Kiểm soát khí thải ô tô, xe máy là bước đi tất yếu, tác động xã hội rất lớn

Sáng 10/9, Quỹ Vì tương lai xanh phối hợp cùng Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức tọa đàm “Chung tay bảo vệ bầu trời xanh - Thách thức và giải pháp”.

Dùng drone để phát hiện tình trạng đốt rơm rạ ở Hà Nội

Bà Nguyễn Thị Thiên Phương, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, nhấn mạnh bài học kinh nghiệm từ các nước đi trước cho thấy vấn đề ô nhiễm không thể được giải quyết đơn lẻ, từ hành động của một ngành, một địa phương mà cần quyết tâm chính trị và sự vào cuộc của toàn xã hội. 

Vấn đề ô nhiễm cũng không thể giải quyết được trong thời gian ngắn mà cần thời gian đủ dài, 10 năm, 20 năm, để thay đổi từ gốc của vấn đề, từ nguồn phát thải. Với cộng đồng, cần thời gian đủ dài để thay đổi từ gốc của nhận thức và quan điểm, tư duy, theo bà Phương. 

Cục Môi trường đang tham mưu Bộ Nông nghiệp và Môi trường gấp rút hoàn thiện trình Thủ tướng Chính phủ ban hành lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với ô tô, xe mô tô, xe gắn máy đang lưu hành, trước mắt tập trung vào Hà Nội và TPHCM.

“Đây là một chính sách có quy mô tác động xã hội rất lớn, nhưng là bước đi tất yếu, quan trọng để kiểm soát một trong những nguồn phát thải nhỏ lẻ, phân tán, khó kiểm soát tại khu vực đô thị. Bên cạnh giải quyết ô nhiễm không khí, nó còn góp phần xây dựng một đô thị văn minh, hiện đại”, bà Phương cho hay.

Ngoài ra, để quyết liệt cho “kỳ ô nhiễm” vào những tháng cuối năm, Cục Môi trường đang phối hợp với UBND TP Hà Nội và các tỉnh lân cận lắp đặt bổ sung tối thiểu 50 hệ thống quan trắc không khí bằng thiết bị cảm biến. Việc vận hành các thiết bị này sẽ giúp tăng dày mật độ các điểm đo, cung cấp dữ liệu chi tiết hơn để xác định các “điểm nóng” ô nhiễm.   

Cục Viễn thám Quốc gia chủ trì cùng với Cục Môi trường đang triển khai sử dụng các thiết bị bay không người lái (drone) để theo dõi, phát hiện tình trạng đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp và bụi phát sinh từ các công trường xây dựng lớn.

Công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý các hành vi gây ô nhiễm không khí từ phương tiện vận tải hàng hoá, xả thải công nghiệp, đốt chất thải, phụ phẩm nông nghiệp trái quy định cũng được tăng cường.

Nằm trong top ô nhiễm nhất thế giới 

Tiến sĩ Lê Thái Hà, Giám đốc Quỹ Vì tương lai xanh, dẫn báo cáo quốc tế mới đây cho thấy Việt Nam đứng thứ 22-23 trong số các quốc gia ô nhiễm không khí nặng nề nhất toàn cầu và là quốc gia có chất lượng không khí kém thứ hai trong ASEAN. Thủ đô Hà Nội từng nằm trong nhóm 8 thủ đô ô nhiễm nhất thế giới.

Ước tính, ô nhiễm không khí gây ra khoảng 60.000 ca tử vong sớm mỗi năm ở Việt Nam với các bệnh phổ biến như tim mạch, đột quỵ, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và nhiễm trùng đường hô hấp.

Dù bức tranh còn nhiều “gam màu xám” nhưng bà Hà nhận định đang có những nỗ lực quan trọng, mà trong đó Hà Nội đã công bố lộ trình cấm xe máy xăng trong nội đô từ năm 2026, đặt mục tiêu đến 2030 ít nhất 50% xe buýt và toàn bộ taxi sẽ sử dụng điện.

Cùng với đó, các bộ ngành đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: nâng chuẩn khí thải phương tiện, áp dụng thuế bảo vệ môi trường, giám sát chất lượng không khí theo thời gian thực, và tăng cường phối hợp liên ngành.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chỉ rõ, tiêu chuẩn nhiên liệu carbon thấp (LCFS) được xem là một công cụ chính sách có khả năng tạo ra thay đổi căn bản trong cách tiếp cận đối với ô nhiễm không khí tại Việt Nam.

“Ở Việt Nam, vấn đề ô nhiễm không khí ngày càng trở nên nghiêm trọng. Tại các đô thị lớn, tình trạng khói bụi và khí thải từ phương tiện giao thông chiếm tỷ trọng đáng kể, góp phần làm tăng tỷ lệ bệnh về đường hô hấp và tim mạch. Cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 đòi hỏi quốc gia phải có các bước đi mạnh mẽ để cắt giảm phát thải trong lĩnh vực giao thông vận tải”, ông Thọ phân tích.

Chính sách thuế ưu đãi cho xe điện đã được ban hành nhưng chỉ mang tính khuyến khích ban đầu, chưa đủ để hình thành một thị trường tự vận hành. LCFS có thể đóng vai trò như công cụ điều tiết, đặt ra tiêu chuẩn phát thải carbon cho mỗi đơn vị năng lượng và tạo áp lực kinh tế buộc doanh nghiệp phải thay đổi công nghệ hoặc chi trả chi phí cao hơn.

Ông Thọ tin rằng ứng dụng LCFS tại Việt Nam có thể giúp phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn. Doanh nghiệp buộc phải lựa chọn, hoặc tiếp tục sử dụng nhiên liệu carbon cao và chấp nhận chi phí lớn để mua tín chỉ, hoặc chuyển hướng sang phát triển công nghệ sạch để tự tạo ra tín chỉ và giảm chi phí.

Chính cơ chế này thúc đẩy sự dịch chuyển tự nhiên trong thị trường mà không cần sự can thiệp trực tiếp bằng trợ cấp lớn từ ngân sách. Trong dài hạn, LCFS có thể trở thành trụ cột tài chính quan trọng giúp Việt Nam đạt được mục tiêu giảm phát thải mà vẫn duy trì được tính cạnh tranh của nền kinh tế, theo vị chuyên gia.