Vụ cổ phần hóa “vịt trời” tại HACINCO: Khi “hồn Trương Ba, da hàng thịt”!

Như thông tin trong loạt bài điều tra báo Dân trí đăng tải, Quyết định số 7252/QĐ-UB của UBND TP Hà Nội cho phép HACINCO cổ phần hóa được ban hành từ ngày 29/10/2004; Quyết định số 6680/QĐ-UB phê duyệt giá trị doanh nghiệp và phương án cổ phần hóa HACINCO được ban hành từ 29/9/2005; đến ngày 25/10/2005, 23 nhà đầu tư đã mua cổ phần của HACINCO trong phiên đầu giá được tổ chức công khai tại Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà Nội. Nhưng đến nay HACINCO vẫn chưa được chính thức hoạt động với tư cách là một công ty cổ phần, điều này đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền - lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư cũng như của người lao động đã mua cổ phần tại HACINCO hơn mười năm qua.

Luật sư Phan Thị Lam Hồng nhận định: Hiện nay, HACINCO bản chất là Công ty cổ phần nhưng lại hoạt động dưới hình thức là Doanh nghiệp Nhà nước, vì những lý do sau:

Thứ nhất, HACINCO thực chất không phải là doanh nghiệp Nhà nước.

Một là, đối chiếu với các quy định của pháp luật về doanh nghiệp Nhà nước xuyên suốt qua các thời kỳ, có thể thấy kể từ thời điểm chào bán thành công cổ phần ra công chúng, HACINCO đã không còn là doanh nghiệp nhà nước bởi không đủ tỷ lệ vốn góp theo đúng quy định pháp luật

Căn cứ theo quy định tại Luật Doanh nghiệp Nhà nước năm 2003 thì: “Doanh nghiệp Nhà nước là tổ chức kinh tế do Nhà nước sở hữu toàn bộ vốn điều lệ hoặc có cổ phần, vốn góp chi phối, được tổ chức dưới hình thức công ty nhà nước, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn” (Điều 1) và: “Doanh nghiệp có cổ phần, vốn góp chi phối của Nhà nước là doanh nghiệp mà cổ phần hoặc vốn góp của Nhà nước chiếm trên 50% vốn điều lệ, Nhà nước giữ quyền chi phối đối với doanh nghiệp đó” (Khoản 5 Điều 3)

Điều này cũng được khẳng định rõ trong Luật Doanh nghiệp năm 2005: “Doanh nghiệp nhà nước là doanh nghiệp trong đó Nhà nước sở hữu trên 50% vốn điều lệ” (khoản 22 Điều 4) và đến nay theo Luật doanh nghiệp năm 2014 thì tỷ lệ sở hữu vốn của Nhà nước trong doanh nghiệp phải là 100% vốn điều lệ thì mới được gọi doanh nghiệp Nhà nước (theo khoản 8 Điều 3).

Trở lại thời điểm năm 2005, sau khi bán cổ phần hợp pháp ra công chúng, tỷ lệ vốn góp của nhà nước đã được điều chỉnh theo Quyết định số 7867/QĐ-UB ngày 30/11/2005 chỉ còn chiếm 9,11% vốn điều lệ (người lao động chiếm 11,18%; nhà đầu tư chiếm 79,71% vốn điều lệ của HACINCO). Rõ ràng với tỷ lệ vốn góp này thì HACINCO không còn là doanh nghiệp Nhà nước nữa.

Bên cạnh đó, ngoài việc Quyết định số 1886/QĐ-UBND ngày 22/4/2010 của UBND TP Hà Nội về việc điều chỉnh tăng tỷ lệ vốn góp của nhà nước là một quyết định không hợp pháp, đi ngược với chủ trương của Chính phủ, chính sách, pháp luật về cổ phần hóa của Đảng và Nhà nước ta, thì tỷ lệ vốn điều lệ mà Nhà nước sở hữu theo Quyết định trái pháp luật này chỉ chiếm 49,6% vốn điều lệ, cũng chưa đủ để được coi là chi phối theo Luật doanh nghiệp nhà nước năm 2003, chưa đạt trên 50% vốn điều lệ theo Luật doanh nghiệp năm 2005, và càng không thể được coi là đã nắm giữ toàn bộ 100% vốn điều lệ theo Luật doanh nghiệp năm 2014. Do vậy, cổ phần của HACINCO từ khi được người lao động và các nhà đầu tư mua một cách hợp pháp vào năm 2005 đã chiếm đến trên 90% vốn điều lệ nên về bản chất, HACINCO không thể được coi là một doanh nghiệp Nhà nước nữa.

