Quan hệ Nga - Trung: Một góc nhìn khác từ nước Nga

Nga không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc gần gũi với Trung Quốc. Vladimir Putin hiểu rõ điều đó hơn ai hết. Tuy nhiên, một bộ phận trong giới thượng lưu (của Nga) đang bị đè nặng bởi hoàn cảnh này. Đối với giới quan chức và doanh nhân Nga thì Trung Quốc vẫn là một đất nước xa lạ và khó hiểu.

Các nhà Trung Quốc học (Các học giả nghiên cứu về Trung Quốc- ND) của Nga đang gặp phải vấn đề về tài chính, mặc dù chính phủ Nga đã tuyên bố tăng cường quan hệ với Trung Quốc.

Bản thân những người Trung Quốc, mặc dù vẫn còn ghi nhớ rằng Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ từ Liên Xô, nhưng hiện giờ họ ít quan tâm tới Nga vì họ cho rằng mối quan hệ với Hoa Kỳ còn quan trọng hơn nhiều. "Lenta.ru" đã tiến hành phỏng vấn ông Alexandr Gabuev- Giám đốc chương trình "Nước Nga với khu vực châu Á- Thái Bình Dương" của Trung tâm Carnegie Matxcơva.

Chúng tôi xin lược dịch lại cuộc trò chuyện này để bạn đọc có thể có cái nhìn từ một góc độ khác về mối quan hệ Nga - Trung.

PV "Lenta.ru": - Kể từ mùa xuân năm ngoái, khi quan hệ với phương Tây bắt đầu xấu đi nhanh chóng, Nga và Trung Quốc đã ký kết thỏa thuận về khí đốt, ngày càng có nhiều người nói rằng Nga và Trung Quốc lại một lần nữa trở thành anh em. Sự thực có phải như vậy không? Bởi mối quan hệ huynh đệ bao hàm ý nghĩa là hai bên sẵn sàng hy sinh vì nhau. Liệu Trung Quốc có dám vì chúng ta mà hạn chế bớt quyền lợi của mình trong một lĩnh vực nào đó không?

Gabuev Alexander: -Tôi nghĩ là không. Trung Quốc không sẵn sàng hy sinh lợi ích riêng của họ. Chúng ta phải hiểu rằng hệ thống chính trị của Trung Quốc cho dù có là chế độ một đảng đi chăng nữa, cho dù ông Tập Cận Bình có là nhà lãnh đạo tài ba đi chăng nữa thì trên thực tế, Đảng Cộng sản (Trung Quốc) cũng không thể kiểm soát được tất cả mọi vấn đề. Rõ ràng là không thể ép buộc các trùm kinh tế tư nhân đầu tư vào những lĩnh vực mà họ không quan tâm.

Hơn nữa, Đảng Cộng sản Trung Quốc không bao giờ hành động trái với các quy luật kinh tế. Theo quan điểm của riêng tôi, Trung Quốc sẽ không tán thành sự trừng phạt của Mỹ và phương Tây đối với Nga, nhưng họ cũng sẽ không thực hiện bất cứ việc gì với Nga. Chỉ cần giữ thái độ trung lập như vậy để khỏi làm hỏng mối quan hệ với Hoa Kỳ là được.

Mặt khác, tình hình do phía Nga mang lại sẽ mở ra những cơ hội mới cho Trung Quốc. Nhiều công ty Tây Âu đã rời khỏi thị trường Nga. Các nhà kinh tế có khả năng cạnh tranh của Trung Quốc có thể lấp vào chỗ trống đó. Nhưng tất nhiên họ sẽ chỉ đầu tư vào những nơi nào có lợi.

PV "Lenta.ru": -Vậy người dân trong nước Nga có hiểu được điều đó? Các chính trị gia của chúng ta có đặt ra cho mình nhiệm vụ tìm hiểu về động cơ và mục đích của Trung Quốc là gì?

Gabuev Alexander: -Điều này phụ thuộc vào việc chúng ta sẽ đề cập về đối tượng nào trong giới thượng lưu. Trong một thời gian dài, các chính trị gia của chúng ta- những người có nhiệm vụ xác định mối quan hệ giữa hai nước- luôn coi Trung Quốc là một quốc gia khó hiểu và hết sức tẻ nhạt.

