Những thông điệp từ tuyên bố chung 5 điểm của NATO

Ngày 25/6, Hội nghị thượng đỉnh NATO tại The Hague, Hà Lan, đã kết thúc với Tuyên bố chung gồm năm điểm chính, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong chiến lược an ninh của Liên minh trước các mối đe dọa ngày càng phức tạp, đặc biệt từ Nga và khủng bố.

Tuyên bố không chỉ khẳng định sự đoàn kết của các nước thành viên mà còn gửi đi thông điệp mạnh mẽ về quyết tâm nâng cao năng lực quốc phòng, hỗ trợ Ukraine và thúc đẩy hợp tác xuyên Đại Tây Dương.

Trong bối cảnh địa chính trị đầy biến động, với cuộc xung đột Nga-Ukraine kéo dài hơn ba năm và những căng thẳng mới nổi ở Trung Đông, Hội nghị này được đánh giá là một trong những sự kiện quan trọng nhất của NATO kể từ Chiến tranh Lạnh.

Tinh thần đoàn kết bất biến

Tuyên bố chung mở đầu bằng việc tái khẳng định cam kết tuyệt đối của NATO với Điều 5 của Hiệp ước Washington, quy định rằng một cuộc tấn công vào bất kỳ thành viên nào cũng được xem là tấn công vào toàn bộ Liên minh. “NATO sẽ bảo vệ hơn một tỷ công dân, gìn giữ tự do và dân chủ”, tuyên bố nhấn mạnh, khẳng định vai trò của NATO như Liên minh quân sự mạnh nhất trong lịch sử.

Trong bối cảnh mối đe dọa từ Nga ngày càng gia tăng, đặc biệt sau khi triển khai “chiến dịch quân sự đặc biệt” tại Ukraine năm 2022, cam kết này mang ý nghĩa sống còn. Tổng thư ký NATO Mark Rutte, trong bài phát biểu tại Diễn đàn Công chúng NATO ngày 24/6, nhấn mạnh: “Không ai được phép nghi ngờ khả năng và quyết tâm của chúng tôi nếu an ninh bị đe dọa”.

Điều đó không chỉ nhằm răn đe Nga mà còn “trấn an” các quốc gia thành viên, đặc biệt là các nước Baltic và Ba Lan, vốn lo ngại về nguy cơ xung đột trực tiếp với Moscow trong tương lai gần.

Theo giới chuyên gia, cam kết với Điều 5 là thông điệp rõ ràng gửi tới Nga rằng NATO vẫn thống nhất bất chấp những khác biệt nội bộ. Tuy nhiên, sự xuất hiện của Tổng thống Mỹ Donald Trump tại hội nghị đã dẫn tới những điều chỉnh. Ông Trump, người từng công khai chỉ trích NATO và đe dọa rút Mỹ khỏi Liên minh này nếu các nước khác không tăng chi tiêu quốc phòng, đã khiến các đồng minh châu Âu phải nỗ lực giữ ông hài lòng.

Việc ông bất ngờ gọi hội nghị là “một chiến thắng lớn” cho thấy NATO đã thành công trong việc duy trì sự đoàn kết nhưng sự phụ thuộc vào tâm trạng của ông Trump có thể làm suy yếu tính bền vững của Liên minh.

Chi tiêu quốc phòng 5% GDP: Bước nhảy vọt tham vọng

Điểm nhấn quan trọng nhất của Hội nghị là cam kết tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP vào năm 2035, bước nhảy vọt từ mục tiêu 2% được đặt ra tại Hội nghị thượng đỉnh Wales năm 2014. Theo tuyên bố, khoản chi này sẽ được chia thành hai phần: ít nhất 3,5% GDP dành cho các yêu cầu quốc phòng cốt lõi (vũ khí, lực lượng, huấn luyện) và tối đa 1,5% GDP cho các lĩnh vực như bảo vệ hạ tầng thiết yếu, an ninh mạng, và đổi mới công nghệ.

