sĩ McDonald nhấn mạnh rằng khôi phục rừng đầu nguồn và vùng đất ngập nước là một khoản đầu tư kinh tế - sinh thái dài hạn, giúp hấp thụ và làm chậm dòng chảy lũ hiệu quả hơn nhiều so với các biện pháp thuần kỹ thuật.

Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia chịu rủi ro ngập lụt cao nhất thế giới, vì vậy khả năng chống chịu thiên tai cần được xem như một chỉ số quan trọng của năng lực cạnh tranh quốc gia.

Tiến sĩ McDonald đề xuất thành lập Cơ quan Quản lý rủi ro lũ lụt quốc gia với vai trò “nhạc trưởng”, có thẩm quyền điều phối thống nhất, siết chặt quy hoạch sử dụng đất, cấm phát triển nhà ở tại vùng rủi ro cao và huy động nguồn vốn quốc tế cho các chương trình thích ứng khí hậu.

Trong bối cảnh khí hậu cực đoan ngày càng thường trực, sự chậm trễ sẽ khiến cái giá phải trả không chỉ là tiền bạc mà còn là sinh mạng và cơ hội phát triển. Việt Nam cần một chiến lược chủ động, kết hợp công nghệ hiện đại với giải pháp dựa vào thiên nhiên, để tạo “tấm khiên” bảo vệ nền kinh tế trong thập kỷ tới.