Âm vang hào khí 50 năm quân và dân thành phố Vinh đáng thắng trận đầu

Tại buổi lễ long trọng này, Chủ tịch UBND TP Vinh Nguyễn Xuân Sinh đã ôn lại trận thắng đầu của quân và dân thành phố Đỏ. Cách đây 50 năm, ngày 5/8/1964, ngày mà quân và dân thành phố Vinh cùng với cả nước đã anh dũng đánh thắng trận đầu oanh liệt, mở màn cho những chiến công hiển hách trong chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ xâm lược.

Chủ tịch UBND Thành phố Đỏ nhấn mạnh, sau những thất bại liên tiếp trên chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ âm mưu mở rộng leo thang miền Bắc, chúng dựng lên màn kịch hết sức vụng về - màn kịch “Sự kiện vịnh Bắc Bộ”. Trước những mưu đồ, lời đe dọa và hành động chuẩn bị mở rộng chiến tranh của đế quốc Mỹ, ngày 28/3/1964, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã triệu tập Hội nghị chính trị đặc biệt.

Tại hội nghị này, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Nếu chúng liều lĩnh động đến miền Bắc thì nhất định chúng sẽ thất bại thảm hại”. Tháng 6/1964, Bộ Chính trị, Ban chấp hành trung ương Đảng đã ra chỉ thị: “Tăng cường sẵn sàng chiến đấu, đập tan âm mưu khiêu khích, đánh phá miền Bắc của không quân Mỹ”.

Cuộc tiến công xâm lược quy mô lớn đầu tiên của không quân Mỹ vào miền Bắc Việt Nam ngày 5/8/1964 được Mỹ đặt tên là “hành quân Pierce Arrow” (Mũi tên xuyên) với 64 lượt máy bay của hải quân từ hai tàu sân bay Constellation và Ticonderoga đánh phá các khu vực Vinh - Bến Thủy (hai lần), Lạch Trường (Thanh Hóa), Hòn Gai và cảng Gianh (Quảng Bình).

Vào lúc 12h25 ngày 5/8/1964, tám máy bay phản lực cường kích cất cánh từ tàu sân bay Ticonderoga chia thành hai tốp, bay thấp trên biển làm cho ra-đa của ta khó phát hiện, rồi đột nhập Cửa Sót (phía nam huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh), lợi dụng dãy núi Hồng Lĩnh, Nam Đàn che khuất và bay thấp theo triền sông Lam để đánh phá các mục tiêu ở khu vực Vinh - Bến Thủy.

Vọng quan sát của Trung đoàn 290 ở Cửa Sót đã phát hiện được máy bay địch. Đại đội 14 ra-đa đánh dấu được đường bay của máy bay địch trên tiêu đồ, nhưng do thông tin không thông suốt nên Trung đoàn Phòng không 280 bảo vệ thành phố Vinh không nhận được thông báo kịp thời.

Khi máy bay địch bay vào vùng trời thành phố, hầu hết các đại đội hỏa lực của Trung đoàn 280 đang ở trạng thái chiến đấu cấp 2. Nghe tiếng động cơ máy bay địch, Khẩu đội trưởng khẩu đội 4 Phan Đăng Cát, và các chiến sĩ Đại đội 138 pháo cao xạ 90 mi-li-mét đến vị trí chiến đấu thì kho dầu Vinh đã bị trúng bom địch bốc cháy. Trận địa Đại đội 138 ở xó Xuân An, huyện Nghi Xuân (Hà Tĩnh) bị trúng đạn rốc-két. Máy bay địch phân tốp, tiếp tục bắn phá các tàu hải quân đậu ở Cửa Hội.

Tốp dẫn đầu là 4 chiếc A4D, tiếp theo là hàng loạt chiếc F8U lợi dụng giờ nghỉ trưa của nhân dân, đã ào ạt đánh vào kho xăng dầu Vinh - Bến Thủy và cảng Cửa Hội. Lực lượng ba thứ quân của ta đã bố trí sẵn sàng, đánh trả quyết liệt ngay từ phút đầu.

Trung đoàn pháo cao xạ (E280) cùng lực lượng công an nhân dân vũ trang, tự vệ nhà máy điện, Trường Đại học Sư phạm Vinh, Nhà máy xay dùng súng máy đặt trên tầng gác cao và súng trường đánh địch. Các khu phố, các xã của thành phố và vùng phụ cận đều đồng loạt nổ súng, nhằm vào máy bay địch nhả đạn.

Trong trận chiến đấu đầu tiên, quân dân thành phố Vinh đã bắn rơi hai máy bay phản lực Mỹ (trong đó có chiếc máy bay đầu tiên trong số 8 chiếc bị quân dân miền Bắc bắn rơi trong ngày 5/8/1964 lịch sử, tên "giặc nhà trời" đâm đầu xuống biển, cách Đảo Mắt 2km về hướng tây nam).

16h30 cùng ngày, máy bay địch tiếp tục đánh phá khu vực Vinh - Bến Thủy và cảng Gianh lần thứ hai. Đợt này, địch sử dụng 8 chiếc A.4D cất cánh từ tàu sân bay Ticonderoga tiếp tục đánh vào kho dầu Vinh, các căn cứ hải quân và đánh “trả đũa” các trận địa pháo cao xạ của ta. Ngay từ những phút đầu, hỏa lực tập trung và mãnh liệt của Đại đội 138 pháo cao xạ 90 mi-li-mét, Đại đội 71 pháo cao xạ 57 mi-li-mét và các đơn vị khác bắn rơi một máy bay địch.

