Tiết Thanh minh không nhất thiết vào đầu tháng 3

Phong tục Tiết Thanh Minh được nhiều người Việt biết đến qua tác phẩm "Truyện Kiều" của đại thi hào Nguyễn Du:

"Thanh minh trong tiết tháng ba

Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh"

Tết Thanh Minh, trong tiếng Trung là 清明节 /Qīngmíng jié/, diễn ra vào ngày 5 tháng 3 âm lịch hàng năm, sau ngày lập xuân 60 ngày. Trong tiếng Trung, Thanh Minh 清明 có nghĩa là "trong sáng".

Đây là một trong 24 tiết khí, thường rơi vào khoảng trước hoặc sau ngày 5 tháng 4 dương lịch, khi mùa đông đã kết thúc, tiết trời ấm áp, cây cỏ sinh sôi nảy nở, trùng với thời điểm mùa cấy vụ xuân. Mọi người bắt đầu mặc quần áo nhẹ và ra ngoài trời để cảm nhận mùa xuân.

Tiết Thanh Minh là tiết khí thứ 5 trong 24 tiết khí của năm, còn tết Thanh Minh là ngày đầu tiên của tiết Thanh Minh. Tết Thanh Minh có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, gắn liền với phong tục truyền thống của người dân Việt Nam. Khi tiết Xuân phân kết thúc, mưa xuân dần ngớt, bầu trời trở nên sáng sủa, ấy là tiết Thanh Minh đã đến.

Đây là ngày lễ thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn", lòng biết ơn thành kính đối với tổ tiên. Ngoài tảo mộ, người dân sẽ tham gia ngày hội du xuân và các hoạt động văn hóa để kết nối tình yêu thương giữa mọi người.

Từ xa xưa, Tiết Thanh Minh đã trở thành một ngày lễ mang ý nghĩa thiêng liêng trong tiềm thức của người dân Trung Quốc. Đây không chỉ là thời điểm thích hợp cho một vụ mùa mới, mà còn là một phong tục đầu xuân quan trọng, là sự kết thúc của nỗi buồn và mở đầu của hy vọng.

Người Việt Nam cũng chọn thời gian này để đi thăm mộ tổ tiên, cùng nhau dọn dẹp mộ phần sạch sẽ, bày biện mâm cúng và thắp hương tưởng nhớ những người đã khuất. Trong tâm thức người dân Việt, đây là một dịp trong cả năm để các con cháu tưởng nhớ đến công lao và thể hiện lòng biết ơn, làm tròn bổn phận của con cháu đối với các bậc tiền nhân, những người đi trước.

Có thể coi đây như là một ngày giỗ tổ chung của tất cả các dòng họ, để mọi người có dịp báo hiếu, trả nghĩa, đền đáp công ơn sinh thành dưỡng dục, tạo dựng của cha mẹ, ông bà tổ tiên của mình. Do đó, các con cháu xa quê cũng cố gắng sắp xếp thời gian để trở về tham gia cùng gia đình.

Theo phong tục, trong những ngày Thanh Minh truyền thống, là dịp nhớ về cội nguồn, ông bà ta chọn tiết Thanh Minh để làm lễ tảo mộ. Trong lễ đó, người ta thực hiện việc dọn dẹp sạch sẽ các ngôi mộ của ông bà, cha mẹ, các bậc tiền nhân, cắt sạch cỏ trên mộ và đắp thêm đất lên những chỗ bị sụt lún của các ngôi mộ.

Bởi trước đó nhiều cơn mưa trong dịp Xuân phân đã làm cho các ngôi mộ có thể bị sụt lún và làm cho cây cỏ mọc nhanh hơn, có thể trùm lên mộ, nên cần phải cắt cỏ và đắp thêm đất lên. Đồng thời, trong khi đi tảo mộ, mọi người có thể đi dạo, ngắm cây cối xung quanh, chân bước lên thảm cỏ tươi tốt ngày xuân mát mẻ, nên còn gọi là "đạp thanh".

Tuy nhiên, khí hậu tháng 3 âm lịch của Việt Nam vẫn còn nhiều ngày mưa phùn, ẩm ướt, bầu trời u ám, xám xịt, khí hậu chưa thực sự ấm áp, tươi sáng rõ rệt như Trung Quốc. Thế nhưng, người dân vẫn thi nhau đi tảo mộ trong thời điểm khí hậu không mấy thuận lợi như vậy.

Tôi mạnh dạn nghĩ rằng nếu đã là những việc làm tốt mang ý nghĩa như vậy thì không quan trọng cứ phải làm vào ngày nào cố định. Tại sao chúng ta không điều chỉnh thời gian Tiết Thanh minh bằng cách chọn thời gian mà khí hậu của Việt Nam đẹp hơn, không còn mưa phùn, ẩm ướt như bây giờ để thuận lợi cho việc đi lại của tất cả mọi người.

Thiết nghĩ, những phong tục, tập quán du nhập từ bên ngoài nên được chắt lọc và tiếp biến sao cho phù hợp với đạo lý truyền thống, điều kiện kinh tế, khí hậu của mình, góp phần làm nên một không gian văn hóa độc đáo và đa sắc, một tài sản quý giá của quốc gia mà người Việt Nam luôn có thể tự hào.

Tiết Thanh Minh là ngày lễ mang tính nhân văn và chủ yếu mang tính chất tưởng niệm. Vì vậy, không nhất thiết chú trọng tới mâm cao cỗ đầy, càng không nên cúng nhiều tiền vàng, đốt nhiều giấy mã, điều này không những lãng phí, làm ô nhiễm môi trường mà còn không có ý nghĩa về mặt tâm linh. An ủi người sống và nhớ tới người đã khuất là ở tâm tưởng, tấm lòng và chân thành.

Độc giả Vũ Thị Minh Huyền