Hai là, trên thực tế vốn Nhà nước tại HACINCO thời điểm năm 2005 là con số âm, Nhà nước mất hoàn toàn vốn tại doanh nghiệp này.

Theo công văn số 5494/UB-TP ngày 24/11/2006 của UBND TP Hà Nội thì kể từ thời điểm ban hành Quyết định số 6680/QĐ-UB ngày 29/9/2005 phê duyệt giá trị doanh nghiệp và phương án cổ phần hóa, hoạt động sản xuất kinh doanh tại HACINCO liên tục thua lỗ với số tiền lên tới 7.400 triệu đồng, vượt quá số vốn Nhà nước hiện có tại HACINCO (7.189 triệu đồng). Cho tới năm 2006, theo thông tin của Sở Tài chính nắm bắt và báo cáo thì tình hình tài chính của HACINCO vẫn hết sức khó khăn, kết quả sản xuất kinh doanh vẫn tiếp tục thua lỗ dẫn đến mất hết vốn nhà nước tại doanh nghiệp này.

Có thể thấy, vốn Nhà nước tại HACINCO từ khi có Quyết định cho phép cổ phần hóa thực tế chỉ chiếm 9,11% vốn điều lệ của công ty, sau đó tiếp tục giảm xuống trong thời gian tiếp theo cho đến khi mất hết vốn Nhà nước, và ở thời điểm năm 2005 đã âm tới 756 triệu đồng. Nguyên nhân là do tình hình kinh doanh của HACICNCO trong thời gian này bị liên tục thua lỗ. Chính vì vốn Nhà nước không còn nên ngay tại thời điểm năm 2005, HACINCO đã sử dụng toàn bộ số tiền trên 23 tỷ của người lao động và của các nhà đầu tư mua cổ phần hợp pháp tại phiên đấu giá cổ phần hoá HACINCO để sản xuất, kinh doanh trong suốt hơn một thập kỷ qua, từ đó giúp công ty đứng vững và phát triển, tạo nên những giá trị lợi nhuận to lớn và thương hiệu lớn mạnh cho HACINCO ngày nay.

Từ những căn cứ trên đây có thể khẳng định rằng: cổ phần của HACINCO từ khi được người lao động và nhà đầu tư mua một cách hợp pháp đã chiếm trên 90% vốn điều lệ của doanh nghiệp, thì về bản chất HACINCO không thể coi là một doanh nghiệp Nhà nước được nữa.

Thứ hai, mặc dù chưa mang tên chính thức là Công ty cổ phần HACINCO, nhưng thực chất HACINCO đang hoạt động như một công ty cổ phần, bởi các yếu tố sau:

Một là, thông qua việc sử dụng tiền mua cổ phần hợp pháp của người lao động và các nhà đầu tư vào hoạt động sản xuất kinh doanh của mình trong suốt hơn một thập kỷ qua, HACINCO đã thừa nhận tư cách cổ đông của họ trong công ty cổ phần.

Theo hồ sơ vụ việc thì thấy rõ các nhà đầu tư đã mua cổ phần của HACINCO là những nhà đầu tư hợp pháp, thuộc đối tượng và điều kiện được mua cổ phần theo quy định tại Điều 4 Nghị định 187/2004 và Điều 7 Quy chế đấu giá. Là những người đã quyết định đầu tư vào HACINCO, họ đã tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định tại Điều 8, Điều 9, Điều 15 Quy chế đấu giá, tiến hành mua cổ phần theo đúng trình tự, thủ tục từ việc đăng ký tham gia cho đến việc đặt cọc, nộp phiếu tham dự đấu giá và thanh toán mua cổ phần (điều này được khẳng định tại Công văn số 368/TTGDHN-BĐG ngày 09/4/2007 của Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà Nội đã xác nhận danh sách 23 nhà đầu tư mua cổ phần của HACINCO là hợp pháp).

Như vậy cho đến thời điểm thanh toán xong tiền mua cổ phần, các nhà đầu tư đã chính thức thực hiện xong nghĩa vụ của mình và bắt đầu được hưởng các quyền lợi hợp pháp của những cổ đông trong doanh nghiệp được cổ phần hoá. Do đó, HACINCO phải đảm bảo quyền lợi chính đáng của nhà đầu tư bằng cách công nhận đầy đủ các quyền của cổ đông công ty cổ phần và nhanh chóng hoàn tất dứt điểm quy trình cổ phần hóa tại HACINCO.

