Hội chứng "cơn bão Cytokine" ở bệnh nhân Covid-19 là gì?

Cơn bão Cytokine là gì?

Bão Cytokine hay tăng Cytokine máu (tiếng Anh: Cytokine storm) là thuật ngữ dùng để mô tả một phản ứng sinh lý có ở người và động vật, thông qua hệ thống miễn dịch tự nhiên, phân tử truyền tin tiền viêm gọi là Cytokine được giải phóng ra ồ ạt. Thông thường, Cytokine là một phần của đáp ứng miễn dịch của cơ thể đối với các tác nhân lây nhiễm, nhưng bị giải phóng đột ngột với số lượng lớn thì chúng có thể tạo thành một "cơn bão" gây suy đa tạng và gây tử vong.

Bão Cytokine ở bệnh nhân nhiễm Covid-19

Bão Cytokine là một tình trạng dễ gặp ở các bệnh nhân nhiễm Covid-19. Khi một người nhiễm virus Covid-19, các tế bào lympho T trong cơ thể sẽ nhận diện virus, tiết ra các Cytokine để kích hoạt hệ miễn dịch hoạt động, lympho B sản xuất ra kháng thể. Lympho T khác thì tăng sinh để trực tiếp "bắt giữ" virus, các bạch cầu được thu hút đến nơi có virus, các mạch máu được mở rộng để chuyên chở vật chất đến nơi chiến đấu với virus… Tất cả các hoạt động này diễn ra là do có sự thúc đẩy của các Cytokine.

Cơ thể sản sinh lympho B, lympho T, bạch cầu... sẽ giúp sức đề kháng được nâng cao, virus sẽ bị ức chế dần, sau 7 - 10 ngày bệnh nhân có thể loại bỏ được hoàn toàn virus ra khỏi cơ thể và khỏi bệnh. Thông thường, có khoảng 80% bệnh nhân Covid-19 sẽ khỏi bệnh một cách nhẹ nhàng sau vài ngày nóng sốt đau họng. Tuy nhiên 20% người bệnh còn lại không được suôn sẻ như thế. Nhiều người trong số đó trở nặng do cơ thể gặp phải "cơn bão Cytokine".

Con bão Cytokine ở bệnh nhân Covid-19 hoạt động thế nào?

Với bệnh nhân Covid-19, khá nhiều trường hợp khi nhiễm bệnh, hệ miễn dịch bị kích thích quá mức làm các Cytokine tràn ngập trong máu gây nên các phản ứng viêm, đông máu, giảm bạch cầu lympho, thâm nhiễm tế bào đơn nhân các cơ quan... Phản ứng viêm quá mức đặc biệt sẽ diễn ra ở vùng phổi làm các phế nang xung huyết, tràn ngập dịch viêm, thành phế nang dày lên, giảm sức căng bề mặt, các mao mạch xung huyết... Tất cả cản trở quá trình hấp thụ oxy của bệnh nhân khiến oxy trong máu giảm thấp. 

Tuy nhiên, do khí CO2 thẩm thấu tốt gấp 20 lần oxy và vẫn thấm qua được vách phế nang để thoát ra ngoài nên khi làm khí máu động mạch cho bệnh nhân Covid-19 khó thở, bác sĩ nhận thấy chỉ có oxy trong máu giảm thấp, còn CO2 thì gần như bình thường. Mà trung tâm hô hấp trong não con người chỉ nhạy với khí CO2, khi bệnh nhân bị tăng CO2 máu thì lập tức cơ thể nhận ra khó thở và phản ứng ngay, còn khi thiếu O2 thì cơ thể nhận ra muộn hơn, người bệnh vẫn chịu đựng được, thậm chí đến mức độ bão hòa oxy động mạch (SpO2) là 50% (chỉ số SpO2 bình thường sẽ dao động ở mức 95 - 100%). Chính vì vậy mà mặc dù oxy máu giảm thấp nhưng đa số người bệnh Covid-19 gặp bão Cytokine lại không nhận thức được tình trạng này. 

Tiếp theo, bão Cytokine sẽ kích hoạt tình trạng tăng đông máu, làm đông máu rải rác khắp các mao mạch phổi, tắc nghẽn lượng máu đến các phế nang khiến khả năng tự trao đổi oxy của người bệnh Covid-19 giảm xuống nghiêm trọng. Hai lá phổi dần sẽ bị sũng nước, đông đặc lại, xung huyết và có màu tía, chắc nặng như lá gan, thả xuống nước là chìm nên còn được gọi là tình trạng phổi bị gan hóa (lá phổi khỏe mạnh thường có màu trắng hồng, xốp, chứa đầy hơi, khi thả xuống nước thì nổi).

Lúc này người bệnh khó thở rất nặng, môi và đầu ngón chân ngón tay tím tái, người bệnh rất mệt há mồm ra thở, nhịp thở trên 30 lần/phút, chỉ số bão hòa oxy máu xuống thấp, nặng nữa thì lú lẫn hôn mê. Nếu xem trên phim X-quang chúng ta sẽ quan sát được hình ảnh hai lá phổi trắng xóa. Trường hợp này, nếu không được cấp cứu kịp thời bệnh nhân sẽ rất dễ tử vong.

Tình trạng "bão cytokine" cũng được ghi nhận xuất hiện ở nhiều bệnh nhân Covid-19 tại Việt Nam. Trong đó, bệnh nhân cytokine nghiêm trọng được nhắc đến nhiều nhất là "bệnh nhân 91" - phi công người Anh 43 tuổi, béo phì, ca nặng nhất Việt Nam vào giữa năm 2020.

Theo thông tin từ BV Chợ Rẫy cho biết, trước khi mất, ca sĩ Phi Nhung được chẩn đoán bị biến chứng nặng do Covid-19, đặc biệt bị "cơn bão Cytokine" tấn công dẫn đến suy hô hấp nặng, suy đa cơ quan. 

Điều trị hội chứng cơn bão Cytokine ở bệnh nhân Covid-19

Với những bệnh nhân bị cơn bão Cytokine tàn phá như vậy thì thở oxy, kể cả thở oxy dòng cao hay thở máy cũng đều không thể hấp thu được và sẽ dẫn đến tử vong nhanh chóng. Vì vậy chúng ta mới thấy nhiều người mặc dù được thở oxy dòng cao đến 60 lít/phút hoặc thở máy vẫn tử vong. Cách duy nhất có thể cứu được bệnh nhân lúc này là chạy tim phổi nhân tạo ECMO và lọc hấp phụ Cytokine, đợi cho cơn bão Cytokine qua đi và phổi bệnh nhân dần hồi phục. Nhưng hiện nay, số lượng máy ECMO rất hạn chế, nếu hàng nghìn người bệnh Covid-19 cùng bị nguy kịch một lúc thì việc chạy ECMO để cứu bệnh nhân là rất khó thực hiện.

Chính vì vậy, trong tình trạng dịch bệnh vẫn diễn biến nghiêm trọng như hiện nay, để bảo vệ bản thân, phòng tránh lây nhiễm Covid-19 thì bạn nên thực hiện đúng thông điệp 5K mà Bộ Y tế khuyến cáo. Ngoài ra, bạn cũng nên chú ý tăng cường luyện tập thể thao tại nhà, chăm sóc chế độ dinh dưỡng để nâng cao miễn dịch cho cơ thể giúp phòng chống bệnh tật hiệu quả hơn.