Vì sao Erdogan cấm Mỹ dùng căn cứ Incirlik sau đảo chính?

Thổ Nhĩ Kỳ cấm máy bay liên quân cất cánh từ Incirlik

Theo tờ báo Mỹ New York Times, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã ra lệnh không cho phép Hoa Kỳ và các nước đồng minh sử dụng căn cứ không quân Incirlik ở miền nam nước này để không kích vào các vị trí của tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) ở Iraq và Syria.

New York Times dẫn lời một quan chức giấu tên thuộc Bộ quốc phòng Mỹ cho biết, hiện nay, các nhà chức trách Thổ Nhĩ Kỳ không cho phép các máy bay của liên quân chống IS do Mỹ lãnh đạo được cất cánh từ căn cứ không quân Incirlik.

Tờ báo cho biết, Washington đang làm rõ lý do mà Ankara ban hành quyết định khó hiểu này, nhất là sau khi Tổng thống Erdogan có tuyên bố chỉ đích danh giáo sĩ Fethullah Gulen - người hiện đang sống lưu vong tại Mỹ là kẻ đứng sau xúi giục âm mưu đảo chính này.

Theo bình luận của New York Times, lệnh cấm của các cơ quan chức năng Thổ Nhĩ Kỳ có thể chỉ nhằm mục đích giành quyền kiểm soát vùng trời, chứ Ankara không thay đổi quan điểm liên quan đến cuộc chiến chống IS hay nghi ngờ các nước đồng minh có dính líu đến âm mưu đảo chính.

Tuy nhiên, giới quan sát đã lần lại tuyên bố vào ngày 4/7 của Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu, bóng gió đề cập đến việc Ankara có thể cho phép Nga sử dụng căn cứ không quân Incirlik ở miền nam nước này vào mục đích chống tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS).

Kênh truyền hình Thổ Nhĩ Kỳ TRT cho biết, ông Mevlut Cavusoglu đã “không loại trừ” khả năng Ankara có thể cho phép Nga sử dụng căn cứ Incirlik cho các hoạt động chống tổ chức khủng bố IS, giống như các đồng minh trong và ngoài NATO như Mỹ, Đức, Saudi Arabia…

Ông Cavusoglu nhấn mạnh rằng, tổ chức khủng bố IS là kẻ thù chung của các nước yêu hòa bình trên thế giới, Thổ Nhĩ Kỳ hợp tác với tất cả những ai chống IS. Nước này đã mở căn cứ Incirlik cho những người muốn tích cực tham gia cuộc chiến đó và hoàn toàn có thể làm điều đó với Nga.

Tuy sau đó ông Mevlut Cavusoglu đã đăng đàn cải chính rằng, giới truyền thông đã hiểu sai ý ông, nhưng đối với các quan chức lãnh đạo hàng đầu của ngành ngoại giao, việc diễn đạt kém để truyền thông “hiểu nhầm” là điều rất khó xảy ra, trừ phi chính họ muốn “bị hiểu nhầm”.

Vai trò quan trọng của căn cứ không quân Incirlik

Căn cứ không quân Incirlik nằm ở tỉnh Adana phía Nam Thổ Nhĩ Kỳ, giáp với bờ biển Địa Trung Hải. Nó có vị trí chiến lược hết sức quan trọng trong cuộc chiến chống tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo IS và al-Qaeda ở Trung Đông và thậm chí là cả Bắc Phi.

Incirlik nằm rất gần tỉnh tây bắc Syria là Latakia - nơi có căn cứ không quân Hmeymim mà lực lượng Hàng không-Vũ trụ Nga hiện đang đồn trú và căn cứ bảo đảm hải quân Nga là Tartus, đồng thời cách thủ phủ không chính thức của tổ chức khủng bố IS ở Syria là Raqqa chỉ khoảng 285 dặm (460 km).

Hoạt động của căn cứ Incirlik được quy định trong Hiệp định về hợp tác quân sự và kinh tế giữa Hoa Kỳ với Thổ Nhĩ Kỳ. Ankara bắt đầu cho không quân các nước trong liên quân với Mỹ sử dụng căn cứ này để không kích lực lượng IS ở Iraq và Syria từ hồi đầu tháng 7/2015.

Hiện Ankara đang cấp phép cho lực lượng không quân các nước đồng minh trong và ngoài NATO như Mỹ, Đức, Anh, Qatar, Saudi Arabia… được đưa máy bay đến và sử dụng hạ tầng của căn cứ này cho hoạt động không kích các mục tiêu IS ở Syria và Iraq.

