Ông Obama và "lá bài" Trung Quốc

Một trong những thành công của chính quyền Obama và được nhấn mạnh trong Thông điệp Liên bang 2015, đó là gói thỏa thuận lịch sử trong lĩnh vực biến đổi khí hậu với Trung Quốc. Liệu yếu tố châu Á Thái Bình Dương và đặc biệt là “lá bài Trung Quốc” có là kim chỉ nam cho các quyết sách của chính phủ Mỹ trong 2015? Một số chỉ dấu từ thông điệp liên bang sẽ cho thấy câu trả lời.

Ẩn số Trung Quốc

Thứ nhất, trong bài phát biểu, ông Obama nói: “Trung Quốc muốn viết luật cho khu vực tăng trưởng nhanh nhất (châu Á – Thái Bình Dương). Họ sẽ đẩy công nhân và thương nhân của chúng ta vào thế bất lợi. Tại sao chúng ta có thể để điều đó xảy ra? […] Chúng ta cần làm cân bằng sân chơi. Đó là lý do tại sao tôi yêu cầu lưỡng Đảng cho tôi quyền xúc tiến thương mại để bảo vệ công nhân Mỹ, với các thỏa thuận thương mại mới từ Á sang Âu – không chỉ tự do mà còn công bằng”.

Đây là câu trả lời cho những gì diễn ra vào cuối năm vừa qua, khi TQ thúc đẩy hàng loạt các dự án nhằm thiết lập vị thế lãnh đạo kinh tế khu vực.

Cụ thể là các hiệp định thương mai tự do giữa TQ và ASEAN, Hàn Quốc, thỏa thuận dầu khí và thương mại lịch sử với Nga. Phát triển cơ sở hạ tầng giao thông qua con đường tơ lụa hai trục hơn 40 tỷ USD: đường bộ từ Á sang Âu và đường biển vượt Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, qua Bắc Phi tới Địa Trung Hải và nối với con đường tơ lụa trên bộ ở Ý. Sự hình thành Ngân hàng đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) cạnh tranh ảnh hưởng với Qũy tiền tế thế giới IMF, Ngân hàng thế giới WB và trói buộc châu Á một cách chặt chẽ hơn với Bắc Kinh trong mạng lưới “Con đường tơ lụa mới”. Sự tăng cường của Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), Tổ chức Thượng Hải (SCO), đề xuất thành lập Khu vực mậu dịch tự do châu Á - Thái Bình Dương (APFTA).

Thứ hai, về an ninh mạng. Ông Obama nhấn mạnh: “Không quốc gia nào hay hacker nào có thể đánh sập hệ thống, ăn cắp các bí mật thương mại, hay xâm phạm đời tư các gia đình Mỹ, đặc biệt trẻ em. Cần đảm bảo Cơ quan tình báo của chính phủ có thể chống lại các mối đe dọa an ninh mạng, như chúng ta đã làm để chống khủng bố”.

Tuyên bố này không nêu tên hay một quốc gia cụ thể nhưng có thể đoán địa chỉ nó muốn nhắm tới là ai. Đặc biệt sau các vụ tấn công mạng nhằm vào Sony Pictures và tài khoản mạng xã hội Twitter của Bộ Chỉ huy Trung tâm (CENCOM) quân đội Mỹ. Cùng với thông tin từ tài liệu rò rỉ của Edward Snowden vào 19/1/2015, các tin tặc TQ đã ăn trộm được tới 50 terabytes thông tin mật (tương đương 5 thư viện Quốc Hội) về kế hoạch chi tiết của chiếc máy bay tiêm kích tác chiến hỗn hợp F-35, hàng chục hệ thống vũ khí tiên tiến, trong đó có hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo Aegis, thiết kế tàu chiến ven biển, công nghệ súng điện từ…

Vấn đề an ninh mạng là đề xuất hiếm hoi trong Thông điệp Liên bang sẽ nhận được tán thành của phe Cộng hòa. Trước đó, cả thủ lĩnh phe đa số tại Thượng viện Mitch McConnell và Chủ tịch Hạ viện John Boehner đều ủng hộ đề xuất này. Dù không nhắc đến TQ nhưng từ khi ông Obama cầm quyền, TQ luôn là mục tiêu chỉ trích của các thương đoàn, công ty và giới chính trị Mỹ.

