Vụ cướp 3 tỷ tiền giao dịch USDT: Cướp tiền ảo có phải cướp tài sản?

Công an tỉnh Hưng Yên đã tống đạt quyết định khởi tố bị can, bắt tạm giam Ngô Xuân Thảo (33 tuổi), Nguyễn Xuân Tùng (38 tuổi), Nguyễn Mạnh Hoàn (35 tuổi) và Bùi Đình Danh (17 tuổi) về tội Cướp tài sản.

Theo công an, ngày 5/9, anh Đ. (33 tuổi, quê Đà Nẵng) trình báo bị nhóm người lạ dàn cảnh cướp 3 tỷ đồng khi giao dịch mua bán USDT tại xã Quang Hưng, tỉnh Hưng Yên.

Xác minh tin báo, công an xác định danh tính và bắt giữ các nghi phạm vào chiều 6/9, thu giữ hơn 1,8 tỷ đồng tiền mặt, 2 ô tô, 5 điện thoại và phong tỏa 5 tài khoản ngân hàng chứa 1,19 tỷ đồng.

Sau vụ việc, nhiều người đặt vấn đề về việc tiền ảo có được coi là tài sản hay không, và việc cướp liên quan tới tiền ảo vì sao bị coi là hành vi Cướp tài sản.

Luật sư Trần Minh Hùng (Trưởng Văn phòng luật sư Gia Đình, Đoàn Luật sư TPHCM) cho biết theo Khoản 1 Điều 105 Bộ luật Dân sự 2015, khái niệm tài sản được quy định bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản.

Trong đó, "tiền" là phương tiện thanh toán do Nhà nước phát hành, được Nhà nước bảo hộ để định giá, trao đổi, thanh toán, bao gồm nội tệ và ngoại tệ; “giấy tờ có giá” là bằng chứng xác nhận nghĩa vụ trả nợ giữa tổ chức với người sở hữu giấy tờ có giá trong một thời hạn nhất định còn “quyền tài sản” là quyền trị giá được bằng tiền.

Ngoài ra, Văn bản số 5747/NHNN-PC ngày 21/7/2017 của Ngân hàng Nhà nước cũng khẳng định tiền ảo nói chung và Bitcoin, Litecoin nói riêng không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam. Việc phát hành, cung ứng và sử dụng các loại sản phẩm này (phương tiện thanh toán không hợp pháp) làm tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán là hành vi bị cấm.

Chế tài xử lý hành vi này đã được quy định tại Nghị định 96/2014/NĐ-CP của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng và Bộ luật Hình sự 2015.

Như vậy, đối với "tiền ảo", pháp luật chưa quy định sản phẩm này thuộc nhóm nào bởi tiền ảo không phải nội tệ hay ngoại tệ, không xác nhận nghĩa vụ trả nợ, không phải đồ vật hữu hình và cũng không phải quyền sử dụng trị giá được bằng tiền. Bởi vậy, tiền ảo hiện chưa được coi là tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015. Tuy nhiên, thực tế cho thấy những vụ án cướp tài sản liên quan tới tiền ảo vẫn bị cơ quan tiến hành tố tụng đưa ra xử lý. 

"Đối chiếu trường hợp trên, thứ nhất, cần xác định tài sản bị cướp là tiền ảo có trị giá 3 tỷ đồng hay tiền Việt Nam đồng, được sử dụng để giao dịch tiền ảo và có giá trị 3 tỷ đồng. Nếu tài sản bị cướp là tiền mặt, hành vi của nhóm đối tượng có dấu hiệu của tội Cướp tài sản và có thể bị xử lý theo Khoản 4 Điều 168 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt 18-20 năm tù hoặc tù chung thân. 

Trường hợp tài sản bị cướp là tiền ảo, không phải tiền mặt, nếu coi sản phẩm này là một loại tài sản, cơ quan chức năng cần tiến hành định giá tài sản để xác định chính xác giá trị tài sản chiếm đoạt. Do pháp luật chưa có quy định công nhận chính thức về việc tiền ảo là tài sản, việc định giá tài sản theo con đường chính tắc sẽ gặp khó khăn bởi không có các quy chuẩn, tiêu chí cụ thể để định giá loại tài sản này. Khi đó, chỉ có thể định giá thông qua việc khảo sát giá trị đồng tiền đó trên các sàn giao dịch. 

Trong trường hợp không thể định giá một cách hợp lệ đối với tài sản, theo nguyên tắc có lợi cho bị can, cần áp dụng khung hình phạt tại Khoản 1, Điều 168 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt là 3-10 năm tù", luật sư Hùng bình luận. 

Bình luận thêm về vấn đề này, luật sư Hùng chỉ ra trên thực tế, một trong những vụ án Cướp tài sản đình đám từng được đưa ra xét xử là vụ án Hồ Ngọc Tài (36 tuổi) cùng 15 đồng phạm dàn cảnh va chạm giao thông để cướp tiền ảo của một doanh nhân tên Nguyên tại khu vực thị trấn Dầu Giây (cũ), tỉnh Đồng Nai vào giữa năm 2020, được TAND TPHCM  xét xử sơ thẩm vào tháng 5/2023. 

Đây là vụ án mà toàn bộ số tiền ảo bị chiếm đoạt không thể đưa ra định giá một cách chính thống bởi không có các hướng dẫn về quy trình, tiêu chuẩn cụ thể để định giá tài sản. Việc định giá sau đó phải được tiến hành gián tiếp thông qua quá trình truy xuất lịch sử giao dịch, sao kê tài khoản của các bị cáo, từ đó ước tính giá trị tài sản chiếm đoạt là hơn 37 tỷ đồng. 

Tuy nhiên, ông Hùng cho rằng việc định giá như trên vẫn chỉ mang tính tương đối và chưa đảm bảo các quy định về định giá tài sản. Bởi vậy, để có căn cứ xử lý những hành vi có tính chất tương tự, các cơ quan có thẩm quyền cần sớm nghiên cứu, ban hành các văn bản hướng dẫn nhằm đảm bảo việc thực thi pháp luật được hiệu quả, đúng quy định.