Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết và những lưu ý không thể bỏ qua

Nguồn gốc tục bày mâm ngũ quả

Ngày Tết, các gia đình người Việt luôn dành nhiều thời gian và tâm sức để chuẩn bị mâm ngũ quả. Đó vừa là lễ vật thể hiện sự hiếu kính dâng lên tổ tiên vừa hàm chứa hy vọng về một năm mới sung túc, nhiều sức khỏe và may mắn của gia chủ.

Chia sẻ về nguồn gốc của tục bày mâm ngũ quả, nhà nghiên cứu Phạm Đình Hải cho biết, có nhiều quan niệm và cách giải thích khác nhau về nguồn gốc "ngũ quả". Tài liệu ghi chép rõ ràng nhất là kinh Vu Lan. Theo đó, ngũ quả là 5 loại trái cây mà các tì khưu phải nấu chín hoặc gọt vỏ mới được ăn.

Thứ nhất là loại quả có hạt như táo, đào, mận. Thứ hai là loại quả có da như dưa, lê, dâu. Thứ ba là loại quả có vỏ như dừa, hồ đào, thạch lựu. Thứ tư là loại quả có vỏ sần sùi như tùng, bách. Thứ năm là loại quả có góc cạnh như ấu, các loại đậu lớn nhỏ...

Năm loại quả nói trên dùng để cúng trong pháp hội Vu Lan bồn, cúng Phật, dần dần phổ biến trong lễ tiết, cúng tế nói chung.

Vào thế kỷ thứ V, VI, VII trước Công nguyên ở Ấn Độ đã có tục cúng dường ngũ quả. Ở Trung Quốc, truyền rằng thế kỷ thứ VI sau Công nguyên, vua Vũ Đế nhà Lương là người đầu tiên tổ chức lễ Vu Lan.

Đến thời Đường, thời Tống thì thịnh hành rồi phổ biến trong các nghi lễ cúng dường nói chung. Vào dịp Tết, các nước có Phật giáo thường bày mâm ngũ quả dâng tiến chư Phật, chư tăng ni và thờ tổ tiên.

Mâm ngũ quả thể hiện lòng thành thật, sự tôn kính đối với Phật thánh, tổ tiên và ước vọng về tương lai.

Cũng theo chuyên gia này, có thuyết lại coi ngũ quả là đại biểu cho ngũ hành. Năm loại quả màu sắc khác nhau, tượng trưng cho Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.

"Nhìn chung, gắn với điều kiện tự nhiên và tập quán văn hóa sở tại, nên sẽ có những cách lý giải khác nhau. Ngoài ra, có lẽ do ít người biết nguồn gốc ngũ quả trong đạo Phật nên cách lý giải, quan niệm cũng khác nhau", ông Hải nói.

Cách bày mâm ngũ quả

Có thể thấy, tục bày mâm ngũ quả đã có từ rất lâu đời và ăn sâu vào đời sống tâm linh người Việt. Với sự phong phú, đa dạng về chủng loại, màu sắc trái cây, người Việt thoải mái phát huy trí tưởng tượng về ý nghĩa "ngũ" quả.

Theo nhà nghiên cứu Phạm Đình Hải, người miền Bắc luôn bày mâm ngũ quả với chuối xanh, bưởi, bòng, phật thủ, đào, hồng, cam, quýt. Nải chuối sẽ được đặt phía dưới cùng để đỡ lấy toàn bộ các trái cây khác. Giữa nải chuối là quả bưởi, sau đó cài xen các loại quả hồng, cam, quýt xung quanh.

Người miền Trung thường bày dưa hấu, cam, hồng, đu đủ, bưởi. Người miền Nam không thể thiếu xoài, cam, dứa (khóm), đu đủ, sung, mãng cầu, dưa hấu. Ý nghĩa tên các loại quả này gắn với ước vọng về cuộc sống đủ đầy: Cầu (mãng cầu), vừa (dừa) đủ (đu đủ), sung (sung túc), xài (xoài).

Ngoài việc lựa chọn các loại quả theo tên, đặc trưng vùng miền, các gia đình còn luôn chú trọng tới màu sắc của mâm ngũ quả. Màu xanh tượng trưng cho sự cân bằng, bình yên. Màu đỏ (màu cam) may mắn. Màu vàng tượng trưng cho sự thịnh vượng, phát tài, phát lộc.

Ngày nay, ngoài các loại hoa quả truyền thống, nhiều gia đình không tiếc tay vung tiền mua các loại hoa quả nhập khẩu đắt đỏ để bày mâm ngũ quả. Tuy nhiên, các chuyên gia văn hóa cho rằng, quan trọng nhất vẫn là lòng thành kính của gia chủ với ông bà, tổ tiên, không nhất thiết phải mua các loại hoa quả đắt đỏ, bày biện cầu kì.

Các sản vật bày trong mâm ngũ quả ngày Tết cần tươi ngon, không bị giập, thối. Trước khi bày nên rửa sạch, để ráo nước hoặc lau khô. Không nên chọn các loại quả quá chín, cũng không nên bày các loại quả giả, quả nhựa….