Hậu duệ 9 đời làm trống lý giải bí quyết chọn da trâu

Những ngày cuối năm, xưởng đóng trống da Cư Hồng của ông Phan Văn Cư (SN 1961, thôn Văn Thưởng, xã Đại Đồng, huyện Thanh Chương, Nghệ An) lại tất bật với hàng trăm đơn hàng.

Nghệ nhân làm trống

Kế thừa nghề truyền thống của cha ông, ông Cư dành cả cuộc đời mình đục đẽo, tích lũy những kỹ thuật làm trống để giờ đây trở thành bí quyết riêng.

Trong các công đoạn, ông Cư cho rằng, việc chọn gỗ và làm tang trống ảnh hưởng không nhỏ đến thanh âm và độ bền của trống. Ở những nơi khác, tang trống có thể sử dụng bằng nhiều loại gỗ khác nhau, ở xưởng trống của ông Cư chỉ dùng duy nhất gỗ mít.

Một trong ba xưởng làm trống gia truyền của gia đình ông Phan Văn Cư

Ông Cư miệt mài với công việc đánh bóng quả trống

Ông Cư lý giải, trống làm từ gỗ mít có âm thanh hay, gỗ càng già tiếng trống càng đanh và có hồn.

Để chọn được gỗ ưng ý, cứ vài tháng ông lại cùng con trai đi lên các huyện miền núi như Kỳ Sơn, Tương Dương, Quế Phong… rồi vào tận nhà dân để tìm mua.

Tùy vào loại trống mà gỗ được xẻ thành những tấm rộng từ 5 - 10cm. Sau khi phơi khô, người thợ lại tiếp tục xẻ những tấm gỗ này thành tang trống có độ cong và độ dày theo kích thước từng quả trống.

Nhờ bàn tay tài hoa của người thợ, những thanh tang trống được ghép lại vừa khít với nhau, trở thành quả trống tròn và cân xứng.

Theo ông Cư, công đoạn làm da và bịt mặt trống là quan trọng hơn cả. Da trâu dùng để bịt các loại trống lớn, còn da bò bịt những loại trống nhỏ hơn. Xét về âm thanh,  trống da bò có tiếng kêu hơn, âm thanh hay và vang vọng xa hơn.

Nhờ có máy móc mà thời gian làm một chiếc trống giảm đi

Công đoạn căng mặt trống được xem là khó nhất, yêu cầu người thợ có kỹ thuật và khả năng cảm thụ âm thanh

Da trâu bò dùng để bịt trống phải chọn từ những con trâu cái già. Bởi da trâu cái sẽ dai và mềm hơn da trâu đực nên sẽ có độ bền và âm thanh tốt nhất.

Sau khi mua về, da trâu được nạo bớt phần mỡ thừa cho đến khi đạt độ dày nhất định. Ở công đoạn này, những người thợ cần có kinh nghiệm nhiều năm mới thực hiện được bởi vì từng bộ phận con trâu da có độ dày mỏng khác nhau.

Nếu trời nắng, da trâu, bò sẽ được mang ra phơi khoảng 3 - 4 ngày, còn trời mưa phải căng da lên giá tre, đốt lửa sấy cả tuần.

Sau khi đo mặt trống, người thợ sẽ chọn vùng da đẹp, chất lượng để cắt. Da sau đó được buộc lên mặt trống, dùng dây thừng và kích để làm căng mặt da trâu.

Anh Phan Tuấn Văn là truyền nhân đời thứ 9 làm nghề trống

Kích căng từng nào thì người thợ lại gõ thử âm thanh trống cho đến khi có âm thanh hay như mong muốn. Mặt da sau đó sẽ được cố định lên thân trống bằng đinh tre già.

"Để có chiếc trống hoàn thiện, tùy vào khách hàng yêu cầu mà người thợ sẽ vẽ thêm họa tiết hay sơn màu để trang trí. Cũng có nhiều người yêu cầu để nguyên màu vàng của gỗ mít", ông Cư cho biết thêm.

Chín đời lưu giữ phát triển làng nghề

Miệt mài đánh bóng cho sản phẩm, ông Cư chia sẻ, xưởng nhận đóng nhiều loại trống khác nhau như trống chầu, trống lân, trống nhạc lễ, trống đại… Mỗi loại trống lại mang một cung bậc âm thanh khác nhau, chỉ những người làm lâu năm, say nghề mới nghe và cảm nhận được.

Trước đây làm thủ công, để làm xong một chiếc trống phải mất vài tuần, nay có máy móc hỗ trợ thì chỉ cần 2-5 ngày.

Mọi công đoạn làm trống đều yêu cầu kỹ thuật cao và sự tỉ mỉ

Cạo lông trên da trâu trước khi bịt lên mặt trống

Đợt này, xưởng của ông Cư nhận làm gần 400 chiếc trống các loại phục vụ Tết Nguyên đán. Ngoài xưởng chính tại nhà riêng, ông còn có 2 xưởng khác tại huyện Đô Lương và Anh Sơn với hơn 10 lao động.

Trống làm ra chủ yếu bán cho các đền, chùa, nhà thờ họ… Mỗi chiếc trống, tùy vào kích thước, hoa văn trang trí mà có giá từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng.

"Đến đời con trai tôi, nghề làm trống đã lưu truyền được 9 thế hệ. Xưa kia, tổ tiên mang nghề làm trống từ xã Hưng Tây (huyện Hưng Nguyên, Nghệ An) đến xã Đại Đồng. Vì quy định chỉ được truyền nghề cho con trưởng, nên hiện chỉ có tôi và người em trai được mở xưởng làm trống", ông Cư tâm sự.

Tiếng lành đồn xa, xưởng trống của gia đình ông Cư không chỉ nổi tiếng trong tỉnh mà nhiều người ngoại tỉnh cũng lặn lội tìm đến đặt mua.

Da trâu bò được căng lên giá, sấy khô bằng bếp lửa

Người thợ làm trống cần tỉ mỉ và cần cù

Dùng tay gõ lên mặt trống để thử thanh âm, anh Phan Tuấn Văn (SN 1989, con trai ông Cư) - hậu duệ đời thứ 9 chia sẻ: "Nghề làm trống rất khó, yêu cầu người thợ cần cù và tỉ mỉ. Chỉ có những ai yêu và đam mê với chiếc trống thực sự mới theo đuổi được. Chiếc trống làm ra phải có độ bền, độ vang, âm thanh hay, trong trẻo".

Tre già dùng để chốt trống

Theo anh Văn, để phát triển nghề làm trống, điều khó khăn nhất là đào tạo nghề. Khác với những công việc thuần túy, thợ làm trống muốn lành nghề phải được đào tạo từ 3 - 4 năm. Thời gian học nghề quá dài khiến nhiều người bỏ cuộc giữa chừng.

Còn với cha con ông Cư, làm trống không chỉ là một nghề để kiếm sống mà còn là cách để lưu giữ và truyền bá nét đẹp văn hóa truyền thống do tổ tiên để lại.