BOT - Làm đường một nơi, thu phí một nẻo

Tập hợp kiến nghị từ các cơ quan về dự kiến chương trình giám sát của Quốc hội năm 2017 cho thấy, có 2 địa phương là tỉnh Phú Yên và tỉnh Quảng Ninh đề nghị giám sát việc lập dự án, đầu tư và khai thác các công trình giao thông BOT.

2 cơ quan khác là UB Kinh tế và Ninh Thuận kiến nghị giám sát việc thực hiện các hình thức đầu tư BOT.

Đây là một trong bốn chuyên đề được UB Thường vụ Quốc hội đề xuất để Quốc hội xem xét, quyết định, cụ thể là giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng xây dựng-kinh doanh-chuyển giao (BOT), xây dựng, chuyển giao (BT) và hợp tác công tư (PPP).

Tiền vay làm BOT, trách nhiệm cuối cùng vẫn thuộc về nhà nước

UB Thường vụ Quốc hội nhấn mạnh về sự cần thiết giám sát nội dung này. Theo thống kê, hiện tại trên cả nước có 96 trạm thu phí BOT, quy hoạch đến năm 2020 sẽ tăng lên 102 trạm thu và đến năm 2030 là 121 trạm thu phí BOT.

UB Thường vụ Quốc hội khái quát, việc khai thác các công trình BOT thời gian vừa qua đã gây nhiều bất cập, gây bức xức trong nhân dân như: thu phí cao làm tăng giá cước vận tải, làm đường một nơi, thu phí một nơi khác bù cho dự án. Hay việc bố trí quá nhiều trạm thu phí chưa theo quy hoạch, gây ùn tắc giao thông, đặt trạm không đúng khoảng cách quy định…

Tờ trình của UB Thường vụ Quốc hội cũng nêu rõ, việc lập, thẩm định dự án, xác định giá trị công trình, phương án hoàn vốn, kiểm soát hoàn vốn, khai thác dự án… còn bất cập.

Thường vụ Quốc hội cũng nhận xét, Chính phủ quy định nhà đầu tư BOT được huy động vốn, trong đó phần đi vay của ngân hàng theo lãi suất được đưa vào để tính thời gian thu phí hoàn vốn.

Phần lớn các dự án BOT được thực hiện trong thời gian vừa qua chủ yếu là do nguồn vốn vay từ ngân hàng và một số lớn dự án được Chính phủ bảo lãnh. Về bản chất, bảo lãnh của Chính phủ sẽ tạo ra nghĩa vụ nợ tiềm ẩn và trực tiếp làm tăng nợ công. Như vậy trách nhiệm cuối cùng của khoản vay vẫn thuộc về nhà nước thay vì chuyển dịch trách nhiệm sang khu vực tư nhân như mục đích ban đầu, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đánh giá.

Làm BOT không cần đấu thầu, nhà thầu chỉ cần đáp ứng 10-15% vốn

Cơ quan đề nghị giám sát chỉ rõ nguyên nhân của tình trạng là do các quy định của nhà nước liên quan đến các dự án đầu tư theo hình thức BOT, BT, PPP còn có những bất cập về: thủ tục đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư, năng lực nhà đầu tư, chất lượng quản lý công trình, giá thành, hiệu quả đầu tư, vai trò quản lý nhà nước đối với dự án.

Bên cạnh đó, quy định của Nhà nước đối với dự án BOT đặc biệt là về chính sách thuế còn nặng về ưu đãi nhà đầu tư.

Ngoài ra, quy định về hình thức chọn lựa nhà thầu không cần đấu thầu, chỉ cần thẩm định dự án; về vốn chỉ cần nhà thầu có 10-15% vốn đầu tư… còn chưa phù hợp.

Quá trình tổ chức thực hiện giám sát sẽ làm rõ hơn việc quản lý nhà nước về vốn đối với dự án BOT đặc biệt là các khoản tiền vay ngân hàng đầu tư vào dự án.

Vai trò quản lý nhà nước của Bộ Giao thông vận tải (cụ thể Tổng Cục đường bộ Việt Nam) đối với dự án BOT đảm bảo hòa lợi ích của người dân và nhà đầu tư cũng sẽ được xem xét.

Phạm vi giám sát sẽ là giai đoạn 1996 - 2016. Đối tượng giám sát là Chính phủ, tập trung các bộ, ngành: Giao thông vận tải, Khoa học và Công nghệ, Tài chính, Ngân hàng nhà nước; Kiểm toán nhà nước; các cơ quan bảo vệ pháp luật (công an, viện Kiểm sát, tòa án); các tỉnh, thành phố có liên quan.

Việc giám sát nội dung này giúp Quốc hội có thông tin để giải trình trước cử tri, trước dư luận xã hội, đưa ra những quyết sách quan trọng về tăng cường, thu hút, quản lý đầu tư để phát triển kinh tế-xã hội, khắc phục những tồn tại, hạn chế trong quản lý nhà nước đối với các dự án theo hình thức đầu tư BOT, BT, PPP, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư xã hội, thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội.

P.Thảo