Chúng ta cứ thử hình dung: Một quan chức có nhà riêng ở London, con cái thì đang theo học ở một trường có uy tín tại Anh quốc, ông ta đã quen với việc nghỉ phép hàng năm ở châu Âu và tiền nong cũng ký gửi ở ngân hàng châu Âu. Rõ ràng việc ông ta mong muốn được hội nhập mạnh mẽ hơn vào xã hội châu Âu, nơi mà ông ta cảm thấy gần gũi hơn về bản sắc văn hóa, cũng là điều dễ hiểu.

Còn Trung Quốc thì ông ta chỉ đến mỗi năm có một lần, để ký tá những giấy tờ văn bản gì đó, còn những người mà ông tiếp xúc ở đó (Trung Quốc) đối với ông hoàn toàn xa lạ, và đất nước của họ thì ít hấp dẫn. Thêm vào đó, người ta thường có tâm lý ngại Trung Quốc- Một quốc gia lớn mạnh, với số dân hùng hậu.

PV "Lenta.ru":- Đây là chúng ta đang nói về một quan chức. Nhưng rốt cuộc tất cả các vấn đề quan trọng ở nước Nga đều do một người quyết định. Người đó là Putin. Tổng thống Putin nghĩ gì về Trung Quốc?

Gabuev Alexander: -Tôi nghĩ rằng ông Putin hiểu rõ rằng chúng ta không có lựa chọn nào khác là phải cải thiện quan hệ với Bắc Kinh. Không thể bè bạn gì với phương Tây được rồi; Nhật Bản và Hàn Quốc cũng mong muốn hợp tác tích cực với chúng ta, nhưng phương Tây đang gây sức ép với họ; Ấn Độ và các quốc gia BRICS khác cũng chưa có gì là rõ ràng.

Như vậy là chỉ còn lại có Trung Quốc. Và ngoài ra còn có "yếu tố con người" trong đó nữa: Putin và Tập Cận Bình là những người đồng niên. Họ cũng có một chút giống nhau trong trong phong cách lãnh đạo. Ông Tập thậm chí còn hơi cố gắng để bắt chước nhà lãnh đạo Nga.

Những ai đã từng chứng kiến cách giao tiếp của họ trong các cuộc đàm phán kín ở phạm vi hẹp đều nói rằng ở cả hai đều có sự thân thiện, biết gây ảnh hưởng cá nhân. Và nếu như nguyên thủ của chúng ta (Nga- ND) đã kết thân với Trung Quốc thì đương nhiên bộ phận còn lại của tầng lớp quan chức cũng phải cố gắng để làm bạn với họ. Nhưng hoàn cảnh này đối với họ vẫn còn là một gánh nặng.

Có một doanh nhân tầm cỡ, cũng là chỗ gần gũi với Putin, sau hội nghị thượng đỉnh APEC đã nói với tôi (Alexander Gabuev- ND) rằng: "Tôi nghĩ, Trung Quốc không phải là bạn thực sự của ta". Khi tôi hỏi lại, điều gì đã khiến cho ông ấy có ý nghĩ đó, ông ta nói: "Tập Cận Bình chỉ tiếp Tổng thống (Putin) của ta có ba giờ đồng hồ, trong khi đó ông ta tiếp chuyện với Obama trọn một ngày".

Hơn nữa, kim ngạch thương mại 2 chiều Nga-Trung Quốc chưa đến 100 tỷ đô la còn của Mỹ với Trung Quốc là hơn 600 tỷ đô la. Nếu chúng ta cân đối tỷ lệ các con số này với thời gian mà ông Tập Cận Bình tiếp Putin và Obama thì mọi việc hóa ra không đến nỗi quá tệ.

Vì vậy, nhiều thành viên của giới thượng lưu Nga, vì những lý do mà tôi đã nêu trên, sẽ rất háo hức mong sao cho tình hữu nghị với Bắc Kinh nhanh chóng kết thúc, để họ lại có thể bắt đầu công việc kinh doanh như thường lệ với châu Âu. Vấn đề là trong tương lai gần điều này sẽ khó xảy ra.

Vladimir Putin và Tập Cận Bình sau lễ ký kết các hiệp định song phương ở Thượng Hải năm 2014 Ảnh: Sergey Guneev / RIA Novosti

PV "Lenta.ru": -Có thể hiểu được tâm trạng của phần lớn giới thượng lưu Nga. Nhưng cũng có một số người thực sự quan tâm đến các vấn đề ở Trung Quốc, muốn thiết lập quan hệ với Trung Quốc không chỉ vì những mâu thuẫn với phương Tây?

