Những câu hỏi quan trọng quanh việc Chủ tịch Hạ viện Mỹ mất chức

Hạ viện Mỹ đã rơi vào trạng thái tê liệt sau cuộc bỏ phiếu lịch sử bãi nhiệm ông Kevin McCarthy hôm 3/10.

Với việc chính phủ Mỹ lại sắp cạn tiền vào ngày 18/11 và các vấn đề lớn như viện trợ cho Ukraine còn lơ lửng, đảng Cộng hòa không thể thực hiện nhiều điều họ muốn cho đến khi chọn được Chủ tịch Hạ viện mới - vị trí quyền lực cho phép kiểm soát gần như toàn bộ các chức năng của cơ quan này.

Chủ tịch Hạ viện Mỹ là vị trí gì?

Theo Hiến pháp Mỹ, Chủ tịch Hạ viện đóng vai trò là người giám sát công việc của Hạ viện - một trong 2 viện của Quốc hội Mỹ. Chủ tịch Hạ viện theo thông lệ là thành viên đương nhiệm của đảng chiếm đa số ghế tại Hạ viện và hiện tại đó là đảng Cộng hòa.

Chủ tịch có thể sắp xếp chương trình nghị sự lập pháp của Hạ viện, kiểm soát việc bổ nhiệm nhân sự tại các ủy ban, ấn định lịch bỏ phiếu và làm việc, đồng thời có trách nhiệm đảm bảo sự thống nhất của thành viên trong đảng đối với các sáng kiến lập pháp lớn.

Một lý do khiến Chủ tịch Hạ viện quan trọng là bởi Hạ viện được coi là cơ quan tiếp xúc trực tiếp nhất với người dân nên được Hiến pháp Mỹ trao cho quyền ban hành mọi dự luật về ngân sách. Điều đó có nghĩa Hạ viện là nơi khởi nguồn tất cả các dự thảo chi tiêu.

Chủ tịch Hạ viện còn là người đứng thứ hai trong thứ tự kế vị nếu Tổng thống Mỹ không thể tiếp tục đảm nhiệm chức trách (do chết hoặc bị phế truất), sau Phó Tổng thống.

Vì sao Chủ tịch Hạ viện lại quan trọng?

Chủ tịch Hạ viện là một trong những vị trí quyền lực nhất ở Washington D.C.

Tùy thuộc vào thành phần đảng phái tại Quốc hội Mỹ, Chủ tịch Hạ viện có thể giúp hoàn thành hoặc làm đổ bể chương trình nghị sự của Tổng thống Mỹ, cản trở phe đối lập và dẫn đầu các sáng kiến lập pháp lớn nhất của đảng họ.

Người Chủ tịch Hạ viện khôn ngoan có thể tập hợp lực lượng đảng viên cho phù hợp với chương trình nghị sự của đảng, đồng thời kiểm soát những thành viên nổi loạn bằng cách đưa ra các biện pháp khuyến khích hoặc trừng phạt.

Cựu Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi, một đảng viên Dân chủ đã từ chức khi đảng Cộng hòa kiểm soát Hạ viện vào ngày 3/1, được coi là một trong những Chủ tịch Hạ viện hiệu quả nhất thời hiện đại.

Dù nội bộ nhóm Hạ nghị sĩ Dân chủ chia làm nhiều phe phái, như phe cấp tiến, phe ôn hòa và những đảng viên Dân chủ thiên hướng bảo thủ, bà Pelosi vẫn có thể sử dụng các công cụ trong tay Chủ tịch Hạ viện để duy trì mặt trận thống nhất khi đối mặt các cuộc bỏ phiếu lớn.

Chủ tịch Hạ viện được chọn ra sao?

Hạ viện Mỹ hoạt động theo chu kỳ 2 năm. Quốc hội khóa mới bắt đầu vào ngày 3/1, với đảng Cộng hòa tại Hạ viện chiếm đa số sít sao với 221 ghế, so với 212 ghế của đảng Dân chủ.

Trong phiên họp đầu tiên, Hạ viện khóa mới phải bầu Chủ tịch trước khi có thể thực hiện bất kỳ chức năng nào khác. Và để trở thành Chủ tịch, một ứng viên phải nhận được sự ủng hộ của đa số 435 thành viên Hạ viện - tương đương 218 phiếu.

Nếu Chủ tịch Hạ viện bị bãi nhiệm giữa chừng như ông McCarthy, Chủ tịch tạm quyền sẽ được chọn theo danh sách kế vị bí mật mà Chủ tịch cung cấp từ đầu nhiệm kỳ. Chủ tịch tạm quyền có thẩm quyền hạn chế và thường không thể thực hiện hoạt động lập pháp.

