Thông điệp của Nga sau màn phô diễn sức mạnh bộ ba hạt nhân chiến lược

Ngày 22/10, Tổng thống Vladimir Putin trực tiếp chỉ đạo cuộc tập trận quy mô lớn của lực lượng hạt nhân chiến lược Nga, đánh dấu một sự kiện thường niên nhưng mang tính thời điểm cao trong bối cảnh xung đột Ukraine kéo dài và căng thẳng địa chính trị leo thang.

Cuộc diễn tập không chỉ nhằm kiểm tra khả năng sẵn sàng chiến đấu của bộ ba hạt nhân Nga, gồm các thành phần trên bộ, trên biển và trên không; mà còn được các nhà phân tích quốc tế đánh giá như một thông điệp rõ ràng gửi đến phương Tây, đặc biệt là NATO và các đồng minh của Ukraine.

Với việc phóng thử tên lửa đạn đạo liên lục địa và tên lửa hành trình, Nga dường như muốn nhắc nhở thế giới về sức mạnh hạt nhân của mình, đồng thời cảnh báo chống lại sự can thiệp sâu hơn vào cuộc chiến Ukraine.

Buổi biểu diễn sức mạnh kỹ thuật quân sự

Cuộc tập trận được Điện Kremlin mô tả là hoạt động định kỳ nhằm đánh giá mức độ sẵn sàng của hệ thống chỉ huy quân sự và kỹ năng thực tiễn của nhân viên vận hành. Theo hãng tin TASS, cuộc diễn tập liên quan đến bộ ba hạt nhân chiến lược của Nga, bao gồm tên lửa đạn đạo liên lục địa Yars trên bộ, tên lửa đạn đạo Sineva từ tàu ngầm và tên lửa hành trình phóng từ máy bay ném bom chiến lược Tu-95MS.

Cụ thể, tên lửa Yars được phóng từ sân bay vũ trụ Plesetsk, tỉnh Arkhangelsk, hướng tới trường bắn Kura trên bán đảo Kamchatka, cách khoảng 5.750km. Đồng thời, tàu ngầm hạt nhân Bryansk thuộc Hạm đội Phương Bắc phóng tên lửa Sineva từ Biển Barents, trong khi các máy bay Tu-95MS thực hiện phóng tên lửa hành trình từ trên không.

Tất cả các hoạt động này được giám sát từ Trung tâm Chỉ huy Quốc phòng, Tổng thống Putin tham gia qua hội nghị truyền hình cùng Tổng Tham mưu trưởng Valery Gerasimov và Bộ trưởng Quốc phòng Andrei Belousov - 3 nhân vật then chốt trong quy trình ra lệnh sử dụng vũ khí hạt nhân nếu chiến tranh nổ ra.

Cuộc tập trận không sử dụng đầu đạn hạt nhân thật, mà tập trung vào việc kiểm tra quy trình ủy quyền và thực hiện lệnh phóng. Ông Gerasimov đã báo cáo trực tiếp với Tổng thống Putin rằng mục đích là “thực hành quy trình cho phép sử dụng vũ khí hạt nhân”, nhấn mạnh tính sẵn sàng của lực lượng. Điện Kremlin khẳng định mọi nhiệm vụ đều được hoàn thành, chỉ rõ đây là một phần của kế hoạch huấn luyện thường niên để duy trì khả năng răn đe chiến lược.

Theo hãng tin AP, ông Putin nhấn mạnh cuộc diễn tập này được lập kế hoạch từ trước nhằm kiểm tra năng lực chỉ huy của lực lượng hạt nhân. Hãng Reuters cũng xác nhận các vụ phóng bao gồm tên lửa Yars từ đất liền, Sineva từ tàu ngầm và tên lửa hành trình từ máy bay ném bom, minh họa cho sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành phần hạt nhân.

So với các cuộc tập trận trước đó, như Grom năm 2024, cuộc diễn tập năm nay diễn ra trong bối cảnh đặc biệt: chỉ một tuần sau khi NATO kết thúc cuộc tập trận hạt nhân Steadfast Noon, liên quan đến 70 máy bay từ 14 quốc gia đồng minh. CNN lưu ý rằng Steadfast Noon được NATO mô tả là không liên quan đến các sự kiện thế giới hiện tại, nhưng sự trùng hợp thời gian đã làm nổi bật cuộc chạy đua ngầm về răn đe hạt nhân giữa Nga và phương Tây.

