Ô nhiễm không khí chủ yếu do khí thải từ phương tiện cũ

Đó là nhận định của TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tại tọa đàm Giảm phát thải, lọc không khí do báo Thanh Niên tổ chức ngày 22/8.

Giao thông gây ô nhiễm số 1

TS Tùng cho biết, vấn đề ô nhiễm không khí ông đã cảnh báo từ 15 năm trước, nay báo chí nhắc đến ngày càng nhiều. Ông gọi đây là “bức tranh xám” không chỉ ở Hà Nội mà cả TPHCM và nhiều đô thị lớn khác. Các báo cáo quốc tế cũng ghi nhận tình trạng ô nhiễm tại Việt Nam đang nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hàng chục triệu người.

Ô nhiễm không chỉ là vấn đề môi trường mà còn liên quan đến cách thức phát triển kinh tế. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ô nhiễm gây thiệt hại kinh tế 5-7% GDP mỗi năm. Nó tác động đến hô hấp, tim mạch, tâm thần, sản khoa, thậm chí làm biến đổi tế bào, dẫn đến nhiều loại ung thư.

Tại Hà Nội, tình trạng ô nhiễm nặng đến mức người dân nói ngoài bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, còn có thêm “mùa ô nhiễm”. Ô nhiễm ở đây mang tính tích tụ, kéo dài do ít mưa, gió lạnh. Nếu không có giải pháp căn cơ, không khí ô nhiễm tại Hà Nội còn có thể ảnh hưởng lan rộng ra khu vực.

TPHCM có khí hậu khác Hà Nội, chỉ có mùa mưa và mùa khô. Ô nhiễm không khí tại đây chủ yếu tập trung vào mùa khô và phần lớn bắt nguồn từ giao thông. Nồng độ bụi mịn những năm gần đây ngày càng tăng cao.

Nguyên nhân chính của ô nhiễm không khí là khí thải giao thông, đốt rác, đốt nhiên liệu hóa thạch… Trong đó, giao thông là nguồn gây ô nhiễm số một, không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Riêng xe máy cũ phát thải nhiều gấp 4-10 lần so với xe đời mới và là nguồn thải carbon chính.

Hà Nội hiện có khoảng 7 triệu xe máy và 800.000 ô tô, trong khi TPHCM có hơn 9 triệu xe máy và trên 1 triệu ô tô. Ngoài ra, xe tải, xe buýt, hoạt động xây dựng, các khu công nghiệp, cảng, cùng việc đốt rác ở ngoại thành cũng góp phần làm không khí thêm ô nhiễm.

Theo TS Tùng, giảm ô nhiễm không thể trong ngày một ngày hai mà cần chính sách công nghệ phù hợp. Đây là cuộc chiến trường kỳ, đòi hỏi giải quyết sớm các nguồn phát thải, bởi ô nhiễm càng kéo dài thì thiệt hại càng lớn. Xanh hóa giao thông không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu để giảm ô nhiễm; mỗi quyết định xanh hôm nay chính là bước tiến cho thế hệ mai sau.

Bên cạnh đó, bà Ngô Nguyễn Ngọc Thanh, Phó chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường TPHCM), cho biết, ô nhiễm không khí hiện là vấn đề quan trọng nhất ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Năm 2021, WHO đã hạ ngưỡng khuyến nghị về bụi mịn PM2.5 từ 10 xuống còn 5 µg/m3 để đảm bảo sức khỏe cộng đồng.

Theo bà Thanh, TPHCM đã đặt ra các chỉ tiêu kiểm soát nguồn thải giai đoạn 2020-2030, trong đó xác định giao thông là nguồn chính. Ngoài ra, bụi đường, phát thải từ công nghiệp, xây dựng, nông nghiệp (đốt phụ phẩm) cũng góp phần làm ô nhiễm thêm trầm trọng. Nhiều thời điểm, nồng độ PM2.5 tại TPHCM vượt ngưỡng cho phép.

“Ô nhiễm không khí mang tính liên vùng, rất khó giải quyết nếu thiếu quyết tâm và sự tham gia của cả hệ thống chính trị - xã hội. Không chỉ giao thông, mà cần xanh hóa tất cả lĩnh vực từ nông nghiệp, công nghiệp đến sinh hoạt thì mới có thể cải thiện hiệu quả”, bà Thanh nói.

Trạm sạc phải dùng được cho các hãng

Thạc sĩ Lê Thanh Hải, Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM, thông tin, Chính phủ đã xây dựng lộ trình chuyển đổi sang xe điện. Theo kế hoạch, từ năm 2026 sẽ không cho phép xe xăng mới tham gia hoạt động xe ôm công nghệ.

Tài xế hiện hữu sẽ có 3 năm (2026-2028) để chuyển sang xe điện thông qua hình thức trả góp, được miễn lệ phí trước bạ và VAT. Đến năm 2026, mục tiêu là 30% tài xế công nghệ, giao hàng sử dụng xe điện.

Đại diện Grab Việt Nam, bà Đặng Thùy Trang, Giám đốc đối ngoại, cho biết: “Grab từ đầu đã xác định chuyển đổi xanh là xu thế và luôn phối hợp với các đơn vị để thúc đẩy. Tuy nhiên, để việc chuyển đổi hiệu quả, cần có hạ tầng trạm sạc, bảo dưỡng, sửa chữa đầy đủ. Nếu thiếu, tài xế sẽ khó yên tâm tham gia”.

Theo Grab, khảo sát cho thấy hơn 60% tài xế hiện thuê trọ và gặp khó khăn trong việc sạc xe. Xe điện hiện tại cũng còn hạn chế về thời gian sạc, quãng đường di chuyển, chi phí bảo dưỡng và khả năng thích ứng với điều kiện khí hậu khắc nghiệt của Việt Nam.

Do đó, doanh nghiệp kiến nghị Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ tài chính mạnh mẽ, đồng thời phát triển đồng bộ hạ tầng trạm sạc, ưu tiên dùng chung cho tất cả hãng xe, để việc chuyển đổi diễn ra thuận lợi.