Đừng để cánh cửa vào lớp 10 là cuộc thi sinh tử

Mỗi năm, hàng trăm nghìn học sinh lớp 9 bước vào kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 công lập như bước vào một “trận chiến”. Các con mới chỉ 15 tuổi - độ tuổi tâm lý còn nhiều biến động đã phải oằn mình ôn luyện suốt cả năm học, từ trên lớp, ở nhà đến các lớp học thêm. Không chỉ thi 2 môn Toán và Ngữ văn, nhiều địa phương còn thi thêm môn thứ ba (do Sở Giáo dục và Đào tạo công bố vào phút chót) khiến áp lực càng nhân lên gấp bội.

Kỳ thi không chỉ là thử thách với học sinh mà còn là gánh nặng vô hình đè lên gia đình, giáo viên và cả hệ thống giáo dục.

Chỉ nên tổ chức thi vào trường chuyên, lớp chọn

Tôi còn nhớ, năm 2021, khi con gái lớn của tôi lúc đó học lớp 9 bước vào kỳ thi vào 10, cả gia đình như “nín thở” suốt mấy tháng trời. Con học ngày, học đêm, nước mắt lăn trên má khi làm sai một đề Toán. Chỉ tiêu vào trường công lập ở Hà Nội năm đó chỉ hơn 50%, nghĩa là gần một nửa số học sinh bị loại mà các em bị loại không phải vì học kém, mà chỉ đơn giản là “kém hơn một chút” trong một kỳ thi đầy tính may rủi. Vậy câu hỏi đặt ra là: Chúng ta đang thi để chọn ai, loại ai, và vì điều gì?

Nếu kỳ thi tốt nghiệp THPT ngày nay chủ yếu để xét tốt nghiệp, thì kỳ thi vào lớp 10 mới thực sự là cuộc đua căng thẳng nhất đối với học sinh phổ thông. Tỷ lệ “chọi” cao, điểm chuẩn chênh lệch từng 0,1 điểm, mỗi câu sai là một cơ hội rơi rụng.

Có những cháu đạt 8,5 điểm/môn vẫn trượt trường công lập mình mong muốn, đơn giản vì thiếu 0,1 điểm so với bạn khác. Trong khi đó, kỳ thi này không phản ánh đầy đủ và khách quan quá trình học tập của học sinh trong suốt 9 năm.

Chỉ vài môn thi trong vài buổi sáng liệu có đủ để đánh giá toàn diện một học sinh? Những bạn học giỏi nhưng chẳng may bị tâm lý, đau bụng, hoặc gặp đề khó, điểm thấp lập tức bị loại ra khỏi “cuộc chơi”. Đây là điều vô cùng bất công và phản giáo dục. Chưa kể, áp lực thi cử còn khiến các em không được sống đúng với tuổi thơ mình.

Thay vì khám phá, trải nghiệm, sáng tạo, các em phải giam mình trong lớp luyện thi, học thêm, đề thi thử, bài tập nâng cao… Đó là sự hy sinh tuổi trẻ quá đắt.

Nhiều quốc gia phát triển trên thế giới đã từ bỏ kỳ thi vào lớp 10 công lập từ lâu. Thay vào đó, họ xét tuyển dựa trên kết quả học tập, quá trình rèn luyện, đánh giá toàn diện của nhà trường, giáo viên chủ nhiệm - những người hiểu rõ học sinh nhất. Một số trường chuyên, lớp chọn hoặc trường năng khiếu đặc biệt có thể tổ chức thi riêng như một “nấc thang cao hơn” dành cho những học sinh thực sự có năng lực vượt trội, có định hướng phát triển đặc biệt.

Nếu Việt Nam thực hiện mô hình xét tuyển vào 10, kết hợp với học bạ, điểm trung bình các năm, nhận xét phẩm chất, năng lực, kết quả rèn luyện thì sẽ giảm bớt rất nhiều gánh nặng cho học sinh, phụ huynh và cả hệ thống giáo dục. Việc này hoàn toàn khả thi, bởi dữ liệu học tập của các em đã có sẵn, lại gắn bó chặt chẽ với quá trình giáo dục toàn diện trong nhà trường.

Loại trừ gian lận và bệnh thành tích: có thể làm được!

Một số ý kiến phản đối việc xét tuyển cho rằng “sẽ tạo ra gian lận trong học bạ, nâng điểm, chạy điểm”. Tuy nhiên, nếu chúng ta thực hiện chặt chẽ các quy trình đánh giá, xây dựng hệ thống kiểm định độc lập, tăng cường công khai - minh bạch dữ liệu học tập, thì hoàn toàn có thể kiểm soát được tình trạng này.

Đừng để kỳ thi lớp 10 là nỗi ám ảnh tuổi thơ. Chúng ta vẫn hay nói: “Học sinh là trung tâm”, “Học để phát triển phẩm chất, năng lực”… Vậy tại sao lại cứ để một kỳ thi 3 môn trong 2 ngày quyết định cả tương lai học sinh 9 năm phổ thông?

Không ai phủ nhận vai trò của thi cử trong giáo dục, nhưng thi phải để đánh giá đúng người học, hỗ trợ phát triển năng lực chứ không phải để tạo thêm áp lực, để loại và chia nhóm học sinh. Trong một xã hội mà mỗi đứa trẻ đều đáng quý như một mầm cây cần chăm dưỡng, thì điều chúng ta cần làm là tạo ra môi trường công bằng, nhân văn, giúp các em phát triển đúng khả năng chứ không phải dựng lên những rào cản thi cử, rồi ngồi “chấm điểm” ai đủ tư cách bước tiếp.

Tôi là một phụ huynh, nhưng hơn hết tôi là một người làm giáo dục. Tôi thấy sự căng thẳng, mệt mỏi đến từ kỳ thi không phải vì học sinh “thi yếu”, mà vì hệ thống giáo dục chưa phù hợp. 

Vì thế, tôi tha thiết mong ngành Giáo dục hãy mạnh dạn đề xuất bỏ kỳ thi vào lớp 10 công lập, như một bước cải cách thật sự bắt đầu từ lòng nhân ái với học sinh, từ sự tử tế với gia đình và từ khát vọng xây dựng một nền giáo dục không còn quá nặng nề thi cử. Hãy để các con lớn lên bằng niềm vui học tập, không phải bằng nước mắt của một kỳ thi.

Chỉ khi chúng ta đủ dũng cảm dừng cái “sự kinh hoàng của kỳ thi lớp 10” để đánh giá con người bằng năng lực, phẩm chất và năng khiếu, thì chúng ta mới thực sự tôn trọng quyền trẻ em, mới thực sự khơi dậy niềm đam mê học tập và chuẩn bị cho thế hệ trẻ con một tương lai bền vững.

Rất mong Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ có diễn đàn cho phụ huynh, giáo viên như chúng tôi - những người đứng giữa hai vai- có thể chia sẻ, góp tiếng nói cho một giáo dục văn minh, nhân bản và phù hợp với thời đại mới.

                                                                                                  TS. Vũ Thị Minh Huyền