Bên cạnh đó, số tiền hơn 23 tỷ đồng mà người lao động và các nhà đầu tư đã mua cổ phần của HACINCO (bao gồm: vốn cổ đông mua theo giá ưu đãi là 1.889.790.000 đồng và vốn cổ đông mua đấu giá trên sàn giao dịch là 21.884.770.000 đồng) vào thời điểm năm 2005 đã được chính HACINCO rút ngay về sử dụng trong suốt hơn mười năm qua. Phải chăng qua việc sử dụng số tiền này vào hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, HACINCO đã gián tiếp thừa nhận tư cách cổ đông của các nhà đầu tư, cũng như đã chính thức mặc nhiên hoạt động theo mô hình của công ty cổ phần, bởi chỉ khi đã trở thành công ty cổ phần thì HACINCO mới được “chủ động sử dụng toàn bộ tài sản, tiền vốn đã cổ phần hóa để tổ chức sản xuất kinh doanh…” (khoản 2 Điều 8 Nghị định 187/2004/NĐ-CP)

Hai là, việc HACINCO chính thức chuyển thành công ty cổ phần chỉ còn là vấn đề thời gian.

Thực hiện chủ trương cổ phần hóa các doanh nghiệp Nhà nước để: “chuyển đổi những công ty nhà nước mà Nhà nước không cần giữ 100% vốn sang loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu; huy động vốn của cá nhân, các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội trong nước và ngoài nước để tăng năng lực tài chính, đổi mới công nghệ, đổi mới phương thức quản lý nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế”, ngày 20/10/2004 Tổng công ty đầu tư phát triển nhà Hà Nội (HADICO) đã có công văn số 1786/BĐM-TCT đề nghị cho cổ phần hóa HACINCO.

Theo quy định tại Điều 2 Nghị định 187/2004/NĐ-CP về việc chuyển doanh nghiệp Nhà nước thành công ty cổ phần thì HACINCO đáp ứng đầy đủ các điều kiện để cổ phần hóa, do vậy UBND TP Hà Nội đã ban hành Quyết định 7252/QĐ-UB ngày 29/10/2004 cho phép HACINCO triển khai cổ phần hóa. Ngày 05/5/2005, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chủ trương cổ phần hóa tại Hacinco với tiêu chí: “Nhà nước giữ cổ phần ở mức thấp hoặc không giữ cổ phần” (điểm b, khoản 2, Chương I, Phân A, Phụ lục ban hành kèm theo Quyết định số 94/2005/QĐ-TTg).

Theo quy định tại Nghị định số 187/2004/NĐ-CP và Khoản 1 Mục VIII Thông tư 126/2004 ngày 24/12/2004, thì việc tiến hành cổ phần hóa bao gồm các bước cơ bản sau:

“Bước 1: Xây dựng phương án

a. Thành lập Ban chỉ đạo cổ phần hóa và tổ giúp việc ban chỉ đạo.

b. Chuẩn bị các hồ sơ tài liệu

c. Xử lý những vấn đề về tài chính và tổ chức xác định giá trị doanh nghiệp

d. Hoàn tất phương án cổ phần hóa

Bước 2: Tổ chức bán cổ phần

a. Bán cổ phần

b. Điều chỉnh phương án cổ phần hóa

Bước 3: Hoàn tất việc chuyển doanh nghiệp thành công ty cổ phần

a. Tổ chức đại hội đồng cổ đông và đăng ký kinh doanh

b. Tổ chức bàn giao giữa doanh nghiệp và công ty cổ phần

Các bước công việc trên phải hoàn tất trong thời gian tối đa 9 tháng. Trường hợp vượt quá thời gian này, cơ quan quyết định cổ phần hóa chịu trách nhiệm về mọi chi phí phát sinh thêm”

