Anh hùng phi công đưa Tuyên ngôn độc lập và nắm đất Ba Đình lên vũ trụ

Sân bay vũ trụ Baikonur ngày 23/7/1980 nhộn nhịp các hoạt động chuẩn bị cho chuyến bay vào không gian của các phi hành gia. Quả tên lửa đẩy tàu vũ trụ dài hơn 40m được đặt lên bể phóng, sừng sững giữa bầu trời sa mạc mênh mông của Kazakhstan.

Phi công Phạm Tuân và phi công người Nga Victor Gorbatko vẫy chào mọi người rồi bước vào thang nâng lên độ cao hơn 40m để vào buồng lái con tàu vũ trụ.

Chiếc đồng hồ chỉ thời gian đếm ngược đến giờ phóng tàu. Bốn tiếng đồng hồ chậm rãi trôi qua, khi kiểm tra độ kín của bộ áo giáp vũ trụ là còn 2 tiếng, đóng tấm kính của mũ còn 5 phút. Tất cả đã sẵn sàng.

Ba phút, hai phút… phi công Phạm Tuân liên tục báo cáo về đài chỉ huy các thông số áp suất, nhiệt độ, tình trạng con tàu, sức khỏe phi công… Một phút cuối, lệnh đến dồn dập và báo cáo cũng dồn dập. Tiếng nổ của động cơ ngày một lớn dần. Khẩu lệnh cuối cùng: “4 giây, 3 giây, 2 giây, 1 giây. Phóng!”.

Tiếng nổ lớn vang vọng một vùng. Quả cầu lửa bùng lên dữ dội, con tàu vũ trụ bay vút lên kéo theo phía sau một vệt lửa sáng chói khi tầng thứ 3 của tên lửa tách khỏi con tàu. Giây phút ấy, phi công Phạm Tuân chính thức thực hiện sứ mệnh cao cả là người châu Á đầu tiên bay vào vũ trụ.

Vì chuyến bay vào vũ trụ của Phạm Tuân diễn ra trong một bối cảnh đặc biệt nên Nhà nước quyết định để đội bay mang theo một số biểu tượng của đất nước Việt Nam. Đó là cờ đỏ sao vàng có kích thước khoảng 20x30cm, nắm đất Ba Đình, Tuyên ngôn Độc lập, Di chúc của Bác Hồ, ngoài ra còn có dấu của bưu điện Việt Nam, ảnh và huy hiệu của Bác Hồ…

Tất cả được đóng gói nhỏ gọn và được phái đoàn của Viện Khoa học mang từ Việt Nam sang, cẩn thận giao tận tay cho Trung tướng Phạm Tuân trước đó.

“Cuộc viễn du” khẳng định tinh thần Việt Nam bất khuất

Hành trình bay vào vũ trụ 45 năm trước vẫn luôn in đậm trong tâm trí Anh hùng lực lượng Vũ trang Nhân dân, Trung tướng phi công Phạm Tuân.

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, Trung tướng Phạm Tuân kể, chuyến bay diễn ra trong bối cảnh đặc biệt khi nước ta mới giải phóng. Quân và dân cả nước đang căng mình khắc phục các hậu quả sau chiến tranh, chiến đấu bảo vệ biên giới Tổ quốc. Nền khoa học vũ trụ của Việt Nam thời điểm đó gần như con số 0.

“Năm 1979, Việt Nam nhận được lời mời từ Liên Xô tham gia chương trình vũ trụ quốc tế Interkosmo. Tình hình tuy khó khăn song Đảng, Nhà nước quyết tâm gửi người tham dự chương trình để thể hiện tinh thần của Việt Nam, không chỉ anh dũng chiến đấu, đánh giặc giữ nước, giải phóng dân tộc mà còn có khả năng cùng với các nước xã hội chủ nghĩa bước vào những đỉnh cao của khoa học công nghệ đó là khoa học vũ trụ”, Trung tướng Phạm Tuân nhớ lại.         

Theo Trung tướng Phạm Tuân, chương trình Interkosmo thể hiện tình đoàn kết hữu nghị sâu sắc giữa các nước xã hội chủ nghĩa, trong đó với Việt Nam – Liên Xô tình đoàn kết có “từ trên mặt đất, mặt biển, bầu trời và cả trên vũ trụ”. Liên Xô mong muốn tạo điều kiện để Việt Nam tiếp cận dần với khoa học hiện đại.

Nhớ lại khoảnh khắc xuất phát, ông kể mình có cảm giác hào hứng, phấn khởi nhiều hơn là lo lắng. “Lúc ấy, tôi thấy tâm lý khá thoải mái, chỉ nghĩ rằng mình sắp được trải qua một chuyến viễn du đặc biệt. Tôi rất tin rằng con tàu sẽ đi đến nơi về đến chốn”, ông nói.