Các nước này đã điều động đến đây đủ loại máy bay chiến đấu như F-15, F-16, Tornado, Eurofighter Typhoon, A-10 Thunderbolt …, cùng với các phương tiện bảo đảm như máy bay chỉ huy cảnh báo sớm trên không (AWACS) Boeing E-3 Sentry hay máy bay trinh sát Tornado…

Hiện quân đội Mỹ có khoảng 2.200 binh lính và nhân viên dân sự triển khai ở Thổ Nhĩ Kỳ. 1.500 trong số đó và hầu hết máy bay đang đồn trú ở căn cứ không quân Incirlik. Sau khi lệnh cấm được ban ra, tất cả các máy bay Mỹ và quân đồng minh đều phải án binh bất động trong căn cứ.

Các chiến đấu cơ của liên quân Mỹ nếu xuất phát từ Incirlik sẽ có phạm vi tác chiến bao trùm cả Iraq và Syria, khống chế được cả Địa Trung Hải. Do đó, sự hiện diện của lực lượng không quân liên quân ở căn cứ này có vai trò tối quan trọng trong cuộc chiến chống IS.

Hiện chưa rõ lệnh cấm của Thổ Nhĩ Kỳ với các máy bay đồng minh kéo dài trong thời hạn bao lâu, nếu kéo dài thì nó sẽ là quyết định bất lợi cho liên quân Mỹ trong cuộc chiến chống tổ chức khủng bố IS, nhưng đây sẽ là khoảng thời gian mà máy bay Nga “độc diễn” ở Syria.

Ankara và giới quan sát nghi ngại, Mỹ vội vã thanh minh

Ngoại trưởng Mỹ John Kerry ngày 16/7 đã thanh minh với người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavosoglu rằng, những cáo buộc Mỹ liên quan đến vụ đảo chính tại Thổ Nhĩ Kỳ là vô căn cứ và sẽ gây tổn hại đến mối quan hệ giữa hai nước đồng minh NATO này.

Ngày 16/7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ John Kirby nêu rõ, Ngoại trưởng Kerry đã khẳng định rõ rằng, Mỹ sẽ sẵn sàng cung cấp sự hỗ trợ cho chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ tiến hành cuộc điều tra, những lời nói bóng gió hay cáo buộc về vai trò của Mỹ trong cuộc đảo chính bất thành là hoàn toàn sai và có hại cho quan hệ song phương giữa hai nước.

Tuy nhiên, các nhà quan sát đã kết nối lệnh cấm này với những tuyên bố nhằm vào Mỹ của Tổng thống Recep Tayip Erdogan và Thủ tướng Binali Yildirim và cho rằng, rất có thể chúng có liên quan đến nhau.

Tối 16/7, sau khi đã tạm thời ổn định tình hình, Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Yildirim đã phát biểu trên truyền hình và tuyên bố thẳng thừng rằng: “Mỹ không phải là bạn của Thổ Nhĩ Kỳ”.

Ông này cho biết, Tổng thống Erdogan đã buộc tội nhà thuyết giáo Fethullah Gulen xúi giục nổi loạn. Ông này đang được chính quyền Washington cho tị nạn chính trị và mệnh lệnh lệnh đảo chính phát đi chính từ bang Pennsylvania của Mỹ.

Còn ở trong nước, cảm hứng và "bộ não" của cuộc đảo chính ở Thổ Nhĩ Kỳ là cựu cố vấn pháp lý cho Tổng tham mưu trưởng Thổ Nhĩ Kỳ, Đại tá Muharam Kos. Ông này cũng chính là người thuộc phong trào Hồi giáo Gulen.

Chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đang tìm mọi cách đề nghị Mỹ dẫn độ Fethullah Gulen về nước để xét xử tội danh phản bội tổ quốc nhưng Washington đã phớt lờ đề nghị của Ankara, không đếm xỉa gì đến an ninh quốc gia của các nước đồng minh.

Nếu Mỹ không có dính líu trực tiếp vào âm mưu đảo chính này thì chính quyền Washington cũng phải chịu trách nhiệm gián tiếp, bởi họ đã chứa chấp, bảo vệ và dung túng cho mọi hành động chống phá Thổ Nhĩ Kỳ của người đang bị chính quyền Ankara coi là “kẻ thù số 1”.

Một số chuyên gia bình luận cho rằng, vị giáo sĩ này là quân bài đối lập quan trọng mà Mỹ dùng để khống chế chính quyền Ankara. Nếu thấy chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ đi “chệch hướng” trong quan hệ với Mỹ là Washington sẽ sử dụng nó để “điều chỉnh hành vi” của đồng minh.

Theo Thiên Nam

Đất Việt