Dấu hiệu buông lỏng của Bộ Công Thương ở 154 dự án điện mặt trời

Kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch và đầu tư xây dựng các công trình điện theo Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh vừa được Thanh tra Chính phủ công bố ngày 25/12, cho thấy rất nhiều sai phạm liên quan đến quản lý điện mặt trời của Bộ Công Thương.

Theo kết luận, năm 2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 11/2017 về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam. Trong đó quy định, quy hoạch phát triển điện mặt trời quốc gia và quy hoạch phát triển điện mặt trời cấp tỉnh được lập một lần cho giai đoạn đến năm 2020 tầm nhìn đến năm 2030 và được điều chỉnh, bổ sung khi cần thiết.

Từ các giai đoạn quy hoạch sau, quy hoạch phát triển điện mặt trời được lồng ghép vào Quy hoạch phát triển điện lực cấp tỉnh và Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia.

Nhưng thực tế, Thanh tra Chính phủ khẳng định, "Bộ Công Thương không thực hiện đúng các quy định nêu trên".

Theo kết luận, Bộ Công Thương phê duyệt bổ sung vào Quy hoạch điện lực cấp tỉnh 114 dự án điện mặt trời với tổng công suất 4.166 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016-2020. Trong đó, Bộ Công Thương phê duyệt 92 dự án với tổng công suất 3.194 MW không có căn cứ pháp lý về quy hoạch (không có quy hoạch), vi phạm khoản 1 Điều 4 Quyết định số 11/2017 của Thủ tướng.

Tổng công suất nguồn điện mặt trời đến năm 2020 được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh là 850 MW. Thế nhưng, Bộ Công Thương đã tham mưu, trình Thủ tướng phê duyệt bổ sung riêng lẻ 54 dự án với tổng công suất 10.521 MW trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh, trong khi không lập Quy hoạch phát triển điện mặt trời quốc gia đến năm 2020 theo yêu cầu.

Khi xây dựng Quy hoạch điện VII điều chỉnh, Bộ Công Thương phê duyệt bổ sung nhiều dự án nguồn điện mặt trời, tập trung chủ yếu ở khu vực miền Trung, Tây Nguyên. Lẽ ra cần phải có quy hoạch tổng thể về đầu tư nguồn, lưới truyền tải, giải tỏa công suất... nhưng thực tế Bộ này đã không thực hiện.

Thanh tra Chính phủ cho rằng, việc phê duyệt 168 dự án điện mặt trời với tổng công suất 14.707 MW/850 MW (cao gấp 17,3 lần so với tổng công suất được phê duyệt) không có căn cứ pháp lý về quy hoạch như trên, trong đó đáng chú ý là phê duyệt riêng lẻ 137 dự án với tổng công suất 9.366 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016-2020, đã dẫn đến cuối năm 2020 tổng công suất nguồn điện mặt trời nối lưới đã đầu tư thực tế là 8.642 MW - cao gấp 10,2 lần so với công suất đến năm 2020 được phê duyệt (850 MW). Thậm chí còn vượt công suất quy hoạch đến năm 2025 là 4.000 MW.

Ngoài ra, nguồn điện mặt trời mái nhà cũng đã được đầu tư nhanh với công suất lớn (7.864 MW), nâng tổng công suất nguồn điện mặt trời lên thành 16.506 MW. Từ đó dẫn đến cơ cấu công suất nguồn điện mặt trời theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh đã tăng từ 1,4% lên 23,8%. Đó là chưa kể 6 dự án/phần dự án (452,62 MW) đã hoàn thành nhưng chưa được vận hành thương mại.

Kết luận thanh tra phân tích, nguồn điện mặt trời phụ thuộc vào thời tiết, tính ổn định thấp. Do đó việc đầu tư nhiều điện mặt trời nối lưới, tập trung chủ yếu ở khu vực các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên có phụ tải thấp, cần phải có phương án truyền tải để giải tỏa công suất. Thế nhưng lưới điện đã không được đầu tư kịp thời, đồng bộ, dẫn đến mất cân đối giữa nguồn và lưới, cơ cấu nguồn điện, vùng miền... gây khó khăn cho công tác quản lý vận hành hệ thống điện.

Những vi phạm nêu trên gây ra các hậu quả cụ thể được thể hiện rõ tại Văn bản số 1701/2019 của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khi tham gia ý kiến với Bộ Công Thương về Dự thảo cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời.

Trong đó thể hiện, tổng công suất đặt nguồn điện mặt trời dự kiến vận hành thương mại trước năm 2020 đã ký hợp đồng mua bán điện là 5.088 MW vượt xa mục tiêu Quy hoạch điện VII điều chỉnh (850 MW).

Ngoài giá FIT (giá hỗ trợ) trả cho chủ đầu tư, chi phí hệ thống tăng thêm ít nhất là 5,5 Cents/kWh (trong đó, chi phí truyền tải và phân phối đối với nguồn điện mặt trời khoảng 1.230 đồng/kWh, tương đương 5,2 Cents/kWh; chi phí dịch vụ hệ thống liên quan đến nguồn dự phòng do nguồn điện mặt trời tính ổn định thấp khoảng 1,3 Cents/kWh).

Do không đồng bộ giữa bổ sung quy hoạch từng dự án, không có quy hoạch tổng thể với lưới điện đi kèm,… dẫn đến khó khăn trong vận hành hệ thống điện, có khả năng gây quá tải cục bộ và trên diện rộng khu vực các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Phú Yên, Gia Lai, Đắk Lắk. Từ đó buộc các nhà máy điện phải giảm phát.

EVN đã kiến nghị không khuyến khích đầu tư các dự án điện mặt trời bằng mọi giá.

Thanh tra Chính phủ đánh giá, việc Bộ Công Thương phê duyệt bổ sung và tham mưu Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung 154 dự án điện mặt trời không có căn cứ, cơ sở pháp lý vào quy hoạch là nguyên nhân chính dẫn đến mất cân đối giữa nguồn và lưới, mất cân đối về cơ cấu nguồn điện, vùng miền. Đồng thời đã gây khó khăn cho công tác quản lý vận hành hệ thống điện, lãng phí nguồn nhân lực xã hội.

Việc đó thể hiện sự buông lỏng quản lý, có dấu hiệu của tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng quy định tại Điều 360 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi năm 2017. Thanh tra Chính phủ đã chuyển hồ sơ tới Cơ quan An ninh điều tra - Bộ Công an điều tra, làm rõ.