Theo Trung tướng Phạm Tuân, trong thời gian ở vũ trụ, ngoài thực hiện các hoạt động thí nghiệm vật lý, sinh học, y học… ông cùng những người đồng hành đã chụp ảnh, quay phim và gửi lời chào mừng tới lãnh đạo Đảng, Nhà nước, nhân dân Việt Nam và Liên Xô .

Khi con tàu bay gần tới lãnh thổ Việt Nam, 3 phi công người Nga tìm cho Phạm Tuân một cửa sổ thuận lợi nhất để ông ngắm được Thủ đô, đất nước Việt Nam.

Con tàu bay từ phía Ấn Độ Dương qua phía Nam Thái Lan tiến về phía Bắc Việt Nam. Trời có mây loáng thoáng, tuy nhiên Phạm Tuân vẫn định vị được vị trí của đất nước mình.

Bờ biển Việt Nam hiện lên. Biển phía trước nhấp nhô những hòn đảo của Vịnh Hạ Long... Phạm Tuân hồi hộp đến nghẹt thở và nói: "Kính thưa các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước! Kính thưa toàn thể nhân dân! Đội bay vũ trụ Việt - Xô đang bay qua bầu trời của Việt Nam.

Tôi nhìn thấy Tổ quốc ta đẹp vô cùng. Từ vũ trụ, tôi cảm ơn Đảng, nhân dân đã chắp cánh cho chúng tôi bay. Chúc lãnh đạo và nhân dân xây dựng đất nước phồn vinh - hòa bình - hạnh phúc! Chúc tình hữu nghị 2 nước ngày càng bền chặt! Chúng tôi hứa sẽ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao!".

Là phi công đầu tiên bắn rơi pháo đài bay B52, nhiều lần tham gia chiến đấu trên bầu trời để tiêu diệt kẻ thù song cảm giác bay lần này của Phạm Tuân thật khác. Quê hương đất nước đã “nâng cánh” để ông thực hiện một nhiệm vụ vinh dự hiếm người có được.

Ngày thứ ba của chuyến du hành, các phi công tổ chức cuộc họp báo truyền hình đầu tiên từ vũ trụ với các nhà báo tại Trung tâm điều khiển.

Trung tướng Phạm Tuân cùng những người đồng hành giải đáp các câu hỏi của phóng viên, chia sẻ về tình trạng không trọng lượng khi 4 phi công vũ trụ hoạt động, cũng như cập nhật hình ảnh một số vật bay lơ lửng trong khoang tàu cho mọi người hiểu hơn về trạng thái không trọng lượng trong vũ trụ.

Cũng trong ngày này, 4 phi công đem các kỷ vật mang lên từ mặt đất để làm các "thủ tục" chứng nhận ở trong vũ trụ. Với Phạm Tuân, trước hết là việc đóng các con dấu lên cờ Tổ quốc, lên ảnh Bác Hồ và ảnh Tổng Bí thư Lê Duẩn, lên Tuyên ngôn độc lập, Di chúc của Bác, báo Nhân dân, hộp đất Ba Đình... Ngoài ra, mỗi cá nhân còn mang những kỷ vật của mình ra ngắm nghía rồi cũng đóng các dấu lên ảnh gia đình, vợ con, tem thư....

“Tất cả để xác định các kỷ vật đã có mặt trong vũ trụ. Đặc biệt cờ Tổ quốc Việt Nam đã bay trong vũ trụ - chúng ta có thể khẳng định, Việt Nam là một quốc gia độc lập, tự do, có truyền thống yêu nước nồng nàn, với sự mở đường của lãnh tụ thiên tài, chúng ta đã giành thắng lợi, sánh vai cùng cường quốc năm châu tiến vào chinh phục đỉnh cao của khoa học công nghệ vũ trụ.

Mọi người đều vui vẻ, đều cảm động. Tôi thấy rất tự hào khi đất nước, nhân dân có thể nghe thấy giọng nói của người Việt Nam từ vũ trụ”, Trung tướng Phạm Tuân chia sẻ.

Các hiện vật thiêng liêng này hiện vẫn được lưu giữ trong các bảo tàng như một biểu trưng cho cột mốc lịch sử, đặt chân vào vũ trụ của người Việt.

Từ phi công chiến đấu đến phi công bay vào vũ trụ

Trung tướng Phạm Tuân được mệnh danh là “Gagarin của châu Á” (Gagarin  là nhà du hành vũ trụ đầu tiên của Liên Xô và của trái đất bay vào không gian). Ông chia sẻ, để đặt chân vào vũ trụ, ông phải trải qua quá trình huấn luyện dài ngày với rất nhiều quy trình khắt khe.