Gabuev Alexander: -Những người như thế thời nào chả có. Ví dụ, Oleg Deripaska (Tỷ phú Nga, Tổng giám đốc Tổ hợp “RUSAL”, từng được mệnh danh là Vua nhôm. Năm 2008 được đánh giá là người Nga giàu có nhất và theo bình chọn năm 2012, đứng vị trí thứ 14 trong số các tỷ phú Nga- ND).

Ông ta có lẽ là người duy nhất trong số các trùm tài phiệt Nga tăng cường việc thẩm định, đánh giá về Trung Quốc trong nhóm các công ty của mình (mặc dù về cơ bản đây không thể gọi là một việc nghiêm túc), ông ta học tiếng Trung Quốc, cố gắng tìm hiểu thêm về lịch sử và văn hóa Trung Hoa, ông gửi cổ phiếu của RUSAL vào sàn giao dịch chứng khoán của Hong Kong.

Châu Á còn là điểm quan tâm của Ziyavudin Magomedov (Chủ sở hữu chính đồng thời là chủ tịch hội đồng quản trị của nhóm các công ty "Summa" (trước năm 2011 là nhóm "Summa Capital"), một trong những nhóm lớn nhất và có nguồn gốc không rõ ràng nhất trong các công ty cổ phần tư nhân ở Nga- ND).

Đó là những người làm công việc kinh doanh. Còn trong giới quan chức thì chúng ta không thể không nhắc tới Igor Shuvalov, người đứng đầu Ủy ban liên chính phủ Nga-Trung Quốc về hợp tác đầu tư. Rõ ràng là ông ấy vẫn chưa hoàn toàn hiểu hết những gì đang diễn ra, nhưng cảm thấy hứng thú nên quyết định đi sâu vào mọi vấn đề, thu hút các chuyên gia độc lập, làm rõ các ý kiến của doanh nghiệp.

Đối với ông ta thì đây là một thách thức mới, một nhiệm vụ thú vị mà ông cần phải giải quyết. Tuy nhiên, có điểm yếu là Shuvalov cùng một lúc còn tham gia nhiều chương trình khác nữa. Ông ta luôn luôn phải lo lắng đến các vấn đề ngân sách của Nga nên chỉ lúc nào rảnh rỗi mới có thể nghĩ đến công cuộc hợp tác với Trung Quốc.

Còn một vấn đề nữa là tình trạng 5 bè 7 mối, ai cũng muốn nhảy vào tham gia giải quyết vấn đề Trung Quốc. Ở cấp đàm phán với Phó Thủ tướng Trung Quốc có tới bốn cơ quan có thẩm quyền này! Đó là Ủy ban liên chính phủ do Rogozin chỉ đạo; Ủy ban của Shuvalov đảm nhận các dự án đầu tư; Olga Golodets phụ trách các vấn đề nhân đạo.

Ngoài ra còn có Yuri Trutnev- Đại diện thường trực của Tổng thống ở vùng Viễn Đông- người đóng vai trò quan trọng trong các quan hệ hợp tác giữa các quốc gia. Kết cục là, nhiều công ty đang bị giằng xé giữa các ủy ban này, không biết phải thông qua cơ quan nào mới giải quyết vấn đề của mình được dễ dàng.

PV "Lenta.ru": -Chúng ta có tới 4 ủy ban, lại có nhiều người tích cực ủng hộ mối quan hệ gần gũi với Trung Quốc. Vậy tại sao lại nói rằng chúng ta không hiểu rõ về đất nước này? Điều này liệu có liên quan tới những hạn chế trong giới Trung Quốc học của Nga, hay vấn đề ở chỗ thiếu sự hợp tác giữa các cấp lãnh đạo với doanh nhân và với các chuyên gia?

Gabuev Alexander: - Ở đây có một số yếu tố hợp nhất với nhau. Thứ nhất, như những gì tôi đã nói trên, các tầng lớp thượng lưu trong một thời gian dài không có mối quan tâm thực sự tới Trung Quốc nói riêng, và tới khu vực này (châu Á- ND) nói chung.

Người ta vẫn thường hay quan niệm rằng phụ thuộc vào nguyên liệu của châu Á là không nên, nhưng phụ thuộc vào nguyên liệu của Châu Âu lại là điều bình thường. Kết quả là, chúng ta đã bỏ phí rất nhiều thời gian.

