Prigozhin - từ ông trùm lính đánh thuê đến thủ lĩnh nổi loạn

Từng bị kết án 13 năm tù

Trong hàng loạt diễn biến gây bất ngờ từ tối ngày 23/6, ông Prigozhin thông báo lực lượng Wagner đã tiến từ Ukraine vào Nga và sẵn sàng đối đầu với quân đội chính quy của Nga.

Tuyên bố này được đưa ra chỉ vài giờ sau khi chính phủ Nga cáo buộc ông này âm mưu tổ chức nổi dậy có vũ trang.

Căng thẳng bùng nổ khi ông Prigozhin tuyên bố mà không đưa ra bằng chứng rằng một số lượng lớn lính Wagner đã thiệt mạng trong một cuộc không kích do quân đội Nga thực hiện tại Ukraine. Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Nga bác bỏ hoàn toàn cáo buộc này.

Trên thực tế, căng thẳng giữa nhóm Wagner và chính phủ Nga bắt đầu từ nhiều tháng trước khi ông Prigozhin liên tục chỉ trích gay gắt giới lãnh đạo quân đội Nga.

Ông Prigozhin ban đầu cáo buộc các chỉ huy quân sự Nga không cung cấp đạn dược cho cuộc giao tranh quan trọng và khốc liệt ở chiến trường được gọi là "cối xay thịt" Bakhmut. Trong video đăng hồi tháng 5, ông này còn mạnh miệng chỉ trích các lãnh đạo quân đội Nga là "quản lý yếu kém".

Căng thẳng dần tăng nhiệt khi Prigozhin đầu tháng này từ chối yêu cầu ký hợp đồng phục vụ với Bộ Quốc phòng, điều có thể khiến Wagner bị đặt dưới sự kiểm soát trực tiếp của quân đội Nga. Theo ông, Wagner phục vụ cho lợi ích của Nga nhưng cơ cấu hoạt động hiệu quả sẽ bị tổn hại nếu phải tuân theo mệnh lệnh của Bộ trưởng Quốc phòng Nga.

Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) của Nga ngày 23/6 đã thông báo mở một cuộc điều tra hình sự về điều mà giới chức Nga cáo buộc là những lời kêu gọi tổ chức "một cuộc binh biến vũ trang", mặc dù Prigozhin nói rằng ông ta kêu gọi "công lý" chứ không phải "một cuộc chính biến".

Loạt diễn biến sốc trên đánh dấu bước leo thang mới và đáng lo ngại trong mối quan hệ giữa giới lãnh đạo Bộ Quốc phòng Nga và người đứng đầu nhóm quân sự tư nhân đang tham chiến cho Nga tại Ukraine.

Prigozhin sinh năm 1961 tại Leningrad (nay là St. Petersburg). Prigozhin lúc đó từng được đưa đến một học viện thể thao nhưng ngã rẽ cuộc đời khiến ông ta đã không trở thành vận động viên chuyên nghiệp.

Prigozhin làm bạn với một nhóm côn đồ chuyên cướp giật tại St. Petersburg, liên tục gây chuyện và từng bị kết án 13 năm tù vào năm 1981. Đến năm 1990, ông ta được trả tự do giữa lúc Liên Xô đang trong thời kỳ chuyển giao.

Prigozhin quyết định trở lại quê nhà, nhanh chóng nắm bắt cơ hội lao vào thương trường. Ông khởi nghiệp bằng việc bán bánh mì kẹp xúc xích. Nhưng với đầu óc nhanh nhạy, ông ta không chỉ dừng lại ở đó mà nhanh chóng vươn tầm khi tìm cách kết giao tạo dựng quan hệ, mở ra các nhà hàng cao cấp. 

Chính trên con đường lập nghiệp này, Prigozhin đã gặp ông Vladimir Putin, người khi đó là phó thị trưởng của St. Petersburg. Và trong những năm đầu sau khi ông Putin lên nắm quyền tổng thống, nhà lãnh đạo này đã tiếp đón lãnh đạo nước ngoài ở quê nhà tại St. Petersburg, và đôi khi ông đưa họ đến New Island, một chiếc thuyền mà ông Prigozhin đã biến thành nhà hàng nổi.

"Tổng thống Putin thấy rằng tôi không ngại tự mình mang đĩa, phục vụ tận tình mọi người. Đó là khởi đầu của mối quan hệ với nhà lãnh đạo Nga và phát triển theo những cách không ai ngờ tới", ông Prigozhin từng kể lại.

Công ty do Prigozhin thành lập có thời điểm làm việc cho Điện Kremlin, khiến ông Prigozhin được mệnh danh là "đầu bếp của Tổng thống Putin", từng xuất hiện sau nhà lãnh đạo Nga trong một số bữa tiệc quan trọng, dù bản thân ông không phải là một đầu bếp.