Trung tướng Phạm Tuân kể, đầu năm 1979, phía Việt Nam cử ông và phi công Bùi Thanh Liêm – 2 phi công từng điều khiển máy bay MIG-21, từng tham gia chiến đấu trong cuộc chiến chống không quân Mỹ đánh phá miền Bắc Việt Nam, đều đã lập chiến công trong chiến đấu đi huấn luyện.

Hai phi công của Việt Nam tuy đến Nga sau nhiều phi công nước bạn nhưng lại bắt nhịp khá nhanh, nỗ lực tập luyện đạt thành tích cao nhất trên mọi mặt. Riêng mình, Trung tướng Phạm Tuân thấy rất tự tin vì sức khỏe ổn định, có nhiều kinh nghiệm rèn luyện trong chiến đấu. Trong quá trình huấn luyện, đơn vị bay không kiểm soát ăn uống nhưng hàng tuần đều tiến hành kiểm tra các chỉ số sức khỏe đầu tuần.

“Trước khi có quyết định của Hội đồng Quốc gia, chúng tôi không hề biết ai sẽ là người bay chính thức. Cả hai đều phải trải qua quá trình huấn luyện, kiểm tra như nhau, chỉ đến ngày cuối trước khi bay, hội đồng mới thông báo ai là người được chọn”, ông kể.

Buổi sáng ngày bay chính thức, Trung tướng Phạm Tuân có cuộc trò chuyện đặc biệt với Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ông kể, lúc ấy, ông đã hoàn thiện các công tác vô trùng cơ thể và ở khu phòng kính cách biệt. Từ trong phòng kính, ông thấy phái đoàn của Việt Nam gồm Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đồng chí Xuân Thủy, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Vũ Xuân Chiêm… xuất hiện ngoài cửa kính.

“Đại tướng tươi cười ngắm nhìn chúng tôi, tay cầm micro giao nhiệm vụ và chúc mừng đội bay. Để kỷ niệm giây phút lịch sử, tôi đã tháo chiếc gương đeo trên tay áo bên trái để tặng Đại tướng Võ Nguyên Giáp”, Trung tướng Phạm Tuân xúc động nhớ lại.

Khi bay vào không gian, Trung tướng Phạm Tuân mất nhiều tiếng để làm quen với trạng thái không trọng lực. Những giờ đầu là cảm giác dồn máu lên thân trên, nhất là đầu và mặt, các phủ tạng cũng như dồn lên trên.

Cuối ngày đầu, ông cảm thấy mệt mỏi, khả năng cơ động giảm đi, cơ quan vị giác kém, phản xạ chậm hơn và ăn không có cảm giác ngon miệng. Tình trạng này kéo dài một ngày, đến ngày thứ hai, sau giấc ngủ, ông lấy lại cảm giác bình thường “như ở mặt đất”.

Tiết lộ thú vị về những ngày làm việc, sinh hoạt trong vũ trụ

Nhớ lại các sinh hoạt thường ngày trong vũ trụ, trung tướng Phạm Tuân cũng chia sẻ nhiều câu chuyện thú vị. Ông kể, bữa ăn đầu tiên trong buồng lái con tàu rộng chừng 20m2, ông được các bạn người Nga “hướng dẫn và biểu diễn đủ trò”: Từ ngồi ăn, nằm ăn rồi chúi đầu vào nhau cùng ăn.

Mỗi phi công sẽ hấp thụ khẩu phần ăn khoảng 2.000 calo trong một ngày đêm. Có nhiều món ăn đem theo như thịt, sữa, bánh mì, đồ hộp, hoa quả, gia vị, các thứ nước uống. Khẩu phần ăn được định sẵn theo sự lựa chọn sau khi ăn thử một tuần trước khi bay.

Thức ăn được cho vào các tuýp. Đến bữa, mọi người cùng bày ra bàn. Thìa dĩa và các tuyp thức ăn được dán xuống bàn. Khi ăn, mỗi người sẽ ăn lần lượt các món như cách trẻ con tu bình sữa.

Bánh mì đôi khi được thả trôi lơ lửng rồi phi công “bơi” đến “thưởng thức”. Nước uống được lấy ra từ các bình áp suất, nếu ai vô tình làm rơi những giọt nhỏ vương vãi thì lại phải gom lại thành từng “viên” to hơn rồi đưa vào trong miệng.

Về khoản vệ sinh cá nhân, Trung tướng Phạm Tuân cho biết, chỉ những đội  bay dài ngày mới có thể tắm gội. Phòng tắm phải tuyệt đối kín không để nước bay ra ngoài. Nước tắm không chảy như ở trái đất mà tụ lại đọng trên cơ thể nên không thể đem đến cảm giác rửa trôi bụi bẩn, mồ hôi. Việc tắm không dễ dàng nên trong chuyến bay ngắn 8 ngày như của phi công Phạm Tuân, ông và các thành viên chỉ dùng khăn ướt lau người cho nhanh gọn.