Lẽ ra, chúng ta phải vào thị trường Trung Quốc từ mười năm trước. Bây giờ chúng ta đang vội vã kéo lại những gì đã bỏ qua, kể cả khi thế chủ động đang thuộc về Trung Quốc. Thứ hai, đây chính là di sản của những năm 1990. Trong những năm trước đây, giới Trung Quốc học luôn có cảm giác mọi chuyện đều tốt đẹp- Họ có nhân lực, có nguồn ngân sách.

Tuy nhiên, họ buộc phải giải quyết các nhiệm vụ do Đảng đặt ra nên không để ý nghiên cứu đến các "nguồn gốc tư sản". Nhưng sau khi đất nước bắt đầu có những thay đổi, người ta mới vỡ lẽ ra là tất cả các chuyên gia- các nhà Trung Quốc học xuất sắc chỉ chuyên nghiên cứu về cổ vật, bởi vì đây là lĩnh vực tự do nhất, không bị áp lực về tư tưởng hệ, còn số lượng các chuyên gia nghiên cứu về nền quốc phòng hiện đại, về tài chính, về luật pháp Trung Quốc v.v… thì lại quá ít ỏi.

Hơn nữa, khi chúng ta ngừng tài trợ cho ngành Trung Quốc học thì Trung Quốc cũng đã phát triển, tiến được những bước dài, tất cả mọi thứ ở đất nước này đã thay đổi, trong khi đó ở Nga, người ta vẫn nghiên cứu về Trung Quốc qua những cuốn sách xuất bản từ những năm 1970-1980. Mức độ hiểu biết (về Trung Quốc- ND) trong bộ máy nhà nước, trong công tác tình báo, trong chính phủ, và kể cả trong ngành Trung Quốc học (tồn tại một cách độc lập) đã suy giảm một cách đáng kể.

Kết quả là, hiện nay chúng ta đang đứng trước một vòng tròn luẩn quẩn: các nhà Trung Quốc học thì phàn nàn rằng không có ai chu cấp tiền cho nên họ không thể hoạt động tốt được, còn giới kinh doanh và quan chức lại nói rằng không thể cấp tiền cho các nhà Trung Quốc học Nga được bởi trình độ của họ quá yếu kém.

Trong khi Trung Quốc đang thay đổi nhanh chóng thì trong những năm 1990, ở Nga, người ta vẫn nghiên cứu về đất nước này thông qua những cuốn sách quá lỗi thời.

PV "Lenta.ru":- Và, năm ngoái, sau khi chúng ta chính thức tuyên bố hướng về phía Đông thì tình hình vẫn không thay đổi? Nhu cầu tìm hiểu về Trung Quốc vẫn không tăng lên?

Gabuev Alexander: -Trên phương diện lời nói là có thay đổi. Các phương tiện truyền thông đã nói nhiều hơn về vấn đề này (tất nhiên chủ yếu là các nhà Trung Quốc học). Tại các cuộc họp kín cũng thường đưa ra chủ đề này. Nhưng những thay đổi thực tế thì còn xa mới theo kịp những thay đổi trên lời nói.

Trước đây, các doanh nghiệp quan tâm đến một số vấn đề như "làm thế nào để mở một văn phòng đại diện tại Bắc Kinh", và người ta chủ yếu là hỏi các chuyên gia tư vấn ngoại quốc - Họ làm như thế là đúng, vì người nước ngoài hiểu rõ hơn về những vấn đề này.

Bây giờ, các doanh nghiệp của ta bắt đầu quan tâm tới những thứ như sắp xếp nhân sự trong Bộ Chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản, hệ thống ra quyết định ở Trung Quốc, chính sách kinh tế vĩ mô, vành đai kinh tế của Con đường tơ lụa (Tên gọi của ý tưởng tạo ra một khu kinh tế như một hình thức tăng cường hợp tác mới giữa Trung Quốc, các nước Trung Á và Nga, được Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nêu ra trong bài phát biểu ngày 16/9/2013 tại Đại học Nazarbayev tại Astana, thủ đô CH Kazakhxtan- ND).

Nhưng tôi không hề nói rằng người ta đã rót tiền cho các cơ quan nghiên cứu về Trung Quốc. Số lượng chuyên gia (về Trung Quốc) không hề tăng. Các nhà Trung Quốc học có trình độ, kiến thức tốt hoặc là bỏ sang Trung Quốc, hoặc chuyển sang làm việc tại các công ty Tây Âu và các trung tâm giám định khác.

PV "Lenta.ru": -Thế người Trung Quốc có hiểu rõ tình hình nước Nga không? Ngành Nga học bên đó có phổ biến không?

Gabuev Alexander: - Hiện tại thì không phổ biến. Ngành Nga học chỉ phát triển trong những năm đầu, sau khi Trung Quốc thành lập, cho đến khi quan hệ Trung-Xô bị chia rẽ trong những năm 1960. Cả một thế hệ các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã từng học ở Liên Xô, nói thành thạo tiếng Nga, như Giang Trạch Dân chẳng hạn. Đó là những người quan tâm đến nước Nga và lịch sử Nga.

Trung Quốc sao chép nhiều từ hệ thống chính trị của Liên Xô. Sau đó, mối quan tâm tới ngành Nga học đã giảm một cách đáng kể. Và điều duy nhất mà người ta vẫn còn lưu giữ - đó là những gì Đảng Cộng sản Trung Quốc nghiên cứu rút kinh nghiệm từ sự sụp đổ của Liên Xô và Đảng Cộng sản Liện Xô để ngăn chặn điều đó xảy ra ở Trung Quốc.

Người ta (Trung Quốc-ND) cũng chi tiền để giữ lại các trường học và cán bộ giảng dạy tiếng Nga. Tuy nhiên, việc nghiên cứu về Nga ở Trung Quốc hiện nay vẫn còn bị xem nhẹ, đặc biệt là so với sự bùng nổ các nghiên cứu về Mỹ. Họ vẫn có các chuyên gia giỏi về Nga tuy hơi ít, còn mức độ tài trợ và chất lượng thẩm định, nghiên cứu (bao gồm các phòng ban) thì cao hơn nhiều so với chúng ta.

Hiện vẫn còn là một vấn đề: giới lãnh đạo Trung Quốc – như là những người trên thượng giới, không dễ gì tiếp xúc được với họ. Không thể thiết kế được các cuộc tiếp xúc trực tiếp giữa các chuyên gia với các quan chức hàng đầu ở Trung Quốc. Về chuyện này, ở Nga tình hình có khá hơn: mọi người đều biết nhau, có thể giao tiếp, chia sẻ những suy nghĩ cùng nhau.

PV "Lenta.ru": - Người Trung Quốc quan niệm thế nào về Nga? Nước Nga mang lại cho họ những cảm xúc gì?

Gabuev Alexander: - Đối với giới trẻ thì nước Nga không có gì thú vị và hấp dẫn cho lắm. Tuy nhiên, họ có một thần tượng, đó là Vladimir Putin. Người Trung Quốc cho rằng ông đang đấu tranh chống lại tệ tham nhũng và các trùm tài phiệt. Họ đánh giá Putin là một người mạnh mẽ, nhưng điều này dường như chỉ liên quan đến những tầng lớp thường dân vốn có chung tư tưởng chống Mỹ cùng với ông.

Thêm vào đó, trước đây, người Trung Quốc, nhìn cái cách Putin cởi trần phi ngựa, thầm so sánh với các nhà lãnh đạo cao tuổi của họ và ước ao "Giá mà chúng ta cũng có một nhà lãnh đạo như thế!". Nhưng giờ đây không còn chuyện đó nữa, vì Tập Cận Bình cũng là người cùng tuổi với Putin và nói chung là ông ta rất được lòng dân.

Ngoài ra, ở Trung Quốc còn có một lớp người lớn tuổi mang trong mình những hoài niệm về tình hữu nghị Xô-Trung những ngày còn nồng ấm và họ cho rằng Matxcơva và Bắc Kinh cần phải đoàn kết để chống lại Mỹ và Nhật Bản.

Nói chung, người Trung Quốc hiểu rằng nước Nga đã từng là một cường quốc và cũng đã giúp đỡ Trung Quốc rất nhiều, nhưng ngày nay, do tham nhũng và quản lý yếu kém mà đất nước trở nên suy thoái, và tất cả những gì nước Nga có được hôm nay- chỉ là tài nguyên, lãnh thổ rộng lớn và vũ khí hạt nhân.

Có một người nào đó ở Trung Quốc từng nói về điều này với niềm vui sướng - "Hãy nhìn xem, chúng tôi là những học trò giờ đã vượt qua cả thầy", còn có người thì lại bày tỏ sự hối tiếc.