Chủ tịch Hạ viện tạm quyền hiện tại - và cũng là đầu tiên trong lịch sử Mỹ - là Hạ nghị sĩ Patrick McHenry thuộc đảng Cộng hòa. Nhiệm vụ chính của ông McHenry được cho là chỉ dừng lại ở tổ chức bầu cử lãnh đạo mới, dù vẫn còn tranh luận về phạm vi thẩm quyền của một Chủ tịch Hạ viện tạm quyền.

Nếu quá trình bầu lãnh đạo mới xảy ra bế tắc, Hạ viện có thể trao cho ông McHenry thẩm quyền trong thời hạn nhất định để chủ trì các cuộc tranh luận và bỏ phiếu đối với các dự luật thông thường. Việc trao quyền như vậy sẽ cần đa số phiếu bầu.

Hạ viện Mỹ có thể làm gì nếu không có Chủ tịch?

Khi nào chưa có Chủ tịch mới, Hạ viện Mỹ không thể tiến hành chức năng lập pháp, như bỏ phiếu đối với các dự luật chi tiêu tài chính năm 2024 đang chờ xử lý.

Quy định hiện nay còn chưa rõ ràng nhưng những người giữ quy tắc tại Hạ viện Mỹ được cho là sẽ không trao cho ông McHenry toàn bộ thẩm quyền của Chủ tịch do ông chỉ có vai trò hạn chế của Chủ tịch tạm quyền. Tuy nhiên, các ủy ban của Hạ viện vẫn có thể làm việc như thường.

Ai đang tranh cử Chủ tịch Hạ viện?

Hạ nghị sĩ Jim Jordan là đảng viên Cộng hòa đầu tiên tuyên bố ứng cử vào vị trí Chủ tịch Hạ viện vào tối 4/10. Là người ủng hộ mạnh mẽ cựu Tổng thống Donald Trump, ông Jordan đã dẫn đầu các cuộc điều tra nhắm vào chính quyền ông Biden.

Một người khác, Hạ nghị sĩ Steve Scalise, cũng tuyên bố tranh cử hôm 4/10. Ông Scalise bị các đồng minh của ông McCarthy chỉ trích vì không làm gì giúp đỡ vị cựu Chủ tịch Hạ viện.

Ngoài ra cũng còn một số nhân vật khác cũng có thể là ứng viên tham gia tranh cử Chủ tịch Hạ viện trong những ngày tới như Patrick McHenry, Kevin Hern, Tom Emmer…

Ông Trump có thể trở thành Chủ tịch Hạ viện?

Hiến pháp Mỹ không yêu cầu Chủ tịch Hạ viện phải là thành viên Quốc hội nên ông Trump về lý thuyết có cơ hội trở thành lãnh đạo của cơ quan này.

Ông Trump có thể không đủ điều kiện vì đang phải đối mặt với 4 cáo trạng hình sự, trong khi đảng Cộng hòa tại Hạ viện quy định rằng một thành viên ban lãnh đạo phải từ chức nếu bị truy tố. Dù vậy, giới chuyên gia cho rằng đảng Cộng hòa có thể sửa đổi quy định này nếu cần.

Ngoài ra, ông Trump đang có lịch trình khá bận rộn do vừa phải xử lý các rắc rối pháp lý, vừa tranh cử tổng thống.

Quá trình bầu Chủ tịch Hạ viện mới sẽ mất bao lâu?

Ông McHenry đã công bố ý định tổ chức bỏ phiếu bầu tân Chủ tịch hạ viện vào ngày 11/10.

Một ngày trước đó, đảng Cộng hòa tại Hạ viện sẽ tổ chức họp kín để các ứng viên có cơ hội trình bày và thể hiện. Hội nghị sau đó bỏ phiếu để chọn người được đề cử làm Chủ tịch.

Dù vậy, quá trình này được cho là rất khó khăn vì sự khác biệt trong mục tiêu của những người ôn hòa và những người theo đường lối cứng rắng từng lật đổ ông McCarthy.

Về phía đảng Dân chủ, đảng này dự kiến vẫn đoàn kết và cùng bỏ phiếu cho Hakeem Jeffries, lãnh đạo phe thiểu số tại Hạ viện.

Do mỗi đảng hiện đều trống 1 ghế tại Hạ viện (do 2 Hạ nghị sĩ từ chức), tân Chủ tịch Hạ viện sẽ cần giành từ 217 phiếu trở lên. Ngưỡng này sẽ tiếp tục giảm nếu có Hạ nghị sĩ vắng mặt hoặc bỏ phiếu trắng.