Thanh tra Chính phủ phát hiện nhiều sai phạm tại dự án gang thép Thái Nguyên

Thanh tra Chính phủ vừa có kết luận thanh tra dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của Công ty CP Gang thép Thái Nguyên (TISCO). Đây được coi là 1 trong 12 đại dự án ngàn tỉ thua lỗ của Bộ Công thương.

“Mắc nghẹn” với tổng thầu Trung Quốc

Kết luận cho biết, năm 2009, doanh nghiệp này chuyển sang mô hình cổ phần, nhà nước nắm 65% vốn điều lệ và được quản lý thông qua Tổng công ty thép Việt Nam (VNS).

Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO có tổng mức đầu tư 3.843 tỉ đồng (tương đương 242,5 triệu USD, tỷ giá 1 USD = 15.850 đồng), được Thủ tướng cho phép năm 2005 với mục tiêu là đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất luyện kim (bao gồm khai thác, chế biến quặng sắt), nhằm tạo ra năng lực sản xuất 500.000 tấn phôi thép/năm, sử dụng nguồn nguyên liệu quặng sắt trong nước.

Dự án gồm 2 gói thầu chính: Gói thầu mỏ sắt Tiến Bộ, xây dựng nhà máy tuyển rửa quặng sắt, công suất thiết kế 300.000 tấn quặng sắt tinh/năm, do nhà thầu trong nước trúng thầu, đã xây dựng hoàn thành đưa vào sản xuất tháng 5/2014; gói thầu xây dựng dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá, công suất 500.000 tấn phôi thép/năm, do nhà thầu Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) đảm nhận, thông qua đấu thầu quốc tế.

Vào tháng 7/2007, TISCO và MCC ký hợp đồng thiết kế, cung cấp thiết bị, xây dựng và lắp đặt (EPC) với giá trị xấp xỉ 161 triệu USD. Hai bên cam kết mức giá nêu trên là “trọn gói không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng, đã bao gồm các khoản thuế và chi phí cần thiết”, với thời gian thực hiện dự kiến 30 tháng.

Sau đó, TISCO và MCC lại ký với nhau nhiều phụ lục điều chỉnh nội dung quan trọng trong hợp đồng đã ký. Trong đó, hai bên thống nhất tách phần xây dựng và lắp đặt giao lại cho nhà thầu Việt Nam là Tổng công ty xây dựng công nghiệp VN (Vinaincon) thực hiện. Thời gian thực hiện gói thầu kéo dài đến quý 1/2011 hoàn thành.

Tuy nhiên, đến năm 2012, VNS và TISCO có văn bản gửi Bộ Công thương và Chính phủ xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư lên 8.104 tỉ đồng, tăng 4.261 tỉ đồng so với mức ban đầu.

Đến thời điểm Thanh tra Chính phủ vào cuộc, đầu năm 2017, TISCO đã thanh toán cho dự án gần 4.500 tỉ đồng, trong đó chi phí thiết bị hơn 2.100 tỉ đồng, chi phí xây dựng gần 1.000 tỉ đồng...

Tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả của dự án là 3.900 tỉ đồng... tức tương đương với tổng mức đầu tư của dự án ban đầu. Tuy nhiên, dự án vẫn đang dở dang và đã tạm dừng thi công từ năm 2013 đến nay.

Đến thời điểm thanh tra, TISCO (chủ đầu tư) đã thanh toán cho nhà thầu MCC trên 92% giá trị hợp đồng, nhưng các hạng mục chính của gói thầu EPC đều chưa hoàn thành.

TISCO còn thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán các khoản bốc xếp bảo quản thiết bị gần 5 tỉ đồng, vượt với giá trị hợp đồng. Trong khi đó, MCC chưa chuyển đủ thiết bị theo danh mục, đồng thời cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật không phù hợp với quy chuẩn của Việt Nam.

Chuyển hồ sơ 4 vụ việc tới Bộ Công an điều tra

Kết luận thanh tra cho rằng, việc triển khai dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO có nhiều sai phạm, xảy ra ở tất cả các khâu, có liên quan đến trách nhiệm của TISCO, VNS, Bộ Công thương....

Đáng chú ý, thời điểm tháng 9/2012 khi TISCO, VNS và Bộ Công thương xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư dự án lên 8.104 tỉ đồng thì đa số các bộ, ngành được lấy ý kiến đều phản đối, cho rằng thiếu cơ sở.

Trong đó, Ngân hàng Nhà nước cho rằng tổng mức đầu tư của dự án tăng lớn nên hiệu quả dự án đã thay đổi, phải được thẩm định lại về hiệu quả kinh tế- xã hội và tính khả thi. Bộ Công thương phải làm rõ trách nhiệm các bên khi tăng mức đầu tư.

Còn Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhấn mạnh, nhà thầu MCC chậm tiến độ so với hợp đồng đã ký, chưa có giải pháp khắc phục, vì vậy không có lý do gì để được điều chỉnh giá…

Đến tháng 4/2013, Văn phòng Chính phủ ban hành văn bản thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng gửi Bộ Công thương và VNS, trong đó nêu rõ HĐQT VNS quyết định chịu trách nhiệm thực hiện việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án theo quy định hiện hành, đảm bảo hiệu quả… Đồng ý về nguyên tắc các Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng TMCP Công thương xem xét cho vay tiếp….

Từ đây, TISCO cho rằng việc điều chỉnh tổng mức đầu tư đã được Thủ tướng chấp thuận, nên đến tháng 3/2015, Hội đồng quản trị TISCO đã ra nghị quyết tăng vốn.

Kết luận thanh tra cũng chỉ rõ, trên cơ sở đề nghị của Bộ Công thương và TISCO, tháng 11/2014 Văn phòng Chính phủ đã trình Phó Thủ tướng Chính phủ ký văn bản thể hiện nội dung “tiếp tục thực hiện dự án với tổng mức đầu tư điều chỉnh 8.104 tỉ đồng”.

Đến tháng 6/2015, Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 196 thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ “đồng ý để TISCO thanh toán các khoản chi phí trả cho MCC. Kết luận thanh tra cho rằng, những nội dung trong 2 văn bản này không phù hợp với hợp đồng EPC của dự án và quy định pháp luật về đầu tư.

Từ đó, cơ quan thanh tra đã kiến nghị Thủ tướng xử lý về kinh tế với số tiền sai phạm lên tới hàng ngàn tỉ đồng. Đồng thời, kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo TISCO, VNS, Bộ Công thương, các cơ quan của Chính phủ… kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân.

Đặc biệt, Thanh tra Chính phủ đã chuyển hồ sơ chuyển 4 vụ việc có dấu hiệu hình sự liên quan đến dự án sang Bộ Công an để điều tra. Đồng thời chuyển kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra Trung ương để xem xét, xử lý theo thẩm quyền đối với cán bộ, đảng viên có khuyết điểm, sai phạm thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý.

Thế Kha