Trận đánh kéo dài, ác liệt vì máy bay địch đánh thẳng vào trận địa của các đơn vị pháo cao xạ. Trận địa Đại đội 138 bị trúng gần 100 quả rốc-két. Trận địa Đại đội 71 bị trúng 2 quả bom. Khẩu đội trưởng Phan Đăng Cát bị thương đến lần thứ ba vẫn tiếp tục chiến đấu và đã hy sinh anh dũng trên trận địa. Trận chiến ở khu vực Vinh - Bến Thủy cũng là trận cuối trong ngày 5/8/1964, kết thúc lúc 17h.

Ngay trận đầu tiên mở màn địch đã ném xuống hàng trăm quả bom, bắn hàng trăm loạt đạn rốc két, làm kho xăng dầu bốc cháy dữ dội. Các lực lượng tự vệ và dân quân xã Hưng Dũng; tự vệ, công nhân viên chức thành phố Vinh được huy động đã tập trung mọi phương tiện chữa cháy, di chuyển phân tán hàng trăm tấn xăng còn lại vào các địa điểm dự phòng; ở những nơi khác, công nhân Nhà máy ép dầu, Nhà máy điện, Cty vận tải ôtô hàng hoá, Đội cơ giới xe cần cẩu, sinh viên Trường Đại học Sư phạm Vinh cùng với quân dân đã di chuyển và sơ tán hàng ngàn tấn thiết bị kỹ thuật, hàng hóa các loại ra khỏi phạm vi thành phố.

Giữa lúc máy bay Mỹ tập trung bắn phá các tàu thuyền của ta, các thủy thủ tàu 186 thuộc Quốc doanh vận tải biển do Lê Văn Tiêu chỉ huy tới ứng cứu và bắn trả máy bay quyết liệt. Thuyền trưởng Lê Văn Tiêu bị thương, một cánh tay bị dập nát, vẫn kiên cường điều khiển con tàu tránh bom đạn địch, tiếp tục chỉ huy chiến đấu. Trung sĩ tự vệ, thợ máy Cao Viết Thao xông vào dập ngọn lửa cháy trên tàu đến cùng. Phà Bến Thủy đã nhanh chóng phân tán 100 xe ôtô đang chờ phà và 300 hành khách đến nơi trú ẩn an toàn. Mặc cho làn đạn quân thù dội xuống, phà Bến Thủy tiếp tục vượt sông chở 10 xe đạn tiếp tế cho các đơn vị pháo chiến đấu. Khi cuộc chiến vừa dứt, phà Bến Thủy tranh thủ chở 398 xe ôtô qua phà suốt đêm.

Trong cuộc chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, thành phố Vinh (diện tích chưa đầy 32km²lúc bấy giờ) đã bị địch rải xuống thành phố 250.555 tấn bom đạn, trung bình mỗi đầu người phải hứng chịu 1.900kg, với 8.768 trận đánh phá. Riêng khu vực Bến Thủy chưa đầy 2km²đã gánh chịu 2.912 trận oanh tạc của địch. Cả thành phố gần như không còn một ngôi nhà nguyên vẹn, hàng nghìn người dân bị chết và bị thương. Vinh đã bắn rơi 146 máy bay Mỹ, trong đó có chiếc máy bay đầu tiên (ngày 5/8/1964), chiếc máy bay thứ 100 (ngày 14/9/1966), thứ 300 (ngày 27/5/1965) của giặc Mỹ trên miền Bắc. Ngày 16/9/1966, Bác Hồ đã gửi thư khen ngợi quân và dân thành phố: "Vinh là thành phố đầu tiên đã bắn rơi 100 máy bay Mỹ. Đó là một thắng lợi quang vinh".

Càng tự hào về những chiến công đó, chúng ta càng biết ơn các anh hùng liệt sĩ, những đồng chí thương binh đã xả thân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và trận đầu đánh Mỹ của quân và dân thành phố. Ngay khi chiến tranh còn diễn ra ác liệt Đảng, Nhà nước đã tuyên dương các đơn vị anh hùng: Dân quân tự vệ phà Bến Thủy, Nhà máy điện, Nhà máy gỗ; Dân quân tự vệ làng Đỏ cùng các cá nhân anh hùng: Phan Đăng Cát; Nguyễn Trọng Tường, Nguyễn Hữu Tùng (Phà Bến Thủy); Trương Quang Thâm, Huỳnh Ngọc Đủ (Nhà máy điện); Trần Đình Lư, Nguyễn Thị Hạnh (Công an nhân dân)…

Chủ tịch UBND TP Vinh cũng khẳng định, kỷ niệm 50 năm quân và dân thành phố Vinh đánh thắng trận đầu chiến tranh phá hoại bằng không quân của đế quốc Mỹ cũng là thời điểm tình hình thế giới và khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, đặc biệt là việc Trung Quốc đặt giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng đặc quyền kinh tế Việt Nam bất chấp luật pháp quốc tế.

Và chúng ta đặc biệt ghi nhớ lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh năm xưa rằng: “Dị bất biến, ứng vạn biến”, với phương châm chiến lược: “Kiên quyết, kiên trì, khôn khéo, không khiêu khích, không mắc mưu khiêu khích”.

Một số hình ảnh kỷ niệm 50 năm quân và dân thành phố Vinh đáng thắng trận đầu do PV Dân trí ghi lại: