Nhận diện chính sách của Mỹ đối với châu Á (Kỳ 1)

Kể từ khi tỷ phú Donald Trump bước chân vào Nhà Trắng, đã có rất nhiều thảo luận về quan điểm chính trị của Trump cũng như các dự báo về chính sách đối ngoại của Mỹ trong thời gian tới. Nhiều người tỏ ý nghi ngờ về khả năng lãnh đạo của ông Trump, thậm chí tỏ thái độ không mấy không lạc quan về kế hoạch “Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại” mà Trump đề xuất.

Tuy nhiên, nếu nhìn vào những động thái gần đây của tân chính quyền Mỹ trong việc đối phó với những điểm nóng của thế giới, chúng ta có thể thấy rằng Trump là một người không hề đơn giản như vậy. Các nước trên thế giới hiện nay cũng đang ra sức giải mã “hiện tượng Trump” để từ đó đưa ra những điều chỉnh về chính sách đối ngoại cho phù hợp nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia và hợp tác có hiệu quả với chính quyền Mỹ.

Học thuyết Trump đang hình thành

Có lẽ còn quá sớm để ra một bức tranh tổng thể về "học thuyết Trump" vào thời điểm này, song căn cứ vào những tuyên bố của Trump và những động thái gần đây của chính quyền Mỹ, có thể thấy rằng học thuyết mới đang dần được hình thành.

Mục tiêu bao trùm của học thuyết Trump không có gì thay đổi, đó là duy trì sự lãnh đạo của nước Mