Thỏa thuận tăng chi tiêu quốc phòng của NATO lên 5% GDP có ý nghĩa gì?

Tại hội nghị thượng đỉnh ở The Hague, Hà Lan ngày 25/6, các nhà lãnh đạo NATO đã thông qua đề xuất chi 5% GDP cho quốc phòng từ năm 2035. Đây cũng là yêu cầu then chốt của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Dù ông Trump kiên quyết yêu cầu các nước NATO đạt mức 5% (cao hơn nhiều so với mục tiêu 2% hiện tại), chỉ một số ít đồng minh như Ba Lan và các nước Baltic đang tiến gần đến ngưỡng này. Bản thân Mỹ năm 2024 cũng chỉ chi 3,4% GDP cho quốc phòng.

32 thành viên NATO đã đạt thỏa hiệp: dành 3,5% GDP cho nhu cầu quân sự cốt lõi và 1,5% cho các lĩnh vực liên quan đến quốc phòng như an ninh mạng, hạ tầng. Cách tiếp cận này vừa đáp ứng yêu cầu của ông Trump, vừa tạo khoản đệm cho các chính phủ châu Âu hạn hẹp ngân sách. Dù vậy, đây vẫn là gánh nặng tài chính lớn, bổ sung hàng trăm tỷ USD vào ngân sách quốc phòng những năm tới.

Phần lớn ngân sách sẽ tập trung vào lĩnh vực ưu tiên hàng đầu của NATO: sức mạnh quân sự thuần túy. Các thành viên đã ký kết mục tiêu mới về trang thiết bị quân sự cần thiết để đối phó mối đe dọa từ Nga trong tháng 5 vừa qua.  

Đây sẽ là đợt tăng cường năng lực quốc phòng lớn nhất của NATO kể từ thời Chiến tranh Lạnh. Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho biết kế hoạch bao gồm tăng gấp 5 lần hệ thống phòng không cùng hàng nghìn xe tăng, xe bọc thép bổ sung. Viện trợ quân sự cho Ukraine cũng có thể được tính vào khoản này.

Phần ngân sách này bao trùm nhiều lĩnh vực đa dạng từ cầu đường đến an ninh mạng. NATO nhấn mạnh những hạng mục "không trực tiếp" này vẫn quan trọng để phòng thủ hiệu quả.  

Đại sứ Mỹ tại NATO Matthew Whitaker lý giải: "Xe tăng sẽ vô dụng nếu không thể ra tiền tuyến do cầu đường không chịu được trọng lượng". Các quan chức NATO thừa nhận nhiều khoản chi này vốn đã nằm trong ngân sách quốc gia, chỉ cần điều chỉnh phân loại. 

Việc đảm bảo tuân thủ thỏa thuận là yếu tố then chốt, bởi nhiều cam kết trước đây của NATO không được thực hiện. Ban đầu, NATO dự kiến yêu cầu các nước tăng 0,2 điểm phần trăm mỗi năm, nhưng bị bác bỏ do phản đối từ nhiều chính phủ.  

Theo cơ chế hiện tại, các nước phải nộp báo cáo thường niên chứng minh đang tăng chi và mua sắm đủ trang bị. NATO sẽ rà soát lại vào năm 2029 khi đặt ra mục tiêu vũ khí mới, với khả năng điều chỉnh yêu cầu. Động lực thúc đẩy tuân thủ chính là nguy cơ đối mặt với phản ứng từ Tổng thống Trump nếu không thực hiện đúng cam kết.

Tây Ban Nha - một trong những nước chi tiêu quốc phòng thấp nhất NATO - tuyên bố được miễn áp dụng mục tiêu 5% sau thỏa thuận phụ với ông Rutte. Tuy nhiên, Tổng thư ký NATO khẳng định không có cơ chế "miễn trừ", yêu cầu mọi thành viên phải đạt mức chi tiêu quy định.