Kỳ lạ nghề lặn bùn kiếm ăn

Nghề độc nhất vô nhị

Đó là những nghề đã tách khỏi nông nghiệp, tách biệt nông thôn. Còn một nghề mà chỉ ở xóm 12 này mới có là nghề lặn bùn, nghề đặc sệt nông nghiệp, đã có từ rất lâu đời.

Theo ông xóm trưởng Trần Tiến Định thì nghề lặn bùn đã xuất hiện cách đây vài trăm năm. Do hệ thống sông ngòi chằng chịt cùng với truyền thống canh tác lúa ven sông nên nghề lặn bùn vô cùng cần thiết để có thể đưa một số lượng lớn bùn dưới đáy sông lên tạo thành “làn”.

“Làn” là phần đất hai ven sông hoặc ao, được nông dân tạo ra với mục đích trồng lúa nếp lùn, khoai nước hoặc rau muống... nhằm tận dụng tối đa đất màu trồng cấy tăng thêm thu nhập.

Ngày nay, diện tích “làn” còn rất ít nên nghề lặn bùn chủ yếu phục vụ việc gieo mạ nền cứng hoặc trồng cây cảnh. Có lẽ vì thế mà nghề này cũng phải cạnh tranh nhau để tự đào thải.

Theo tìm hiểu của phóng viên, 24 xóm của xã Thọ Nghiệp trước đây đều giữ nghề lặn bùn. Nhưng mấy năm trở lại đây, lao động nông thôn ồ ạt ra thành phố kiếm sống nên nghề lặn bùn dần mai một. Phần nữa là nghề này quá khắc nghiệt, người thợ phải lặn xuống nước hàng phút để đưa một khối bùn lớn lên. Công việc quá vất vả nên nhiều thợ lặn tự bỏ nghề.

Kỹ thuật lặn... bùn

Để lấy được khối lượng bùn thế này không hề đơn giản

Ông Trần Tiến Quyến từng là lính đặc công phục vụ trong quân đội thời kỳ chống Mỹ. Sau khi thống nhất đất nước, ông trở về quê hương bám ruộng đồng, ao hồ sinh sống. Lúc đầu, ông theo nhóm thợ trong xóm đi lặn thuê ở khắp các xã, huyện của tỉnh Nam Định. 1 ngày, 10 ngày ông thấy bình thường nhưng ngày thứ 20 trở đi ông như người mất hồn. Ai nói gì cũng không nghe thấy bởi hai tai bị nước ngâm ù đặc, mắt đỏ lõi như cá chày, tóc xơ xác vì nước bùn ngâm, da mốc xám, đầu óc căng thẳng... Thậm chí, ông còn không dám chạm tay vào nước và không dám tắm vì cứ thấy rờn rợn.

Không chịu được, ông bỏ lên Hà Nội đạp xích lô nhưng cuộc sống vẫn không khá hơn. Nhiều lần thất nghiệp, ông tính toán sẽ theo nghề lặn bùn nhưng đều thất bại. Ông cho biết, không phải ai cũng làm được nghề này. Nghề lặn bùn không những đòi hỏi thể lực phải cực tốt mà còn phải trường sức.

Ông Trần Tiến Vượng là người có thâm niên 50 năm trong nghề lặn bùn cho hay, trước khi xuống sông để lặn, người thợ phải uống nửa bát mắm để làm ấm cơ thể. Khi xuống nước, áp suất tăng mạnh, ai không chịu được sẽ chảy máu cam.

Theo ông Vượng, kỹ thuật lặn bùn không hề đơn giản. Người thợ phải học rất nhiều. Bản thân ông Vượng từ khi lên 13 đã theo cha đi lặn bùn nên giờ đây, ông được được mệnh danh là “vua bùn xứ Thổ” (Thổ - là tên cũ của xóm 12).

Ông Vượng cùng một số thợ lặn dẫn tôi đến một địa điểm mà hôm đó, nhóm của ông được thuê lấy bùn. Sau khi đã làm “thủ tục uống mắm”, ông Vượng xuống giữa một cái ao lớn. Sau vài giây nhún nhảy, ông ngụp mình xuống nước mất tăm. Khoảng một phút sau, bất ngờ người đàn ông ấy nhô khỏi mặt nước, đầu tóc dính đầy váng bùn từ từ tiến lại gần bờ.

Khi ông Vượng tiến sát bờ ao, khối bùn nhão ước tính trên 50 kg nằm gọn thỏm trên đôi tay người thợ lặn lành nghề. Cứ thế, sau mỗi lần nhún nhảy lại mất tăm là một khối bùn lớn lại được đưa lên bờ.