Đối chiếu với hồ sơ cổ phần hóa của HACINCO, có thể thấy rằng: người lao động và nhà đầu tư đã bỏ ra hơn 01 thập kỷ để ngóng trông từng bước cổ phần hóa tưởng chừng như đã hoàn thành chỉ trong vòng chín tháng theo luật định. Đây là một điều bất hợp lý bởi sau khi được phép triển khai cổ phần hóa, được phê duyệt giá trị doanh nghiệp và phương án cổ phần hóa, ngày 25/10/2005, Trung tâm giao dịch chứng khoán Hà Nội đã tổ chức phiên đấu giá cổ phần của HACINCO. Căn cứ Báo cáo tổng hợp kết quả bán đấu giá cổ phần, ngày 28/11/2005 Sở Tài chính Hà Nội có công văn số 4131/STC/TCDN-P2 đề nghị UBND TP xem xét điều chỉnh giảm vốn điều lệ tương ứng mệnh giá cổ phần không bán được là: 2.834.400.000 đồng. Ngày 30/11/2005 UBND thành phố Hà Nội có Quyết định số 7867/QĐ-UB điều chỉnh vốn điều lệ và cơ cấu vốn điều lệ của HACINCO. Ngay sau đó, HACINCO đã tổ chức họp Đại hội cổ đông, bầu ra Hội đồng quản trị, chỉ còn chờ quyết định của UBND thành phố Hà Nội nữa là sẽ hoàn tất quá trình cổ phần hóa. Tuy nhiên, do có một số sai phạm như: chuyển nợ thành vốn góp sai quy định; tính trùng số năm công tác của người lao động... (theo Công văn số 4143/UBND-CN ngày 31/7/2007 của UBND TP Hà Nội gửi Thủ tướng Chính phủ), nên việc cổ phần hoá công ty HACINCO đã bị dừng lại.

Và dù quá trình cổ phần hóa tại HACINCO đã đi đến bước cuối cùng, dù thời gian tối đa chỉ có chín tháng để hoàn tất quy trình cổ phần hóa, thì con số chín tháng ấy nay cũng đã trở nên quá nhỏ bé so với hơn một thập kỷ người lao động và các nhà đầu tư phải long đong đi đuổi vịt trời. Có thể thấy, về mặt chủ trương của Đảng và Nhà nước ta, HACINCO sẽ được chuyển thành công ty cổ phần, vấn đề chỉ còn là thời gian để các cá nhân, tổ chức, cơ quan có thẩm quyền kiểm điểm, rút kinh nghiệm một cách nghiêm túc về những sai phạm của mình và đưa ra được quyết định hợp tình, hợp lý để HACINCO chính thức chuyển thành công ty cổ phần nhằm đảm bảo quyền - lợi ích hợp pháp cho người lao động, các nhà đầu tư và Nhà nước ta. Nên chăng, HACINCO trước mắt cần được quản lý, tổ chức và hoạt động dưới hình thức công ty cổ phần, tôn trọng phần vốn góp hợp pháp của người lao động và các nhà đầu tư để họ có thể thực hiện quyền làm chủ, được tham gia điều hành, quản lý doanh nghiệp, được chia lợi tức theo đúng quy định pháp luật về công ty cổ phần?

Từ những căn cứ nêu trên, có thể khẳng định: HACINCO đang tồn tại với bản chất là công ty cổ phần nhưng lại hoạt động dưới hình thức là doanh nghiệp nhà nước, đúng như kiểu “hồn Trương Ba, da hàng thịt”. Chính sự nửa vời này có thể đã tạo điều kiện để lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ từ chối công nhận tư cách cổ đông của người lao động và các nhà đầu tư hợp pháp, khiến họ phải long đong, mòn mỏi chờ đợi suốt hơn một thập kỷ qua. Các quyền lợi của họ về quản lý, điều hành doanh nghiệp, quyền hưởng lợi tức và các rủi ro, thiệt hại về lãi suất, tỷ giá, thay đổi chính sách... cần phải được xem xét và đảm bảo theo đúng quy định pháp luật, từ đó UBND TP Hà Nội có thể đưa ra phương án xử lý tối ưu nhất, hợp pháp nhất để nhanh chóng hoàn tất quá trình cổ phần hóa.

Đồng thời cũng cần tiến hành kiểm điểm, làm rõ trách nhiệm của những cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan nhằm thực hiện nghiêm túc chính sách, pháp luật về cổ phần hóa, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người lao động và nhà đầu tư, không “tạo hình ảnh xấu cho nhà đầu tư khi thực hiện chủ trương cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước” (Công văn số 689/TTg-ĐMDN ngày 07/05/2009 của Thủ tướng Chính phủ).

Dân trí sẽ tiếp tục thông tin đến bạn đọc những diễn biến tiếp theo của vụ việc.

Anh Thế (thực hiện)