Lão nông hơn nửa thế kỷ canh giữ vườn cò xứ Nghệ

Khu vườn của gia đình anh Vũ Văn Ngân có diện tích rộng chỉ hơn 1ha, được trồng nhiều Tre, cây lâm nghiệp và các loại cây ăn quả. Anh Ngân cho biết, vào năm 1960 ông nội của anh là ông Vũ Văn An, một cán bộ lâm nghiệp ở huyện đã lên đây định cư theo chủ trương di dân, xây dựng vùng kinh tế mới. Thời điểm đó vùng đất này còn hoang vu, giao thông đi lại khó khăn, dân cư sinh sống rất ít. Nhưng sau một thời gian khai hoang phục hóa, nhiều loại cây được gia đình trồng lên xanh tốt, bởi thế môi trường thiên nhiên được phục hồi, từng đàn cò trắng kéo nhau về đây trú ngụ. Khi ông An mất, vườn cò được giao lại cho hai bố con anh Vũ Văn Ngân. Mặc dù đã trải qua 3 thế hệ, với bao thăng trầm, nhưng vườn nhà anh Ngân càng ngày cò về càng đông. Mỗi sáng sớm hay chiều về, đàn cò lại làm xao động cả một vùng quê yên tĩnh. Quả đây là điều kỳ lạ mà đến nay vẫn chưa ai lý giải nổi.

Đất lành chim đậu

Theo quan niệm của người dân địa phương “Đất lành chim đậu”. Các loài cò đã về khu vườn này trú ngụ ngày càng nhiều, có những thời điểm lên tới 10 ngàn con. Đặc biệt từ tháng ba đến tháng tám hàng năm được xem là thời điểm đàn cò nhộn nhịp nhất. Ngoài các loài cò nâu, cò trắng mỏ đen, cò trắng mỏ vàng, còn có sáo sậu, chích chòe, chào mào, chim sẻ… Chúng đã xem đây là mái nhà xanh, là nơi an toàn để xây tổ uyên ương, sinh sôi nảy nở, làm cho quần thể này rộn rã hơn bởi những tiếng chim ríu rít, tạo nên một thứ âm thanh náo nhiệt mà ít nơi nào có được.

Để có được một vườn chim tự nhiên phong phú như ngày hôm nay là một quá trình vất vả đối với cả 3 thế hệ của gia đình anh Vũ Văn Ngân. Ngoài làm 4 sào ruộng, vợ chồng anh còn phải thường xuyên có người ở nhà để canh chừng khu vườn, bởi người lạ thường vào vườn dòm ngó, rình bắt và bẫy chim; có kẻ còn đưa cả súng hơi, súng thể thao vào đây để săn bắn. Với đặc điểm của loài chim nếu bị phá tổ hoặc nghe tiếng súng thì sẽ tản đàn và không dám bay về cư trú. Một công việc cũng hết sức vất vả mà vợ chồng anh âm thầm làm bấy lâu nay đó là hàng tuần phải làm vệ sinh khu vườn một lần, bởi chim về nhiều thì lượng phân thải ra cũng rất lớn, có như vậy thì mới đảm bảo được công tác vệ sinh môi trường, tạo không khí trong lành để thu hút các loài chim về đây nhiều hơn.

Anh Vũ Văn Ngân chia sẻ: “Cả gia đình chỉ trông chờ vào mấy sào ruộng bạc màu nên thu nhập chẳng đáng bao nhiêu. Đã đôi lần, vợ chồng định bán một số cây lâu năm để kiếm ít tiền lúc túng thiếu, nhưng nhìn đàn chim lại không nỡ làm như vậy. Cũng có khi muốn đi làm ăn xa để kiếm thêm thu nhập cho gia đình, nhưng sợ khi đi rồi, vườn cò sẽ tan hoang bởi nhiều người vào vườn săn bắn, đành phải ở nhà để trông coi, nếu không giữ được vườn cò là có tội với tổ tiên, ông bà”.

Trong khu vườn của anh Ngân, chị Ánh cây cối chủ yếu là tre, tràm, keo, bạch đàn lâu năm, nhưng nay đã già cỗi. Vì cò về ngày một đông, gia đình lại trồng thêm nhiều cây để thay thế. Qua thời gian, hai vợ chồng đều biết được đặc tính riêng của loài cò. Chúng rất khôn, khi con người đối tốt với nó, nó sẽ ở lại, và khi có nguy cơ bị săn đuổi, đánh bắt, chúng sẽ bỏ đi.