Mục tiêu này phản ánh sự đồng thuận rằng các mối đe dọa từ Nga và khủng bố đòi hỏi NATO phải hiện đại hóa và tăng cường năng lực răn đe. Theo NATO, tổng chi tiêu quốc phòng của các thành viên năm 2024 chỉ đạt 2,6% GDP, tương đương 1.300 tỷ USD. Việc nâng lên 5% sẽ mang lại hàng trăm tỷ USD/năm, giúp Liên minh xây dựng lực lượng mạnh hơn, sẵn sàng chiến đấu và linh hoạt hơn.

Tuy nhiên, cam kết này không phải không có thách thức. Một số quốc gia như Tây Ban Nha, công khai từ chối mục tiêu 5%. Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez lập luận rằng việc đạt được con số này sẽ yêu cầu cắt giảm mạnh chi tiêu xã hội hoặc tăng thuế, điều mà Madrid không sẵn sàng thực hiện. Ông Trump chỉ trích mạnh mẽ Tây Ban Nha, đe dọa áp đặt các biện pháp thương mại nếu nước này không tuân thủ.

Ông Alexander Stubb, Tổng thống Phần Lan, mô tả Hội nghị là “bước trở lại cội nguồn của NATO: phòng thủ tập thể để răn đe Nga”. Ông nhấn mạnh, châu Âu đang “quay trở lại”, sẵn sàng đóng vai trò lãnh đạo lớn hơn trong Liên minh. Tuy nhiên, báo cáo từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cảnh báo mục tiêu 5% có thể gây rạn nứt nội bộ, khi các quốc gia như Ba Lan (đạt 4,7% GDP) và các nước Baltic cảm thấy bất bình vì những nước khác như Tây Ban Nha, không chịu chia sẻ gánh nặng.

Phân bổ chi tiêu và hỗ trợ Ukraine: Cam kết cụ thể, lộ trình rõ ràng

Theo Topwar, tuyên bố chung NATO nêu rõ rằng các nước thành viên sẽ nộp kế hoạch chi tiêu hàng năm với lộ trình cụ thể để đạt mục tiêu 5% GDP. Kế hoạch này sẽ được rà soát vào năm 2029 để điều chỉnh theo tình hình chiến lược. Đáng chú ý, NATO đồng ý tính các khoản viện trợ trực tiếp cho Ukraine, bao gồm hỗ trợ quốc phòng và phát triển công nghiệp quốc phòng, vào tổng chi tiêu quốc phòng của từng nước.

Giới quan sát cho rằng, cam kết tiếp tục hỗ trợ Ukraine trong cuộc xung đột với Nga là trọng tâm lớn tại Hội nghị, dù Tổng thống Volodymyr Zelensky chỉ được mời tham dự bữa tối trước Hội nghị và gặp riêng ông Trump sau đó. Theo Reuters, Tổng thống Zelensky và người đồng cấp Trump đã thảo luận về việc mua thêm các hệ thống phòng không Mỹ và phát triển năng lực sản xuất UAV của Ukraine. Lãnh đạo nước Anh cũng công bố kế hoạch gửi 350 tên lửa phòng không tiên tiến cho Ukraine, sử dụng lãi suất từ tài sản Nga bị phong tỏa.

Nhà phân tích David Narmania từ hãng thông tấn RIA Novosti cho rằng việc NATO không trực tiếp lên án Nga trong tuyên bố chung là một “nhượng bộ” đối với ông Trump, người có cách tiếp cận mềm mỏng hơn với Moscow. Điều này khác biệt so với tuyên bố Washington 2024, vốn gọi Nga là “mối đe dọa trực tiếp nhất” và lên án “cuộc chiến tranh tàn bạo” của Nga ở Ukraine.

Tuy nhiên, ông Hanno Pevkur, Bộ trưởng Quốc phòng Estonia, nhấn mạnh rằng các nước Baltic đã vượt xa mục tiêu 2% và kêu gọi các đồng minh khác làm điều tương tự để đảm bảo an ninh chung.

Hợp tác công nghiệp quốc phòng: Đổi mới sáng tạo để dẫn đầu

Điểm thứ tư của tuyên bố nhấn mạnh việc thúc đẩy các nước thành viên tăng cường hợp tác công nghiệp quốc phòng xuyên Đại Tây Dương và tận dụng công nghệ mới để nâng cao năng lực phòng thủ. NATO cam kết tháo gỡ các rào cản thương mại quốc phòng và khuyến khích các quan hệ đối tác trong ngành công nghiệp.

Diễn đàn Công nghiệp Quốc phòng NATO tại The Hague đã quy tụ các nhà lãnh đạo chính trị, quân sự và công nghiệp từ các nước thành viên và đối tác khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Mục tiêu là tìm kiếm các giải pháp để mở rộng quy mô, đẩy nhanh sản xuất và đổi mới công nghệ nhằm duy trì ưu thế răn đe của NATO.

Theo BBC, việc tập trung vào công nghiệp quốc phòng phản ánh nhận thức của NATO rằng cuộc chiến ở Ukraine làm cạn kho dự trữ vũ khí của nhiều nước thành viên. Một quan chức quốc phòng châu Âu cho biết: “Chúng ta không thể chỉ dựa vào kho vũ khí hiện có. Cần phải sản xuất nhanh hơn và thông minh hơn”.

Tuy nhiên, việc ông Trump thúc đẩy các nước mua thiết bị quân sự Mỹ như ông từng tuyên bố rằng châu Âu nên chi tiêu cho “phần cứng quân sự nghiêm túc, tốt nhất là của Mỹ”, đã gây ra tranh cãi. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cảnh báo rằng việc áp đặt thuế quan thương mại giữa các đồng minh là “vô nghĩa” khi NATO đang kêu gọi đoàn kết.

Lộ trình tương lai

Tuyên bố chung NATO 2025 kết thúc bằng lời cảm ơn Hà Lan vì đã tổ chức Hội nghị và thông báo các hội nghị thượng đỉnh tiếp theo sẽ diễn ra tại Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2026 và Albania vào 2027. Điều này cho thấy Liên minh đang nỗ lực duy trì tính liên tục trong các cuộc đối thoại chiến lược, bất chấp những bất ổn địa chính trị.

Việc chọn Thổ Nhĩ Kỳ, Albania làm địa điểm tiếp theo được xem là nỗ lực củng cố sự tham gia của các nước rìa NATO. Theo Pravda, Thổ Nhĩ Kỳ, với vị trí địa chiến lược quan trọng, đang ủng hộ mạnh mẽ mục tiêu chi tiêu 5% và lên kế hoạch xây dựng một lá chắn phòng không toàn quốc. Trong khi đó, Albania, một thành viên nhỏ hơn, đang được NATO khuyến khích đóng vai trò tích cực hơn trong an ninh khu vực.

Giới chuyên gia nhận định, tuyên bố chung 5 điểm của NATO tại The Hague là một cột mốc lịch sử; trong đó phản ánh rõ ràng những quyết tâm của Liên minh trong việc đối phó với các mối đe dọa địa chính trị ngày càng phức tạp. Tuy nhiên, nó cũng bộc lộ những thách thức nội tại của khối.

Thứ nhất, sự phụ thuộc vào ý chí chính trị của ông Trump khiến nhiều nhà phân tích lo ngại về tính bền vững của các cam kết. Thứ hai, sự bất đồng về mục tiêu chi tiêu như trường hợp Tây Ban Nha, có thể làm suy yếu sự đoàn kết. Thứ ba, việc không trực tiếp lên án Nga trong tuyên bố chung cho thấy NATO đang cân bằng giữa các ưu tiên chiến lược và áp lực chính trị từ Mỹ.

Với cam kết chi tiêu quốc phòng 5% GDP, hỗ trợ Ukraine và thúc đẩy hợp tác quốc phòng, NATO đang định vị mình để đối phó với các mối đe dọa từ Nga và khủng bố. Tuy nhiên, để biến những cam kết này thành hiện thực, Liên minh sẽ cần vượt qua những rào cản về chính trị, tài chính và chiến lược trong thập kỷ tới.