Vì sao Nhà máy xi măng Quang Sơn thua lỗ 1.943 tỷ đồng?

Theo kết luận thanh tra toàn diện quá trình đề xuất, triển khai thực hiện Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn và hoạt động sản xuất kinh doanh vừa được Thanh tra Chính phủ công bố, Tổng công ty Vinaincon được giao làm chủ đầu tư dự án.

Nhà máy xi măng Quang Sơn nằm ở thôn Đồng Thu, xã Quang Sơn, huyện Đồng Hỷ (cũ), tỉnh Thái Nguyên; tổng mức đầu tư theo quyết định năm 2002 là 2.775 tỷ đồng, tương đương 185 triệu USD (tỷ giá 15.000 đồng/USD), phần ngoại tệ sử dụng khoảng 70 triệu USD.

Ngày 27/6/2011, Hội đồng quản trị Tổng công ty Vinaincon có quyết định thành lập Công ty TNHH MTV Xi măng Quang Sơn để thực hiện nhiệm vụ vận hành hoạt động sản xuất kinh doanh khi dự án hoàn thành bàn giao, đưa vào khai thác.

Nguyên nhân thua lỗ lớn

Tính đến hết năm 2021, hoạt động kinh doanh của dự án xi măng Quang Sơn đã thua lỗ 1.943 tỷ đồng. Nguyên nhân thua lỗ lớn, theo Thanh tra Chính phủ, do chi phí vay vốn đầu tư lớn (chiếm 95%), phương án tài chính không khả thi nên phải thay đổi nguồn vốn vay trong nước sang vay nước ngoài bằng ngoại tệ, làm tăng chi phí vốn, chi phí tỷ giá trên 316 tỷ đồng, phí bảo lãnh, quản lý, bảo hiểm…

Khi triển khai dự án, Vinaincon có nhiều vi phạm: Tự điều chỉnh tổng mức đầu tư và kế hoạch đấu thầu không đúng thẩm quyền; không được phép điều chỉnh bù trượt giá, tổng giá trị vượt tổng mức đầu tư lớn (1.063 tỷ đồng, khoảng 38%).

Các vi phạm trong tổ chức đấu thầu của gói thầu số 01 gây nguy cơ thiệt hại hơn 322 tỷ đồng và nguy cơ thất thoát 113,5 tỷ đồng; gói thầu số 02, 03 nguy cơ gây thiệt hại hơn 47,5 tỷ đồng.

Thanh tra Chính phủ còn chỉ ra nguy cơ gây thiệt hại tại các gói thầu khác: Gói thầu số 32A số tiền gần 19 tỷ đồng; gói thầu số 13 số tiền 31,3 tỷ đồng; gói thầu số 14 số tiền hơn 126 tỷ đồng; gói thầu số 19 số tiền 80 tỷ đồng; gói thầu chạy thử số tiền gần 53,7 tỷ đồng.

Những điều đó dẫn tới tăng chi phí đầu tư của dự án (giá trị đề nghị quyết toán hơn 3.838 tỷ đồng/2.775 tỷ đồng), làm tăng chi phí vay vốn.

Dự án chậm tiến độ hơn 5 năm nên khi đến hạn trả nợ chưa có nguồn thu, dẫn đến nợ quá hạn (130%). Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến thua lỗ từ khi dự án chưa hoạt động, theo kết luận thanh tra.

Tình trạng tài chính của Tổng công ty Vinaincon rất khó khăn, vốn hoạt động sản xuất kinh doanh không có, chủ yếu là vốn vay và vốn chiếm dụng trong thanh toán, nên không cân đối được dòng tiền trả nợ cho dự án.

Mặt khác, do công tác quản trị vật tư và tài sản yếu kém, công nợ khó đòi tồn đọng lớn, ảnh hưởng đến vốn kinh doanh và chi phí tăng cao. Vị trí địa lý của nhà máy cách xa cảng đường thủy (cách cảng Đa Phúc 55km), chi phí vận chuyển nguyên liệu và sản phẩm cao.

