Nhiều trăn trở trước thời điểm áp dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất

Sáng 17/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Vấn đề thống nhất một bộ sách giáo khoa dùng chung trong cả nước được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm. 

"Không nên để Bộ GD&ĐT tổ chức viết một bộ sách giáo khoa"

Đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) đồng tình với việc cung cấp một bộ sách thống nhất cả nước và tiến tới cung cấp miễn phí cho học sinh, song ông đề xuất chỉ nên giao cho Bộ GD&ĐT cung cấp một bộ sách giáo khoa dùng chung cho cả nước, không nên để Bộ tổ chức viết một bộ sách giáo khoa.

"Vì như thế sẽ quay lại như trước đây, Bộ GD&ĐT viết một bộ sách giáo khoa cung cấp cho cả nước sẽ trở thành một bộ sách kinh điển và tất cả mọi người chỉ học theo sách, nói theo sách", ông Cường nói và lo ngại điều này sẽ triệt tiêu toàn bộ tư duy mới, đổi mới, sáng tạo.

Dẫn thực tế học sinh Việt Nam rất thông minh nhưng tính sáng tạo không cao, vị đại biểu cho rằng do đào tạo, học hành "y theo sách". Vì thế, nếu quay lại viết một bộ sách và ban hành sách đó, dạy bộ sách đó, theo vị đại biểu, sẽ là một điều rất đáng lo ngại.

Đại biểu Trần Hoàng Ngân (đoàn TPHCM) cũng bày tỏ sự ủng hộ đối với chủ trương sử dụng một bộ sách giáo khoa giáo dục phổ thông thống nhất trên toàn quốc.

Ông cho rằng không nên phủ nhận những mặt tốt mà thời kỳ "một chương trình, nhiều bộ sách" mang lại. Chính từ quá trình triển khai nhiều bộ sách, ngành giáo dục mới có cơ sở chọn lọc những tinh túy để xây dựng một bộ sách thống nhất, bảo đảm chất lượng và phù hợp hơn cho học sinh cả nước.

Đề xuất miễn phí sách giáo khoa từ năm học tới

Ủng hộ chủ trương thống nhất một bộ sách giáo khoa trên cả nước từ năm học 2026-2027, đại biểu Trần Văn Lâm (Bắc Ninh) cho rằng thời gian qua, người dân đã phải "chịu đựng" những bất cập của việc có nhiều bộ sách giáo khoa.

Dù vậy, ông Lâm đề nghị cần lộ trình cung cấp miễn phí sách giáo khoa hoàn thành vào năm 2030 và yêu cầu "địa phương nào có điều kiện thì miễn phí ngay từ năm học 2026-2027".

"Quy định như vậy hơi ngược, bởi với những địa phương khó khăn, gia đình học sinh nghèo hoặc điều kiện kinh tế không đảm bảo mới là đối tượng cần được hỗ trợ ngay, thì phải chờ đến năm 2030 mới áp dụng chính sách. Trong khi đó, các địa phương có điều kiện kinh tế tốt hơn, các gia đình có điều kiện cho con em ăn học hơn, lại được áp dụng ngay năm học tới", vị đại biểu nêu quan điểm.

Ông Lâm kiến nghị miễn phí sách giáo khoa trên cả nước ngay từ năm học 2026-2027. Nếu không được thì bố trí ngân sách (địa phương hoặc Trung ương) để hỗ trợ cho các địa phương còn khó khăn, nhất là vùng sâu, vùng xa trước.

Cùng với đó, ông góp ý cần cơ chế điều tiết giữa địa phương có điều kiện kinh tế tốt hơn cho địa phương khó khăn hơn, mục tiêu cuối cùng là ưu tiên chăm lo cho các cháu học sinh có điều kiện khó khăn hơn.

Đồng quan điểm, đại biểu Phạm Khánh Phong Lan (TPHCM) nhấn mạnh rằng mục tiêu quan trọng nhất phải là làm sao để bớt lãng phí.

Theo nghị quyết đang dự thảo, học sinh được miễn phí bộ sách duy nhất từ năm 2030; còn địa phương "có điều kiện" có thể miễn phí từ 2026-2027.

Bà cho rằng cách phân loại này khá "nhạy cảm", có thể gây khó chịu. Bà lập luận: "Địa phương giàu hơn thì học sinh ở đó chắc chắn đỡ khó khăn hơn… Vậy mà lại ưu tiên miễn phí trước cho nơi giàu hơn thì rất nghịch lý".

Bà đề nghị sửa theo hướng: không phân biệt giàu nghèo, khuyến khích địa phương tự quyết theo khả năng.

Mở rộng không gian cho những học sinh có năng lực vượt trội

Trước chủ trương quay lại một bộ sách giáo khoa dùng chung, đại biểu Nguyễn Quang Huân cho rằng vấn đề này cần được nhìn nhận thấu đáo hơn, tránh tình trạng duy ý chí.

Ông cho biết, thời gian qua việc triển khai nhiều bộ sách giáo khoa bộc lộ tình trạng lãng phí và gây lúng túng cho các cơ sở giáo dục trong khâu lựa chọn, nên mới dẫn đến quyết định quay lại một bộ sách.

Tuy nhiên, theo ông, cách tiếp cận này đặt ra câu hỏi liệu có phải "vì không quản được nên cấm", trong khi ở nhiều quốc gia phát triển, học sinh và nhà trường được quyền chọn sách phù hợp. Đây là vấn đề cần được phân tích thấu đáo trước khi áp đặt một mô hình thống nhất.

Ông đề xuất cần mở không gian cho những em có năng khiếu, có khả năng vượt trội được tiếp cận tài liệu phù hợp, giống như trước đây chương trình phổ thông có những bài toán "dấu sao" dành riêng cho học sinh giỏi.

Việc quy định cứng một bộ sách mà không tính đến sự khác biệt vùng miền, năng lực cá nhân sẽ khiến giáo dục đi theo tư duy kế hoạch hóa cũ, trong khi tư duy đổi mới phải khuyến khích sáng tạo, phát huy mọi nguồn lực trong xã hội.