Món quà thiên nhiên được 3 đời gìn giữ

Vào thời điểm từ tháng 5 đến tháng 7 (âm lịch), nếu có dịp đến vườn cò, đứng ở một vị trí cao để quan sát khu vườn thì ta mới thấy rõ quy ước, sự phân chia ranh giới rõ ràng giữa các loài chim, tạo nên một khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, tràn đầy sự sống. Nếu đàn cò trắng, cò nâu thường chọn các cây tre làm tổ thì chim cu gáy, chào mào, chim sẻ, chích chòe, chìa vôi... chọn những cây cao, có lá to để xây tổ, đứng dưới những bóng cây xanh có thể nhìn thấy được những chú chim non mới chào đời, tạo nên một khung cảnh thiên nhiên thơ mộng, tràn đầy sự sống. Còn loài chim sáo sậu thường chọn những ngọn cây cao, hoặc những chỗ kín đáo để trú ngụ vào ban đêm, sáng sớm hôm sau lại từng đoàn vỗ cánh bay đi kiếm ăn. Đặc biệt những đêm hè trăng thanh, gió mát, vào thời điểm canh ba, cả vùng rộn đã rộn rã tiếng chim gọi nhau đi kiếm ăn trước lúc mặt trời mọc.

Bắt đầu vào thời điểm cuối tháng tám (âm lịch) cho đến tháng hai, tháng ba năm sau, ngoài các loài chim nói trên còn có thêm nhiều loài chim khác như: sếu, chèo bẻo, chim én, vàng anh từ phương Bắc kéo nhau từng đàn về khu vườn này trú ẩn tránh rét.

Một điều thú vị nữa mà anh Ngân cho biết: “Theo kinh nghiệm đúc rút từ hàng chục năm qua, nếu ban đêm nghe tiếng cò kêu khác hơn so với bình thường, hoặc sáng mai ra vườn có nặng mùi phân chim thì những ngày tiếp theo thời tiết sẽ thay đổi từ nắng chuyển sang mưa. Vì vậy người dân có thể căn cứ vào đây để biết chính xác thời tiết trong sản xuất nông vụ”.

Vườn cò của gia đình anh Ngân là hiện thân tình yêu thiên nhiên và tình thương yêu loài vật, làm đẹp thêm xóm làng. Những việc mà gia đình anh Ngân, chị Ánh làm là tấm gương, giáo dục cho mọi người về lòng nhân ái, bao dung. Đó là văn hóa ứng xử thân thiện với môi trường, ý thức trách nhiệm của con người với thiên nhiên. Chính vì thế mà trải qua bao thăng trầm, ba thế hệ họ Vũ đã tạo nên một trong những vườn chim sinh thái quý bậc nhất ở xứ Nghệ. Và họ đã để lại cho đời một món quà vô giá.

Tiếng lành đồn xa, vườn cò của anh Ngân, chị Ánh đã vượt ra khỏi lũy tre làng Trụ Thạch, xã Lý Thành. Khắp trong huyện, ngoài tỉnh và du khách gần xa trong cả nước, đã cất công tìm đến. Trong số đó, có nhiều doanh nghiệp tầm cỡ đã về với Lý Thành, về với vườn cò quê lúa của anh Ngân. Nhiều người tới thăm đã có nhã ý mua lại vườn cò nhưng anh, chị vẫn không bán. Với gia đình anh Ngân, chị Ánh, vườn cò mà cha ông để lại là báu vật, là tài sản vô giá không thể nào đánh đổi được. Vì vậy mà gia đình anh Ngân luôn sẵn sàng từ chối số tiền bạc tỷ để giữ vườn chim.

Điều mà anh Ngân lo lắng và trăn trở nhất, là một ngày nào đó khu vườn của mình không còn tiếng vạc, tiếng cò. … Anh hy vọng làm sao khoanh vùng, để bảo vệ đàn cò đang ngày một nhiều thêm. Gia đình cũng mong chính quyền và người dân sẽ tâm huyết, giữ gìn tự nhiên, để khu vườn mãi là chốn đi về của đàn cò và các loài chim, là điểm đến lý tưởng về thiên nhiên sinh thái của du khách khi về với quê lúa Yên Thành.

Nguyễn Duy - Thái Dương