Phi công Phạm Tuân có thói quen ngồi bên cửa sổ ngắm khoảng không bao la. Con tàu cứ thế lướt qua đại dương, qua châu Phi, châu Mỹ rồi về châu Á. Một vòng bay 90 phút, hết ngày lại đến đêm.

Các châu lục cứ hiện lên rồi qua đi nhanh chóng. Bất cứ lúc nào, ông cũng có thể nhìn đâu đó ánh chớp hiện lên. Sự nhỏ bé giữa không trung bao la đôi khi khiến ông lo lắng nghĩ đến cảnh “chẳng may cửa kính bị vỡ”, nhưng cảm giác ấy nhanh chóng lướt qua.

Chiều 30/7/1980, Phạm Tuân trở về trái đất, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chuyến bay. Ngay khi đặt chân xuống mặt đất, phi công Phạm Tuân cảm nhận được không khí vui như ngày hội khi các lực lượng đón tiếp và phóng viên quốc tế, phóng viên Liên Xô và phóng viên Việt Nam có chào đón.  

Ngày 30/8/1980, Phạm Tuân và đội bay rời Moscow về nước. Vừa hạ cánh xuống sân bay Đa Phúc (Nội Bài), thấy đông đảo nhân dân xếp hàng cầm cờ Việt Nam, cờ Liên Xô chào đón, ông vừa choáng ngợp, vừa tự hào.

Trung tướng Phạm Tuân và người bạn đồng hành trong chuyến bay – phi công Gorbatko được sắp xếp ngồi trong chiếc xe Traica cùng đồng chí Hoàng Tùng - Trưởng Ban Tuyên huấn Trung ương - về Phủ chủ tịch. Quanh khu vực này, dòng người đông đúc càng khiến Trung tướng Phạm Tuân thêm xúc động.

“Sau khi báo cáo các hoạt động, các nhà du hành vũ trụ đã tặng các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước những kỷ vật đoàn bay đã mang vào vũ trụ. Giây phút ấy ai cũng tự hào, hãnh diện vì trên bản đồ chinh phục vũ trụ đã có hình ảnh của Việt Nam. Lá cờ đỏ sao vàng của Tổ quốc đã bay trong vũ trụ”, ông nói.

Những kỷ niệm chưa dừng lại ở đó. Đúng ngày 2/9/1980, phi công Phạm Tuân và phi công Gorbatko bay vào TPHCM. Buổi chiều, theo chỉ thị của Bí thư Thành ủy TPHCM, cả hai mặc lễ phục, đứng trên xe quân sự, “diễu hành” qua các tuyến phố. Nhân dân hai bên đường cờ hoa rực rỡ đón chào dù trời có mưa nhẹ.

Hành trình đặc biệt 45 năm trước của Trung tướng Phạm Tuân đã trở thành một dấu mốc lịch sử đặc biệt. “Chuyến bay khẳng định ý chí của người Việt, tình đoàn kết hữu nghị quốc tế. Tất cả cùng với hành trình phi thường đã khẳng định bản lĩnh kiên cường, bất khuất của người Việt, không chỉ chiến thắng thực dân đế quốc sừng sỏ mà còn khát khao hướng tới tương lai, xây dựng đất nước vững mạnh, tiếp cận nền khoa học hiện đại”, Trung tướng Phạm Tuân chia sẻ.

Ba lần được phong tặng danh hiệu anh hùng

Trung tướng Phạm Tuân sinh năm 1947 tại xã Quốc Tuấn, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình, nay là xã Trà Giang, tỉnh Hưng Yên.

Năm 1965, ông nhập ngũ đúng ngày 2/9 và được tuyển chọn vào lực lượng Phòng không Không quân. Ông được cử sang thành phố Krasnodar của Nga học tập, lúc đầu, ông chỉ được phân vào lớp học thợ máy, sau đó được chọn vào lớp đào tạo phi công.

Ông là phi công Việt Nam đầu tiên bắn rơi máy bay B52 của Mỹ trong chiến dịch “Hà Nội – Điện Biên Phủ trên không” năm 1972.

Năm 1977, Phạm Tuân được cử đi học tại Học viện Không quân Gagarin (Liên Xô). Ông được chọn vào đội bay quốc tế thứ sáu trong chương trình Intercosmos của Liên Xô ngày 1/4/1979 và thực hiện chuyến bay vào vũ trụ ngày 23/7/1980.

Ông cũng là người Việt Nam đầu tiên được phong danh hiệu anh hùng 3 lần, bởi 2 quốc gia khác nhau: Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam, Anh hùng lao động Việt Nam, Anh hùng Liên Xô.

(Bài viết có sử dụng tư liệu trong cuốn Bay vào vũ trụ, Nhà xuất bản Thanh niên)

Ảnh: Nguyễn Hà Nam