Hơn nữa, cuộc tập trận này diễn ra ngay sau khi hội nghị thượng đỉnh dự kiến giữa Tổng thống Nga Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Budapest bị hoãn. Tổng thống Trump cho biết đây không phải là ưu tiên hàng đầu, trong khi Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov khẳng định Moscow phản đối ngừng bắn ngay lập tức ở Ukraine.

Bối cảnh và mục đích của các cuộc tập trận hạt nhân

Nga đã tổ chức các cuộc tập trận hạt nhân chiến lược định kỳ từ nhiều năm nay, nhằm duy trì sức mạnh răn đe lớn nhất thế giới - khoảng 5.580 đầu đạn hạt nhân theo ước tính của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI). Những cuộc diễn tập như Grom hay Zapad không chỉ là bài kiểm tra kỹ thuật mà còn là công cụ ngoại giao, đặc biệt trong bối cảnh xung đột Ukraine bùng nổ từ năm 2022.

Trước cuộc tập trận hạt nhân vào tháng 10, Nga tham gia cuộc tập trận chung “Zapad 2025” với Belarus từ ngày 13-16/9 tại thao trường Mulino ở vùng Nizhny Novgorod. Phát biểu tại cuộc tập trận, Tổng thống Putin nhấn mạnh mục tiêu bảo vệ Nhà nước Liên minh Nga - Belarus trước “mọi hành động gây hấn, nhất là từ NATO”.

RUSI phân tích rằng “Zapad 2025” khác biệt so với các phiên bản trước, với quy mô thu hẹp và tập trung vào các khả năng cao cấp như hỏa lực chính xác tầm xa, phòng thủ tích hợp và chiến tranh điện tử, phản ánh bài học từ Ukraine.

Mục đích chính thức của các cuộc tập trận là kiểm tra sự sẵn sàng và hệ thống chỉ huy, nhưng giới phân tích cho rằng chúng mang tính răn đe cao hơn. Bộ Ngoại giao Nga tuyên bố cuộc diễn tập “cần được coi như nỗ lực nhằm làm nguội những cái đầu nóng ở phương Tây”, đặc biệt khi một số quốc gia NATO đưa ra tuyên bố mà Moscow coi là “gây bất ổn và hiếu chiến”.

Điều này phù hợp với thực tại: Kể từ khi xung đột Ukraine bắt đầu, ông Putin nhiều lần ám chỉ đến vũ khí hạt nhân, cảnh báo phương Tây sẽ đối mặt với “hậu quả chưa từng thấy trong lịch sử”.

Năm 2024, Nga sửa đổi Học thuyết hạt nhân, hạ thấp ngưỡng sử dụng vũ khí hạt nhân để bao gồm các cuộc tấn công từ quốc gia không có vũ khí hạt nhân nhưng được hỗ trợ bởi cường quốc hạt nhân - một động thái trực tiếp nhắm vào sự hỗ trợ của NATO cho Ukraine.

Đến năm nay, bối cảnh càng phức tạp hơn với việc phương Tây tăng viện trợ cho Kiev, bao gồm vũ khí tầm xa như ATACMS của Mỹ và Storm Shadow của Anh. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron gây tranh cãi khi không loại trừ việc triển khai binh sĩ đến Ukraine, dẫn đến việc Điện Kremlin gọi đây là “lằn ranh đỏ” và đe dọa đáp trả bằng biện pháp quyết liệt, bao gồm hạt nhân.

Reuters ghi nhận rằng tại các thời điểm then chốt trong chiến tranh Ukraine, ông Putin thường nhắc nhở về sức mạnh hạt nhân Nga như một lời cảnh báo đến Kiev và các đồng minh phương Tây. Hơn nữa, việc Nga công bố video vận chuyển tên lửa mang đầu đạn hạt nhân và đặt ở vị trí sẵn sàng khai hỏa trong cuộc tập trận vào tháng 10 càng làm rõ thông điệp này.

Răn đe phương Tây và kiềm chế can thiệp vào Ukraine

Giới phân tích quốc tế đồng ý rằng cuộc tập trận hạt nhân mới của Nga không chỉ là bài kiểm tra nội bộ mà còn là tín hiệu chiến lược nhắm đến phương Tây, ngăn chặn sự can thiệp sâu hơn vào Ukraine.

