Giải cứu loài cá bí ẩn trên dòng Mê Kông

Họ tả hình dáng cá không giống nhau... Có người kêu chúng là cá sọc dưa, có người kêu là cá sọc, có người kêu là cá trà sóc... Có ngư dân tả nó giống như cá cóc, có người tả nó giống cá cá sủ, có người tả nó giống cá chép… Có nhiều ngư dân không phân biệt được chúng là cá hiền hay cá dữ, là cá đen hay cá trắng.

Hành tung loài cá hiếm

Cá sọc dưa không ăn mồi câu, chỉ thả lưới mới dính chúng. Thịt cá dai, ngon thơm hơn cả cá cóc, giá cá hiện nay không dưới 100.000 đồng/ kg. Ông Sáu Kỷ nhớ lại: "Cá rất to, có con nặng 20 kg, hồi đó bắt được cá sọc dưa nặng 13-18 kg là chuyện thường. Chúng khỏe hơn cá chép, bị dính lưới quậy tưng bừng nhưng đem lên khỏi mặt nước thì mau chết lắm. Ngày nay bắt được cá trà sóc đem ra các nhà hàng, quán nhậu họ cân liền".

Ông Kỷ giải thích do cá ngày càng hiếm nên những ai sống bằng nghề cá lâu năm mới hiểu tường tận về cá sọc dưa, còn ngư dân trẻ bây giờ hiểu về chúng lờ mờ, thậm chí nhiều người bắt dính cá sọc dưa tưởng là cá lạ, hoảng vía thả xuống sông...

Bảo tồn cá quý

Thạc sĩ Thi Thanh Vinh, Trưởng bộ môn Sản xuất giống và Công nghệ, kiêm chủ nhiệm chương trình bảo tồn cá trà sóc thừa nhận trung tâm đang nuôi dưỡng trên 80 con cá trà sóc, trong đó con lớn nhất trên 18 kg, con nhỏ nhất dưới 0,5 kg. Năm 2005 trung tâm bắt đầu triển khai chương trình nghiên cứu, lưu giữ cá trà sóc. Mỗi con cá nuôi đều gắn chip, theo dõi quá trình tiến hóa, sinh trưởng... 

Thạc sĩ Vinh khẳng định cá trà sóc thuộc nhóm cá đen, con lớn nhất trọng lượng khoảng 20 kg, thịt cá thơm ngon, có giá trị kinh tế cao. Ông Vinh kể: "Để thu gom được bầy cá này, chúng tôi làm việc rất gian nan, đi dọc theo các khúc sông lân la làm quen với các ngư dân ở đầu nguồn sông Hậu, sông Tiền. Hỏi họ về cá trà sóc và khi ngư dân trả lời hay chỉ dẫn khúc sông nào, ngư dân nào thường bắt được cá chúng tôi vui mừng khôn xiết, có mặt ngay tại điểm đó. Ban đầu các ngư dân không rõ chúng tôi thu mua cá làm gì, nhưng nghe chúng tôi thuyết phục loài cá này gần như tuyệt chủng, phải nuôi giữ bảo tồn cho sinh sản nhân tạo thì họ vui vẻ hợp tác ngay. Do đó, ai vừa bắt được cá thì họ báo, chúng tôi tức tốc có mặt đưa cá về nếu chậm trễ chúng bị đuối sức chết thì rất tiếc".

Cùng với việc làm quen các ngư dân, các nhà khoa học đã lần mò tìm tới các ao nuôi cá. Kinh nghiệm cho thấy, trong mùa lũ các loài cá từ sông rạch bơi vào ao hồ nhà dân trú ẩn và khi nước rút bị mắc kẹt lại ở đó luôn. Quả thật, không ngoài dự đoán, có nhiều ao nuôi có cá trà sóc. Thông thường, chủ nhân của các ao nuôi này quý cá, nhưng nghe đến mục đích bảo tồn loài cá đều sốt sắng cho mượn, hay bán cá lại cho các nhà khoa học.

Theo thạc sĩ Vinh thì bầy cá trà sóc đang thích nghi với môi trường nuôi dưỡng nhân tạo và phát triển tốt. Các thông số, đặc điểm sinh thái của đàn cá, trung tâm đã nắm tường tận. Thạc sĩ Vinh chia sẻ: "Cá trà sóc nằm trong họ cá chép nên khả năng sinh sản cao, chuyện cho cá trà sóc đẻ nhân tạo thành công là chuyện trong tầm tay".

Nếu căn cứ vào phát biểu và niềm tin của các cán bộ thuộc Trung tâm quốc gia giống thủy sản nước ngọt Nam Bộ thì việc loài cá bí ẩn có tên trong Sách đỏ nay mai lại xuất hiện trên sông rạch miền Tây chỉ còn là vấn đề thời gian. Và như thế, sông Mê Kông lại được trả về cho nó những thứ mà con người lâu nay vẫn tận diệt không một chút xót thương. Thiếu vắng những loài cá hiếm như cá trà sóc, cá hô, cá tra dầu... sông Mê Kông sẽ buồn tẻ, mất đi nhiều tính kỳ thú của dòng sông vang danh trên địa cầu.

TheoThanh Dũng

Thanh Niên