Chánh án lý giải việc cần thẩm phán nước ngoài cho tòa án chuyên biệt

Dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế được trình Quốc hội trong phiên làm việc chiều 4/12 và thảo luận tại tổ ngay sau đó.

Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam có nhiều chính sách đặc thù, vượt trội về ngoại hối, ngân hàng, thuế và đặc biệt là cơ chế giải quyết tranh chấp.

Theo dự thảo luật, thẩm phán tòa án chuyên biệt được Chủ tịch nước bổ nhiệm từ người nước ngoài và công dân Việt Nam, phải đáp ứng nhiều điều kiện khắt khe, trong đó có ít nhất 10 năm kinh nghiệm tham gia xét xử, giải quyết vụ việc liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh; có trình độ tiếng Anh để giải quyết vụ việc tại tòa án chuyên biệt…

"Sân chơi quốc tế đòi hỏi sự khác biệt"

Phát biểu tại tổ, Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Văn Quảng nhấn mạnh cơ quan và cơ chế giải quyết tranh chấp là một trong những điều kiện quan trọng để thu hút và tạo niềm tin cho nhà đầu tư.

Trong đó, tòa án có vai trò quan trọng nhất để đảm bảo khi xảy ra tranh chấp có một cơ quan mang quyền lực Nhà nước đứng ra giải quyết.

Chánh án cũng chia sẻ khó khăn trong quá trình triển khai xây dựng luật do Việt Nam chưa có thực tiễn trong giải quyết tranh chấp trong trung tâm tài chính.

“Các anh em trong giai đoạn đầu, kiến thức về lĩnh vực này gần như là con số 0, rất khó khăn. TAND Tối cao cũng đã đi khảo sát một số mô hình ở Trung Quốc và Anh, nhưng cũng chỉ tiếp cận được ở góc độ hẹp”, ông Quảng nói.

Theo Chánh án, đây là “sân chơi quốc tế” nên đòi hỏi sự khác biệt về mặt pháp lý giữa Việt Nam với các nước. Ví dụ, tòa án trong trung tâm tài chính quốc tế thường xét xử thiên về án lệ hay nguyên tắc thông luật.

Về thẩm phán, nhiều đại biểu Quốc hội băn khoăn nội dung “thẩm phán là người nước ngoài” và e ngại việc này trái quy định hiện hành.

Chánh án Nguyễn Văn Quảng thừa nhận theo quy định hiện hành, thẩm phán phải là công dân Việt Nam. Song với yêu cầu vượt trội và đặc thù của tòa án chuyên biệt trong trung tâm tài chính quốc tế, ông nhấn mạnh để đảm bảo hiệu lực, hiệu quả cũng như niềm tin cho nhà đầu tư thì phải có thẩm phán là người nước ngoài.

Chánh án TAND Tối cao sau đó nêu 5 lý do chứng minh sự cần thiết của việc này.

Thứ nhất là Nghị quyết 222 đã xác định ngôn ngữ hoạt động trong trung tâm tài chính quốc tế là tiếng Anh hoặc tiếng anh kèm theo bản dịch tiếng Việt. “Hiện nay tất cả đội ngũ công chức ngành tòa án chưa ai đủ trình độ về ngôn ngữ để đảm bảo xét xử bằng tiếng Anh chuyên ngành, nhất là tiếng Anh chuyên ngành về kinh tế, quốc tế”, ông Quảng nhấn mạnh.

Ông kể vừa qua ở Đà Nẵng có chọn được 10 nhân tài chuẩn bị cho trung tâm tài chính quốc tế, trong đó chọn được 1 thẩm phán học ở Anh về, cho cử đi đào tạo nhưng khả năng sau này về nếu có cũng chỉ làm thư ký chứ chưa làm thẩm phán được.

Thứ hai là về trình độ pháp lý. “Hầu hết thẩm phán ở Việt Nam hiện này đều không được đào tạo theo hệ thống luật, tức là học luật ở các quốc gia như Singapore, Anh, Mỹ. Mà ở trung tâm tài chính quốc tế thì phải xét xử theo hệ thống thông luật”, Chánh án Tòa Tối cao nhấn mạnh.

Thứ ba, để bổ nhiệm thẩm phán đòi hỏi kinh nghiệm xét xử, nhưng ông Quảng khẳng định ở Việt Nam chưa một ai có kinh nghiệm xét xử các vụ kiện mang tính quốc tế liên quan vấn đề tài chính và thương mại, đầu tư.

"Bổ nhiệm thẩm phán nước ngoài không phải đánh mất chủ quyền"

Thứ tư là uy tín thẩm phán. Chánh án Nguyễn Văn Quảng nhấn mạnh “các bên đều nhìn vào ông thẩm phán để có niềm tin”, nên uy tín của thẩm phán rất quan trọng. Đó phải là người có kinh nghiệm giải quyết các vụ kiện mà các bên tin phán quyết của thẩm phán đó hoàn toàn độc lập, khách quan, không bị tác động bởi yếu tố nào.

Lý do thứ năm là vấn đề thực tiễn. Chánh án TAND Tối cao cho biết ông từng đi nghiên cứu ở trung tâm tài chính quốc tế ở Dubai. Dubai là quốc gia có tốc độ phát triển rất nhanh và có 2 trung tâm tài chính quốc tế, nhưng để chuẩn bị cho việc đó, 10 năm đầu, Trung tâm tài chính quốc tế Dubai hoàn toàn đi thuê tòa án và thuê thẩm phán để giải quyết. Họ thuê tòa án ở Singapore hay ở HongKong, ở Anh để xét xử. Và sau khi đủ điều kiện thành lập tòa án thì thuê thẩm phán xét xử từng vụ việc.

“Thời điểm tôi sang là đầu năm 2025, họ nói mới có 30-45% thẩm phán là người bản địa mà họ phải đào tạo trong 10 năm mới có kết quả này”, ông Quảng chia sẻ.

Ông khẳng định đó là những lý do vì sao cần người thẩm phán là người nước ngoài. “Đó không phải đánh mất chủ quyền quốc gia mà thẩm phán người nước ngoài vẫn do Chủ tịch nước bổ nhiệm trên cơ sở đề nghị của Chánh án TAND Tối cao”, ông Quảng nhấn mạnh.

Về nguyên tắc tổ chức hoạt động của tòa án chuyên biệt, Chánh án cho biết có sự kết hợp của TAND theo hiến định, như đảm bảo sự độc lập trong xét xử của thẩm phán, đảm bảo nguyên tắc tranh tụng, nhưng bên cạnh đó tòa chuyên biệt còn mang nguyên tắc thông luật.

Dù trong cùng tòa án, ông nhấn mạnh cấp sơ thẩm và phúc thẩm hoàn toàn độc lập, các phán quyết của tòa cũng không bó hẹp trong nguyên tắc hay quốc gia nào.