Jeffrey Lewis, chuyên gia về không phổ biến vũ khí hạt nhân tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury (Mỹ), nhận định: “Rõ ràng đây là nỗ lực nhằm phát thông điệp răn đe bằng hạt nhân”.

Chuyên gia Lewis cho rằng việc lựa chọn địa điểm như Plesetsk, Kamchatka, Biển Barents, bao quát không gian rộng lớn, là cách Tổng thống Putin cảnh báo NATO không nên vượt qua giới hạn, đặc biệt sau các cáo buộc Nga xâm phạm không phận thành viên NATO.

Heather Williams, chuyên gia về vấn đề hạt nhân từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), đánh giá rằng Nga đang nhận thấy “thanh gươm hạt nhân” đang phát huy tác dụng trong việc răn đe và kiềm chế phương Tây. Williams lưu ý rằng việc sử dụng vũ khí hạt nhân chiến lược có thể gây sốc dư luận ở châu Âu, dẫn đến phản đối chính phủ can thiệp sâu hơn vào Ukraine.

Nikolai Sokov, thành viên cấp cao tại Trung tâm Giải trừ Vũ khí và Không phổ biến Vũ khí Hạt nhân Vienna, bổ sung: “Cuộc diễn tập rõ ràng là tín hiệu đáp lại những cuộc thảo luận về việc EU ủng hộ viện trợ hoặc đưa binh sĩ NATO vào chiến trường Ukraine. Điều quan trọng nhất với Nga hiện nay là phô diễn năng lực cũng như sức mạnh răn đe hạt nhân”.

Từ báo cáo của IFRI, Dimitri Minic phân tích rằng cuộc chiến ở Ukraine đã phơi bày những “lỗ hổng” trong chiến lược răn đe của Nga như sự phụ thuộc quá mức vào các biện pháp phi quân sự và thông tin tâm lý, dẫn đến việc Nga phải điều chỉnh bằng cách hạ thấp ngưỡng hạt nhân trong học thuyết 2024.

Chuyên gia Minic cảnh báo các biện pháp như phóng tên lửa Oreshnik năm 2024 và tập trận năm nay là cách Nga tái khẳng định uy tín, nhưng cũng có nguy cơ leo thang không kiểm soát. Tương tự, chuyên gia George Beebe từ Russia Matters cho rằng việc dựa vào vũ khí hạt nhân để răn đe NATO có thể đặt an ninh Nga vào tình trạng “báo động cao” giống những năm 1980, khuyến nghị Nga theo đuổi đàm phán với Mỹ để giảm thiểu rủi ro.

Trong bối cảnh hiện nay, thông điệp của Nga càng rõ nét khi Hiệp ước New START sắp hết hạn vào tháng 2/2026. Ông Putin đề xuất kéo dài giới hạn định lượng của hiệp ước thêm một năm nếu Mỹ đáp lại, như một cử chỉ kiểm soát vũ khí giữa căng thẳng.

Tuy nhiên, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Ryabkov cảnh báo việc Mỹ từ chối có thể tạo ra “chân không hoàn toàn” trong giới hạn vũ khí hạt nhân, làm tăng mối đe dọa hạt nhân toàn cầu. Chuyên gia Steven Pifer từ Đại học Stanford cho rằng việc kéo dài này có lợi cho Mỹ, giúp duy trì tính dự đoán trong quan hệ căng thẳng.

Như vậy, cuộc tập trận hạt nhân chiến lược của Nga trong tháng này không chỉ khẳng định vị thế siêu cường hạt nhân mà còn là một phần trong chiến lược răn đe tổng thể, nhằm bảo vệ lợi ích ở Ukraine và ngăn chặn NATO mở rộng ảnh hưởng.

Trong khi phương Tây tiếp tục viện trợ cho Kiev, thông điệp từ Moscow rõ ràng: Bất kỳ bước đi nào vượt “lằn ranh đỏ” đều có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Tuy nhiên, như các chuyên gia chỉ ra, răn đe hạt nhân là “con dao hai lưỡi”, có thể dẫn đến leo thang không mong muốn nếu không có đối thoại.