Kết luận thanh tra còn phát hiện, văn bản số 872 BKH/VPTĐ ngày 1/2/2002 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt dự án, tổng vốn đầu tư hơn 2.775 tỷ đồng, công suất 1,51 triệu tấn xi măng/năm, chưa có nội dung thể hiện rõ việc thẩm định về các điều kiện tài chính và phương án hoàn trả vốn đầu tư của dự án.

Dự án hoàn thành ngày 25/12/2009, nhận bàn giao từ FCB.Ciment ngày 11/11/2010. Tổng công ty Vinaincon đề nghị quyết toán vượt tổng mức đầu tư phê duyệt lần 2 năm 2017 số tiền hơn 302 tỷ đồng - giá trị này chưa được cấp có thẩm quyền điều chỉnh tổng mức đầu tư. Vinaincon thanh toán cho các nhà thầu vượt hơn 262 tỷ đồng so với dự toán được phê duyệt lần 2 và vượt 40,7 tỷ đồng so với tổng mức đầu tư được phê duyệt lần 2.

Vì vậy, dự án không có đủ điều kiện để quyết toán vốn đầu tư. “Việc Vinaincon đề nghị quyết toán vượt 1.063 tỷ đồng, điều chỉnh vượt tổng mức đầu tư không đúng thẩm quyền so với dự án đầu tư đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2002 đã vi phạm Điều 3 Thông tư số 10/2020 của Bộ Tài chính quy định về quyết toán dự án hoàn thành”, Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh.

Yêu cầu Bộ Công Thương, Bộ Tài chính thu hồi số tiền lớn

Tổng Thanh tra Chính phủ đã đề nghị Bộ Công Thương chỉ đạo xử lý về kinh tế và các nội dung liên quan đến kinh tế gần 442,8 tỷ đồng.

Cụ thể gồm kiểm tra, rà soát, xử lý để xem xét và thu hồi về ngân sách nhà nước trên 310 tỷ đồng (tiền thuê đất không đúng, nợ đọng tiền thuê đất, chậm nộp thuế tài nguyên, cấp quyền khai thác khoáng sản; Vinaincon thanh toán cho các nhà thầu không nằm trong tổng mức đầu tư...).

Kiểm tra, rà soát để xem xét xử lý các nội dung liên quan đến kinh tế, với tổng giá trị theo sổ sách kế toán hơn 132,5 tỷ đồng (chi phí sản xuất thử phát sinh tăng không đúng kế hoạch; công nợ khó đòi; hàng tồn kho có giá trị sử dụng lớn, mất cắp tiền mặt tại trụ sở công ty...).

Bộ Tài chính được yêu cầu chỉ đạo kiểm tra, làm rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân có liên quan qua các thời kỳ trong việc tham mưu, đề xuất việc bảo lãnh Chính phủ vay vốn nước ngoài đối với khoản vay của BNP Paribas - Cộng hòa Pháp, với số tiền gần 59 triệu Euro, tương đương hơn 1.365 tỷ đồng, đến nay chưa cung cấp hồ sơ theo quy định. Đồng thời phải chỉ đạo kiểm tra, xem xét xử lý và thu hồi về ngân sách Nhà nước 2.403 tỷ đồng.

Thanh tra Chính phủ cũng đề nghị kiểm tra, có biện pháp xử lý đối với khoản nợ của chủ đầu tư đối với các ngân hàng số tiền hơn 1.365 tỷ đồng (tính đến hết năm 2021), trong đó nợ ngân hàng BIDV gần 239 tỷ đồng và ngân hàng VDB hơn 1.126 tỷ đồng.

Thanh tra Chính phủ đã chuyển hồ sơ các vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang Bộ Công an để chỉ đạo cơ quan điều tra xác minh, làm rõ.