Để thực tế nghề nghiệp, tôi xin ông Vượng cho xuống nước để lặn. Cũng nhún nhảy như thợ rồi lặn xuống vốc bùn nhưng khi áp mình xuống đáy thì không tài nào lấy được bùn vì toàn thân cứ muốn nổi lên mặt nước. Kết quả là tôi chỉ lấy được “khối bùn” to bẳng chiếc bát.

Ông Vượng phì cười bảo, nghề này không học thì không làm được. Muốn cơ thể không bị nổi lên thì khi nhún nhảy là lúc dùng bàn chân khoanh tròn khối bùn mà người thợ muốn lấy, sau đó thọc sâu hai bàn chân xuống đáy bùn để tạo thế đứng. Chỉ chờ có thế, người thợ sẽ lặn xuống đáy với thế ngồi, sục hai bàn tay vào khối bùn mà mình đã khoanh đưa áp lên bụng và dần di chuyển khỏi mặt nước.

May rủi nghiệp lặn...

Xung quanh câu chuyện nghề lặn bùn có không ít giai thoại vừa hư vừa thực. Nhưng thực tế, nghề lặn đã đổi đời cho không ít người may mắn nhưng cũng cướp đi sinh mạng của không ít người xấu số.

Ông Trần Viết Bình - một thợ lặn bùn trong nhóm ông Vượng cho biết, thu nhập từ nghề này cũng kha khá tiền. Nếu mùa hè, lặn một ngày có thể được 300 ngàn nhưng mùa đông thì cao hơn, có thể được 500 ngàn nếu có người thuê.

Lý giải về mức thu nhập cao như vậy, ông Bình cho biết: “Trong làng chỉ còn 5 thợ lặn chuyên nghiệp. Hơn nữa, nghề này khắc nghiệt nên tiền công cũng phải tương xứng với sức lao động”.

Giới thợ lặn bùn trong làng cũng phải cạnh tranh nhau để “chiếm cảm tình” khách bằng cách lặn được khối bùn lớn. Ông Trần Văn Phụng là người hiện đang giữ kỉ lục của làng, mỗi khối bùn lấy được nặng gần 100 kg. Còn những thợ khác số nhiều là lấy được 50 - 60 kg bùn một lần lặn.

Ông Phụng nhẩm tính, một ngày có thể hụp xuống nước 100 lần. Như vậy có thể khối lượng bùn lên tới 10 tấn. Tất nhiên, để thực hiện được ngần ấy khối lượng bùn thì người thợ lặn phải chuẩn bị kỹ càng hơn và chỉ những người cần thiết thuê làm mới dám mời thợ.

Thu nhập khá cao nhưng không phải ngày nào cũng có việc làm nên hầu hết thợ lặn bùn ở đây kiêm luôn việc bốc mộ hoặc mò xác. Tuy nhiên, hiện nay số lượng người còn giữ được nghề ở xã Thọ Nghiệp nói chung và xóm 12 nói riêng chỉ đếm trên đầu ngón tay.

“Nghề này đem lại may mắn cho không ít người đâu chú em ạ...” - Ông Bình cho biết. “Năm 1997, một thanh niên trong xã đi lặn bùn thuê đã vớ được cả một hũ vàng. Chẳng biết được bao nhiêu nhưng hắn bỏ nghề ngay sau đó rồi vào Sài Gòn làm ăn, giờ là Tổng giám đốc một Công ty bất động sản lớn”.

Chuyện vớ được vàng, đồ cổ từ dưới sâu đáy sông hồ mà các thợ lặn may mắn có được không phải là hiếm. Cách đây không lâu, trong khi đang lặn tại một quãng sông lớn gần nghĩa địa Gò Rô, ông Trần Xuân Tám đã lặn được một chum tiền cổ cùng một số thỏi bạc. Ngay sau đó, mấy người buôn đồ cổ đã đến trả giá gần trăm triệu đồng.

Ngoài những may mắn ấy, nghề lặn tiềm ẩn không ít rủi ro, đôi khi dẫn đến cái chết. Không ít thợ bùn đã phải bỏ nghề do ảnh hưởng đến sức khỏe. Theo thống kê của ông trưởng xóm Trần Tiến Định, phần lớn thợ bùn đều bị điếc và những bệnh về mắt do liên tục tiếp xúc với nước bẩn.

Theo các thợ lặn ở đây cho biết, rủi ro lớn nhất là chết do đột quỵ vì thay đổi áp suất đột ngột. Số nhiều thợ lặn sau khi xuống nước mới thấy choáng váng, nhịp tim thay đổi dẫn đến tử vong. Mới đây, một người thợ lặn ở xóm 23 tử vong do đột quỵ trong khi đang “tác nghiệp”.