Từ ông trùm lính đánh thuê đến thủ lĩnh nổi loạn

Prigozhin sau đó có được hàng loạt hợp đồng phục vụ ăn uống cho quân đội, chính phủ Nga và các trường học.

Thời điểm quan trọng đối với Prigozhin diễn ra vào cuối năm 2015 khi Tổng thống Putin quyết định can thiệp quân sự tại Syria để hỗ trợ chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad. Công ty của ông Prigozhin đã giành được các hợp đồng cung cấp thực phẩm và vật tư, đồng thời cử quân Wagner đến đó.

Cho đến nay, Prigozhin được mô tả là một tỷ phú với khối tài sản khổng lồ mặc dù không rõ mức độ giàu có của ông ta như thế nào.

Tuy nhiên, cái tên Prigozhin và công ty Wagner chỉ thực sự nổi đình đám khi xung đột toàn diện giữa Nga và Ukraine bùng nổ hồi tháng 2/2022.

Wagner đã nổi lên như một lực lượng chiến đấu chủ chốt, với số lượng có thể lên tới 50.000 người, bao gồm nhiều tù nhân. Đây là lực lượng đi đầu trong chiến dịch giành quyền kiểm soát thành phố Bakhmut, mang lại thắng lợi lớn nhất cho Nga trong 10 tháng cam go.

Vì lợi thế chiến thắng này, Prigozhin liên tục chỉ trích các lãnh đạo quốc phòng Nga và dường như không bị trừng phạt cho đến thời điểm đi quá xa như hiện nay.

Sau khi Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) của Nga ngày 23/6 thông báo mở cuộc điều tra nhằm vào Prigozhin, các lực lượng của Wagner đã từ Ukraine tiến vào miền Nam nước Nga, và kiểm soát các cơ sở quân sự tại 2 thành phố Rostov-on-Don và Voronezh. Các đơn vị của Wagner sau đó tiếp tục di chuyển theo hướng tiến về thủ đô Moscow.

Điện Kremlin ngày 24/6 cho biết Tổng thống Putin đã được báo cáo liên tục về tình hình mới nhất liên quan đến Prigozhin. Trong phát biểu ngày 24/6 về vụ việc, Tổng thống Putin khẳng định, ý đồ nổi loạn của thủ lĩnh nhóm quân sự Wagner là "cú đâm sau lưng" trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine leo thang.

"Thủ lĩnh Wagner là kẻ phản bội nước Nga", Tổng thống Putin nhấn mạnh trong bài phát biểu trước toàn quốc vào sáng 24/6 giờ địa phương.

Theo nhà lãnh đạo Nga, âm mưu nổi dậy của người đứng đầu công ty quân sự tư nhân Wagner là "phản bội nước Nga và người dân Nga". Tổng thống Putin cam kết các cơ quan thực thi pháp luật của Nga sẽ có hành động quyết liệt để lập lại trật tự.

Phó Tư lệnh Lực lượng liên quân Nga, tướng Sergey Surovikin, cũng đánh giá các hành động của công ty quân sự Wagner là nổi loạn. Trong video ngắn đăng tải trên mạng xã hội, tướng Surovikin cho biết, ông vừa từ tiền tuyến trở về và khẳng định "các lực lượng Nga vẫn giữ vị trí để chống lại cuộc phản công từ Ukraine".

"Tôi kêu gọi các chiến binh và chỉ huy của Wagner... Tôi kêu gọi các bạn hãy dừng lại. Đối thủ chỉ chờ trực tình hình chính trị nội bộ tồi tệ. Chúng ta không thể rơi vào tay đối thủ trong tình huống khó khăn như thế này", ông Surovikin nói thêm.

Ông Surovikin kêu gọi lính Wagner hãy trình diện tại các cơ quan được bầu cử hợp pháp trước khi quá muộn, giao nộp vũ khí và giải quyết mâu thuẫn trong hòa bình.

Trong suốt ngày 24/6, tình hình tại Rostov-on-Don rất căng thẳng khi các thành viên và phương tiện chiến đấu của Wagner xuất hiện trên các đường phố. 

Đến tối muộn cùng ngày, Wagner thông báo sẽ dừng tiến về Moscow để tránh kịch bản "đổ máu" nguy hiểm, đồng thời nhất trí thương lượng với Nga do Belarus làm trung gian. Prigozhin đã yêu cầu các đơn vị của Wagner trở về căn cứ.

Theo thỏa thuận, ông trùm Wagner Prigozhin được đảm bảo đến Belarus an toàn và Nga sẽ hủy điều tra hình sự đối với ông này về tội nổi loạn vũ trang. Hiện chưa rõ Prigozhin sẽ làm gì ở Belarus.