Các hành vi ăn cắp dữ liệu của TQ đã trở nên ầm ĩ. Do đó, đây là lời xác nhận nỗ lực của lưỡng Đảng Hoa Kỳ về việc chống ăn cắp dữ liệu và đảm bảo an ninh mạng trước những động thái ngày càng tăng về lượng, lẫn chất của Bắc Kinh…

Tương lai chính sách xoay trục

Thứ ba, tương lai của “Chính sách xoay trục” và tình hình an ninh Châu Á thái Bình Dương. Dù không đề cập trực tiếp nhưng ông Obama nhấn mạnh: “Trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương, phải hiện đại hóa hệ thống liên minh và phải làm rõ ràng rằng tất cả quốc gia phải chơi theo luật, giải quyết tranh chấp một cách hòa bình… Liệu chúng ta sẽ tiếp cận thế giới một cách dè dặt và đối phó, tự đẩy mình vào các cuộc xung đột tốn kém, làm căng thẳng quân đội và tự kéo lùi vị thế? Hay sẽ dẫn dắt một cách khôn ngoan, sử dụng mọi yếu tố sức mạnh để đánh bại các mối đe dọa?”.

Phát biểu này một mặt đáp trả những chỉ trích về chính sách “xoay trục” nói nhiều hơn làm. Hành động của Mỹ 2014 trong nhiều mặt trận có thế “cân đo, đóng đếm” cụ thể qua nhiều việc như sau:

Kêu gọi rút giàn khoan - lần đầu tiên Mỹ yêu cầu TQ ngưng một hoạt động khai thác trên biển Đông.

Đưa ra 3 Nghị quyết về biển Đông và Hoa Đông, chỉ trích các hành động của TQ và kêu gọi tuân thủ luật quốc tế.

Tái khẳng định những cam kết với đồng minh như Hiệp ước Phòng thủ Chung ký với Philippines, ủng hộ sửa đổi Hiến pháp và mong tăng cường hoạt động quân sự của Nhật.

Giải tỏa một phần lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam và (đàm phán) hỗ trợ Việt Nam về tuần tra hàng hải.

Đây có thể xem là cam kết cho những hành động mạnh mẽ hơn của vị lãnh đạo, vừa mang gánh nặng danh hiệu “Tổng thống hòa bình”, vừa bị các nhà quan sát quốc tế chê trách vì sự yếu đuối trong đối ngoại suốt 6 năm qua.

Thứ tư, biến đổi khí hậu và sản xuất dầu khí. Sau khi sử dụng quyền hành pháp để đề xuất những điều lệ mới về khí thải với các nhà máy điện và thỏa thuận khí thải lịch sử với TQ trong năm 2014, ông Obama rất có thể sẽ tiếp tục nhắc đến vấn đề cắt giảm khí thải và đường ống Keystone XL.

Hiện tại, Đảng Cộng hòa và các công ty dầu khí đang phản đối rất dữ dội vấn đề này và cho rằng nó không chỉ thiệt hại kinh tế mà còn khiến nhiều người mất việc. Tuy nhiên, với ông Obama đây là một thắng lợi to lớn, và là tiền đề cho Hội nghị tại Paris về biến đổi khí hậu sắp tới. Một thành quả đáng ghi nhận vào thành tích cầm quyền của Tổng thống cả về phương diện đối nội, lẫn đối ngoại.

Không ai có thể tiên đoán tất cả chính sách chỉ qua một bài phát biểu. Ngôn từ vừa là hình thức để truyền tải tư duy, vừa là cách thức để người ta che dấu suy nghĩ thực của mình. Liệu Thông điệp liên bang 2015 là một hay hai trong hai hình thức trên chắc sẽ còn phải chờ đợi trong diễn tiến các tháng còn lại.