Quan hệ Trung - Triều: Có còn "môi hở răng lạnh"?

“Môi hở răng lạnh”

Cố Chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông từng mô tả quan hệ Triều Tiên - Trung Quốc bằng một hình tượng gần gũi là “môi và răng” với câu khẩu hiệu “môi hở răng lạnh”, ngụ ý tới tầm quan trọng chiến lược của Triều Tiên với vai trò là vùng đệm an ninh của Trung Quốc.

Việc Triều Tiên liên tiếp thử hạt nhân và tên lửa đã buộc Mỹ và nhiều nước gây sức ép gián tiếp lên Trung Quốc với hy vọng Bắc Kinh sẽ buộc Triều Tiên phải từ bỏ chương trình vũ khí gây tranh cãi. Mặc dù không hề dễ chịu với sức ép này, nhưng Bắc Kinh vẫn kiềm chế để không quá mạnh tay với Bình Nhưỡng.

Trung Quốc đã sát cánh bên cạnh Triều Tiên trong cuộc chiến tranh liên Triều 1950-1953. Ngoài ra, Bắc Kinh từ lâu vẫn được xem là đồng minh thân cận và đối tác thương mại lớn nhất của Bình Nhưỡng.

Theo Reuters, mặc dù quan hệ song phương giữa hai nước thường xuyên bị “phủ bóng” bởi những hoài nghi và ngờ vực, nhưng Trung Quốc rốt cuộc đều “nhắm mắt làm ngơ” trước các động thái gây căng thẳng của Triều Tiên.

Xét cho cùng, Bắc Kinh không muốn chứng kiến một cuộc xung đột xảy ra tại Triều Tiên, vì điều này sẽ dẫn tới tình trạng hỗn loạn tại khu vực biên giới hai nước khi người Triều Tiên tị nạn tràn sang lãnh thổ Trung Quốc. Ngoài ra, Bắc Kinh cũng không muốn nhìn thấy bán đảo Triều Tiên nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền Hàn Quốc do Mỹ hậu thuẫn.

Đây cũng là lý do khiến Trung Quốc luôn chần chừ trong việc áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế mạnh tay với Triều Tiên. Bắc Kinh lo ngại rằng nếu nước này áp dụng biện pháp cấm vận năng lượng đối với Triều Tiên như Mỹ vừa đề xuất gần đây, Bình Nhưỡng có thể sẽ sụp đổ.

Theo đó, Trung Quốc liên tục kêu gọi các bên bình tĩnh, kiềm chế và hướng đến giải pháp đàm phán.

Sự thay đổi từ chính quyền Kim Jong-un

Khi ông Kim Jong-un bắt đầu tiếp quản quyền điều hành đất nước từ cha mình, cố lãnh đạo Kim Jong-il vào cuối năm 2011, cựu Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã công khai bày tỏ sự ủng hộ đối với nhà lãnh đạo trẻ của Triều Tiên. Nhà lãnh đạo Trung Quốc khi đó còn dự đoán rằng “quan hệ hữu nghị truyền thống” giữa hai nước sẽ tiếp tục được tăng cường.

Trước khi qua đời, cố lãnh đạo Kim Jong-il được cho là đã đưa ra nhiều lời đề nghị với hy vọng Trung Quốc sẽ hỗ trợ con trai của ông trên cương vị người thừa kế quyền lãnh đạo đất nước Triều Tiên.

Vào thời điểm đó, khi cựu Chủ tịch Hồ Cẩm Đào tìm cách giúp đỡ ông Kim Jong-un theo đề nghị của ông Kim Jong-il, nhà lãnh đạo mới ngoài 20 tuổi của Triều Tiên đã bắt đầu giãn dần khoảng cách với Trung Quốc - đồng minh thân cận nhất của Bình Nhưỡng.

Mối quan hệ Trung - Triều bắt đầu có dấu hiệu đi xuống sau vụ ông Jang Song Thaek, chú rể của nhà lãnh đạo Kim Jong-un, bị xử tử vào năm 2013. Ông Jang vốn được xem là cầu nối quan trọng giữa Bắc Kinh và Bình Nhưỡng, đồng thời là quan chức cấp cao có tư tưởng tương đối cởi mở tại Triều Tiên.

