Số liệu về người chết tại Gaza có đáng tin cậy?

Cơ quan y tế tại Dải Gaza thuộc sự kiểm soát của Hamas hiện là nguồn số liệu chính thức cho con số tử vong tại vùng lãnh thổ này. Ngày 17/11, cơ quan này tuyên bố số người chết ở Dải Gaza trong chiến sự Hamas - Israel đã vượt 12.000 người, bao gồm hơn 5.000 trẻ em, 3.300 phụ nữ.

Con số này gặp phải sự nghi ngờ từ Israel, quốc gia gần đây cũng đã điều chỉnh lại số liệu công dân tử vong trong vụ tấn công hôm 7/10 từ 1.400 xuống còn khoảng 1.200 người.

Tuy nhiên, các tổ chức quốc tế như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) của Liên Hợp Quốc cho rằng không có lý gì để nghi ngờ số liệu của cơ quan y tế Dải Gaza.

Cơ quan y tế ở Gaza thường cập nhật số ca tử vong vì "hành vi gây hấn của Israel". Quan chức cơ quan này nói nhận số liệu tử vong từ các nhân viên y tế.

Theo BBC, số liệu trên chỉ bao gồm thi thể được đưa đến bệnh viện và được nhân viên tại đây xác nhận. Vì số liệu này không tính đến những người chết tại hiện trường nhưng không thấy thi thể hoặc được chôn cất ngay lập tức, quan chức Gaza nói họ có thể đếm thiếu.

Barbara Leaf, Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ phụ trách các vấn đề Cận Đông, tuần trước thừa nhận rằng số người chết tại Gaza có thể lớn hơn con số được báo cáo.

Ngày 26/10, một ngày sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden tỏ ý nghi ngờ số liệu, cơ quan y tế Gaza đã công bố danh sách đầy đủ tên của tất cả những người đã thiệt mạng trong ngày 7-26/10, bao gồm hơn 6.000 cái tên cùng tuổi, giới tính và số căn cước.

BBC đã kiểm chứng số liệu trên và cũng trao đổi với các tổ chức độc lập để xác thực con số thương vong tại Gaza.

Cách tính số người chết tại Gaza

Các nhân viên y tế như Ghassan Abu-Sittah, bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ của tổ chức Bác sĩ Không biên giới, người đã và đang điều trị cho bệnh nhân tại thành phố Gaza, đóng vai trò then chốt trong quá trình ghi chép thương vong.

Ông Abu-Sittah cho biết nhà xác bệnh viện tại Gaza sẽ ghi nhận những cái chết sau khi xác nhận danh tính người chết với người thân của họ.

"Chúng tôi không ghi nhận những cái chết mà chúng tôi không thể xác định danh tính", vị bác sĩ nói.

Khi một thi thể được phát hiện cần "phải được đưa đến bệnh viện để ghi nhận", BBC dẫn lời người phát ngôn Tổ chức Trăng lưỡi liềm đỏ Palestine.

Để rà soát danh sách của cơ quan y tế Gaza, BBC đối chiếu chéo những cái tên trong đó với tên những người đã chết xuất hiện trong quá trình đưa tin của BBC. Một người chết mà BBC từng đưa tin là tiến sĩ Midhat Mahmoud Saidam, thiệt mạng do không kích ngày 14/10. BBC xác nhận thông tin bằng cách nói chuyện với các đồng nghiệp của ông.

Phân tích hình ảnh vệ tinh do BBC thực hiện cho thấy khu vực nơi ông sống đã bị thiệt hại vào khoảng ngày ông tử vong. Hình ảnh đăng trên mạng xã hội cũng cho thấy túi đựng thi thể ghi tên và thông tin chi tiết của ông được viết trên đó.

Tổ chức nghiên cứu độc lập Airwars cũng thực hiện công việc đối chiếu tương tự ở quy mô lớn.

Trong lúc điều tra cái chết của người dân thường, Airwars đối chiếu tên những người chết trong danh sách của cơ quan y tế Gaza với những khu vực bị đánh bom. Đến nay, Airwars tìm thấy 72 cái tên trong danh sách của cơ quan y tế tại 5 khu vực ở Gaza mà họ đang xem xét, bao gồm cả ông Saidham.

Cuộc điều tra của Airwars còn cho thấy 23 thành viên trong gia đình ông Saidham đã chết và tất cả đều được ghi nhận trong danh sách của cơ quan y tế.

Nhất quán về tổng thể

Một số chuyên gia độc lập cũng tham gia rà soát kỹ lưỡng số liệu của cơ quan y tế Gaza, như ông Michael Spagat - Giáo sư kinh tế Đại học Royal Holloway kiêm Chủ tịch tổ chức từ thiện Every Casualty Counts chuyên nghiên cứu số người chết trong các cuộc chiến.

Ông Spagat nói rằng ông và đồng nghiệp tới nay mới chỉ tìm thấy một cái tên bị trùng trong dữ liệu của cơ quan y tế Gaza, đó là của một cậu bé 14 tuổi.

Dù vậy, một vấn đề vẫn gây tranh cãi là số người chết sau vụ nổ tại bệnh viện al-Ahli ở thành phố Gaza vào ngày 17/10.

Cơ quan y tế Gaza ban đầu cho biết 500 người đã thiệt mạng, sau đó điều chỉnh xuống còn 471. Trong khi đó, tình báo Mỹ có đánh giá thấp hơn, "có lẽ ở mức thấp trong khoảng 100-300". Quân đội Israel dựa vào đây để khẳng định rằng cơ quan y tế Gaza "liên tục thổi phồng con số thương vong của dân thường".

Giáo sư Spagat cũng đã rà soát các cuộc xung đột trước đây và cho rằng số liệu từ cơ quan y tế ở Gaza vẫn tương đối chính xác trong quá khứ.

Chẳng hạn, Giáo sư Spagat nhận thấy rằng về tổng thể có sự nhất quán giữa số liệu tử vong do cơ quan y tế Gaza cung cấp trong cuộc xung đột Hamas -  Israel tại đây vào năm 2014, với số liệu tử vong do tổ chức nhân quyền B'Tselem của Israel thu thập.

Cụ thể, cơ quan y tế Gaza cho biết 2.310 người dân ở đây đã thiệt mạng trong năm 2014, trong khi B'Tselem thống kê có 2.185 người chết. Liên Hợp Quốc nói 2.251 người Palestine đã thiệt mạng, trong khi Bộ Ngoại giao Israel cho biết cuộc chiến năm 2014 đã khiến 2.125 người Palestine tử vong.

Giáo sư Spagat cho biết sự chênh lệch như vậy là "khá bình thường", vì một số người có thể đã chết trong bệnh viện vì những lý do mà sau đó được chứng minh là không liên quan đến xung đột.

Bà Ola Awad-Shakhshir, người đứng đầu cơ quan thống kê trung ương Palestine ở Ramallah, vùng Bờ Tây bị chiếm đóng, cho biết Bộ Nội vụ Israel về cơ bản kiểm soát số căn cước của trẻ sơ sinh sinh ra ở Gaza và Bờ Tây.

Chính những số ID này sẽ được dùng để ghi chép trong hồ sơ lưu trữ các trường hợp tử vong được ghi nhận của cơ quan y tế Gaza.