“Dòng họ” kể sử thi dài... hàng vạn trang giấy

"Dòng họ" sử thi

Sinh ra ở vùng quê bon (tức buôn, làng) Bu Đrăng, xã Quảng Trực, huyện Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông (tên gọi hành chính hiện nay), lớn lên ông Điểu K’lung (SN 1941) lấy vợ, sinh sống ở xã Ea Wer, Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk. Hai người anh của Điểu K’lung là Điểu K’lứt (SN 1930), Điểu Kâu (SN 1935) vẫn sinh sống ở quê nhà tại tỉnh Đắk Nông. Năm 2008, nghệ nhân Điểu Kâu đã vĩnh biệt cõi trần vì tuổi già.

Nghệ nhân Điểu K’lung (SN 1941), hiện nay sinh sống ở xã Ea Wer, Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk.

Theo các nhà chuyên môn, sở dĩ anh em nhà nghệ nhân Điểu K’lung biết hát kể nhiều Sử thi Mơ Nông là vì khi xưa vùng đất ở bon Bu Đrăng (xã Quảng Trực) là vùng quê gắn liền với sử thi, người cha, anh em trong dòng họ là người hát kể sử thi rất giỏi. Thời điểm đó họ thường hát trong lúc chăn trâu, chăn bò, lên rừng, lên rẫy... nên con cái trong nhà tập hát theo và trở thành thói quen. Theo đánh giá của ông Trương Bi - người có nhiều năm nghiên cứu, sưu tầm sử thi Tây Nguyên (nguyên PGĐ Sở VH-TT-DL tỉnh Đắk Lắk), dòng họ anh em nhà nghệ nhân Điểu K’lung là dòng họ thuộc nhiều sử thi Mơ Nông nhất.

“Hiện nay dòng họ của người Mơ Nông không thống nhất, có nơi không gọi dòng họ mà chỉ gọi tên, sử thi của người Mơ Nông cũng bị phân tán, nhiều người hát kể sử thi cũng không còn nhớ nữa, chỉ lưu lại ở dòng họ của 3 anh em nghệ nhân Điều K’lứt, Điểu Kâu và Điểu K’lung. Sử thi của người Mơ Nông tồn tại ở dòng họ của gia đình nghệ nhân Điểu Kâu”, ông Bi nhận định.

Tâm sự với chúng tôi, nghệ nhân Điểu K’lung cho biết từ lúc 7 - 8 tuổi, khi đang còn chăn trâu ông đã bắt đầu học kể sử thi. Thời điểm đó ông đã hát kể được khoảng 20 đến 30 sử thi khác nhau. “Buổi tối bên bếp lửa bập bùng, sáng mai ra trên lưng trâu là thuộc được một sử thi. Sử thi dài nhất tôi hát kể dài khoảng 7 ngày, 7 đêm. Ngắn cũng 2 ngày, 2 đêm”, nghệ nhân Điểu K’lung thổ lộ.

“Tắt” dần một thế hệ sử thi

Hiện nay ở Đắk Lắk, Đắk Nông, người biết hát kể Sử thi Mơ Nông không nhiều. Nhiều người chết đồng nghĩa mang theo “kho báu” về thế giới bên kia, những người còn sống thì tuổi tác đã cao trong khi thế hệ trẻ cận kề chưa có.

Như nghệ nhân Điểu K’lung năm nay đã 72 mùa rẫy nhưng gánh nặng mưu sinh khiến ông già đi rất nhiều. Ông cho biết bao năm nay ông đau đáu một điều là làm thế nào để truyền dạy niềm đam mê truyền thống văn hóa dân tộc lại cho lớp trẻ. Bởi ông mới truyền dạy sử thi Mơ Nông cho 5 cháu nhỏ ở huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông và 2 cháu nhỏ ở xã Ea Wer, huyên Buôn Đôn, Đắk Lắk biết kể sử thi Mơ Nông.

Trong khi đó, người anh trai cả của nghệ nhân Điểu K’lung là Điểu K’lứt năm nay đã 83 tuổi nhưng ngày 2 buổi ông vẫn đều đặn đến trường Tiểu học Lê Văn Tám (xã Đắk N’Drung, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông) làm công tác bảo vệ kiêm công việc đánh trống trường. Mới gặp ông nhiều người cho rằng ông giống một lão nông hơn là một nghệ nhân chứ không hề biết rằng bên trong con người ấy đang cất giữ một “kho báu” sử thi Mơ Nông vô giá. “Tôi nhớ sử thi lắm! Những lúc như vậy tôi vẫn hát cho đỡ nhớ! Bây giờ già yếu tôi không thể hát đều đặn như lúc trước”, nghệ nhân Điểu K’lứt tâm sự.

Hiện nay tại tỉnh Đắk Nông, người được coi là nối nghiệp cha hát kể sử thi Mơ Nông giỏi là Thị Mai, 38 tuổi, ở bon Bu Prâng, xã Đắk N’Drung, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông. Thị Mai được biết đến là “người đàn bà sử thi” ở Tây Nguyên khi tiếp thu, kế thừa “kho” sử thi vô giá do cha đẻ của mình là cố nghệ nhân Điểu Kâu truyền dạy. Thị Mai cho biết khả năng của chị là “gỡ” (phiên dịch) sử thi Mơ Nông sang tiếng Việt. Đến nay chị cho biết đã phiên dịch được 6 - 7 bài sử thi Mơ Nông. Theo chị mỗi bài dài từ 6 đến 12 băng, 1 băng khoảng 90 phút, tương đương với 1 quyển 200 trang.

Thị Mai (38 tuổi, xã Đắk N’Drung, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông) người được biết đến là “người đàn bà sử thi”.

“Tôi đến với sử thi là do niềm đam mê, yêu thích từ bé! Lớn lên tôi được cha tôi bày vẽ nên cũng cứng cáp dần. Học sử thi vô cùng khó, những bạn bè cùng học với tôi trong lớp học sử thi do cha tôi đứng lớp ít người có thể hát được”, Thị Mai tâm sự.

Viết Hảo