Chim biển chết vì nhựa và nghịch lý ESG khi các ông lớn tự nguyện "bị siết"

Trên hòn đảo Jura hoang sơ ngoài khơi bờ tây Scotland, Tabby Fletcher, 17 tuổi, thường xuyên chứng kiến những cảnh tượng đau lòng. Đó là hình ảnh những con chim biển chết vì bị quấn trong lưới nhựa, hay một con hươu đực hoảng loạn với những mảnh phao mắc kẹt trên gạc sừng.

"Khi nhìn kỹ vào cơ thể đang phân hủy của chúng, tôi thấy rõ các mảnh nhựa nhỏ bên trong", cô gái trẻ chua xót kể lại.

Câu chuyện của Tabby là một lát cắt vi mô của cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa toàn cầu - một vấn đề nhức nhối đến mức đã buộc những "gã khổng lồ" trong ngành thực phẩm và hàng tiêu dùng phải hành động.

Thế nhưng, hành động của họ lại đang đi theo một kịch bản ít ai ngờ tới.

Sau khi các cuộc đàm phán của Liên Hợp Quốc về một hiệp ước ràng buộc pháp lý nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa sụp đổ tại Geneva (Thụy Sỹ) vào tháng 8 vừa qua, người ta có thể nghĩ rằng các tập đoàn sẽ thở phào nhẹ nhõm.

Nhưng không, một liên minh hùng hậu bao gồm Nestlé, PepsiCo, Unilever, The Coca-Cola Company, L’Oréal và nhiều tên tuổi khác lại đang làm điều ngược lại. Các doanh nghiệp này công khai ủng hộ một lộ trình hành động yêu cầu các chính phủ phải ra quy định chặt chẽ hơn.

Không phải là một hành động từ thiện đơn thuần, điều này còn là một nước cờ kinh doanh chiến lược trong kỷ nguyên ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) đầy biến động.

Khi thất bại của chính phủ trở thành cơ hội cho doanh nghiệp

Sự bế tắc của các cuộc đàm phán tại Geneva đã dập tắt hy vọng về một giải pháp toàn cầu đồng bộ cho vấn nạn rác thải nhựa. Trong bối cảnh đó, Quỹ Ellen MacArthur (EMF), một tổ chức uy tín về kinh tế tuần hoàn, đã công bố "Lộ trình nhựa 2030 cho doanh nghiệp" - một kế hoạch hành động 5 năm nhằm thúc đẩy thị trường và định hình lại cuộc chơi.

Các tập đoàn tham gia, chiếm khoảng 20% thị phần bao bì nhựa toàn cầu, cam kết hợp tác trong 3 lĩnh vực chính: vận động chính sách tham vọng hơn, chia sẻ chi phí và rủi ro trong các chương trình hợp tác, và chuyển đổi ở cấp độ doanh nghiệp để định hình lại thị trường.

Nói một cách dễ hiểu, họ đang nói với các nhà lập pháp rằng: "Chúng tôi đã sẵn sàng, hãy tạo ra một sân chơi bình đẳng và có thể dự đoán được".

Rob Opsomer, Giám đốc điều hành mảng nhựa tại Quỹ Ellen MacArthur, mô tả tình huống này giống như câu chuyện "con gà hay quả trứng". Ông cho rằng: "Các nhà lập pháp cần tin tưởng rằng họ không đang ban hành quy định dựa trên một ảo tưởng". Bằng cách chủ động đi trước, các doanh nghiệp đang chứng minh rằng các giải pháp kinh tế tuần hoàn là khả thi và thị trường đã sẵn sàng cho sự thay đổi.

Nước cờ kinh doanh đằng sau lời kêu gọi "tự siết"

Tại sao những tập đoàn vốn hưởng lợi từ bao bì nhựa giá rẻ lại muốn có thêm quy định? Câu trả lời nằm ở góc nhìn kinh doanh dài hạn và quản trị rủi ro.

Đầu tiên là sự cần thiết của một sân chơi bình đẳng. Một môi trường pháp lý manh mún, nơi mỗi quốc gia, mỗi khu vực có một quy định riêng về nhựa, sẽ tạo ra cơn ác mộng về chi phí và logistics cho các tập đoàn đa quốc gia. Một bộ quy tắc hài hòa, thống nhất trên toàn cầu sẽ giúp họ đơn giản hóa chuỗi cung ứng, tối ưu hóa thiết kế sản phẩm và giảm thiểu chi phí tuân thủ.

Tiếp đó là giảm thiểu rủi ro và áp lực từ các bên liên quan. Áp lực từ người tiêu dùng ngày càng tăng. Những câu chuyện như của Tabby Fletcher có sức lan tỏa mạnh mẽ, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín thương hiệu.

Bên cạnh đó, các nhà đầu tư ESG đang ngày càng soi xét kỹ lưỡng hơn các cam kết môi trường của doanh nghiệp. Hành động chủ động giúp các công ty đi trước một bước, tránh rơi vào thế bị động và đối mặt với chỉ trích.

Cuối cùng là việc mở ra một cơ hội kinh tế mới. Lộ trình này không chỉ là về cắt giảm. Nó kêu gọi các chính sách thúc đẩy hệ thống tái sử dụng và nạp lại (reuse & refill), trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) và chương trình hoàn tiền khi trả vỏ chai (DRS) ở quy mô lớn.

Những mô hình kinh doanh này đều mới, tạo ra thị trường cho vật liệu tái chế chất lượng cao, thúc đẩy đổi mới trong thiết kế bao bì và công nghệ tái chế.

Từ "im lặng xanh" đến hành động tiên phong

Động thái đó càng trở nên đáng chú ý hơn khi đặt cạnh một xu hướng im lặng xanh (greenhushing). Một nghiên cứu của Harvard cho thấy nhiều doanh nghiệp đang có xu hướng hạn chế công bố các tiến bộ về bền vững của mình để tránh bị soi xét và chỉ trích từ các nhà hoạt động.

Tuy nhiên, các thành viên của sáng kiến này lại chọn con đường ngược lại. Dù có thể ít quảng bá rầm rộ hơn, nhưng số liệu cho thấy họ đã tăng gấp 3 lần lượng nhựa tái chế sử dụng trong giai đoạn 2018–2024, vượt xa tốc độ tăng trưởng chung của thị trường.

Dù vậy, con đường phía trước vẫn còn nhiều thách thức. Các nhà phân tích và các tổ chức môi trường vẫn đang kêu gọi những kết quả có thể kiểm chứng, thay vì chỉ là những lời hứa hẹn. "Uy tín của họ giờ phụ thuộc vào bằng chứng thực tế, chứ không phải những lời hứa mới", Kelly Cooper, một chuyên gia tư vấn bền vững, nhận định với Reuters.

Câu chuyện từ hòn đảo Jura của Tabby Fletcher và chiến lược của các CEO tại những phòng họp sang trọng ở London hay New York lại có một điểm chung. Cả hai đều cho thấy cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa đã bước sang một chương mới. Đó không chỉ còn là trách nhiệm đạo đức, mà đã trở thành một mệnh lệnh kinh doanh cấp thiết.

Nước cờ bất ngờ của Nestlé, PepsiCo và các đồng minh có thể chính là chất xúc tác định hình lại ngành công nghiệp bao bì toàn cầu trong thập kỷ tới, biến thách thức ESG thành cơ hội tăng trưởng bền vững.