Chỉ vài tháng sau khi lên nắm quyền, ông Kim Jong-un đã công bố cho thế giới thấy lập trường của Triều Tiên bằng cách sửa đổi hiến pháp, đưa Triều Tiên thành một quốc gia hạt nhân. Cùng với sự kiện ông Jang Song Thaek bị xử tử, chính quyền Kim Jong-un đã manh nha cho thấy sự căng thẳng trong quan hệ Trung - Triều.

Kể từ đó, quan hệ đồng minh giữa Trung Quốc và Triều Tiên liên tục bị xuống thấp tới mức một số nhà ngoại giao và chuyên gia lo ngại rằng Bắc Kinh có thể trở thành một mục tiêu để Bình Nhưỡng “trút cơn giận”, giống như Washington.

Trong khi Mỹ cùng các đồng minh và nhiều người Trung Quốc tin rằng Bắc Kinh nên hành động nhiều hơn để kiềm chế Triều Tiên theo đuổi chương trình vũ khí, các cuộc tiếp xúc ngoại giao cấp cao giữa Triều Tiên và Trung Quốc cũng gần như bị dừng lại. Trong khi đó, sự tiến bộ về năng lực hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên ngày càng bộc lộ rõ.

Trước khi nghỉ hưu vào mùa hè năm nay, đặc phái viên đặc biệt và lâu năm của Trung Quốc về vấn đề Triều Tiên, ông Wu Dawei, vẫn chưa đặt chân tới Triều Tiên từ hơn một năm nay. Trong khi đó, người thay thế ông Wu, ông Kong Xuanyou, hiện cũng chưa có bất kỳ chuyến đi nào tới quốc gia láng giềng.

Nỗ lực bất thành của Trung Quốc

Trong một nỗ lực nhằm làm ấm lại mối quan hệ song phương, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cử ông Liu Yunshan, một quan chức cấp cao của đảng Cộng sản Trung Quốc, sang dự lễ diễu binh kỷ niệm 70 năm ngày thành lập đảng Lao động Triều Tiên vào tháng 10/2015.

Ông Liu khi đó đã đích thân mang tới cho nhà lãnh đạo Triều Tiên một bức thư của Chủ tịch Tập Cận Bình, trong đó ca ngợi năng lực lãnh đạo của ông Kim Jong-un. Bức thư này không chỉ gửi những lời chúc mừng từ đảng Cộng sản Trung Quốc, mà còn từ cá nhân ông Tập Cận Bình, tới ông Kim Jong-un. Điều này cho thấy sự trân trọng của nhà lãnh đạo Trung Quốc với lãnh đạo quốc gia láng giềng.

Vậy nhưng, Bình Nhưỡng đã đáp trả thái độ hữu nghị của Trung Quốc bằng những hành động gây căng thẳng, mà theo nhiều nhà quan sát, khiến Bắc Kinh “nóng mặt” cực độ. Chẳng hạn như việc Triều Tiên thử hạt nhân vào ngày 3/9 vừa qua khi Trung Quốc đang đăng cai hội nghị thượng đỉnh của nhóm BRICS (gồm các nước Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi). Trước đó, hồi tháng 5, Bình Nhưỡng đã phóng tên lửa tầm xa chỉ vài giờ trước khi Diễn đàn Vành đai và Con đường diễn ra trong khi Sáng kiến Vành đai và Con đường vốn được xem là dấu ấn về chính sách đối ngoại của Chủ tịch Tập Cận Bình.

Một bài xã luận trên Thời báo Hoàn Cầu gần đây đã cảnh báo, vụ thử hạt nhân mới nhất của Triều Tiên có thể sẽ buộc Trung Quốc phải cắt nguồn cung dầu cho Triều Tiên, từ đó sẽ dẫn tới cuộc xung đột giữa Triều Tiên và Trung Quốc.

Zhao Tong, một chuyên gia về Triều Tiên tại Trung tâm Carnegie-Tsinghua ở Bắc Kinh, cho biết Triều Tiên rất bất bình với việc Trung Quốc ủng hộ các nghị quyết trừng phạt của Liên Hợp Quốc nhằm vào Bình Nhưỡng.

“Nếu Trung Quốc ủng hộ các lệnh trừng phạt kinh tế mạnh tay hơn với Triều Tiên, từ đó đe dọa tới sự ổn định của chế độ Triều Tiên, thì có thể Triều Tiên sẽ thù địch Trung Quốc như từng thù địch Mỹ”, chuyên gia Zhao Tong nhận định.

Thành Đạt

Tổng hợp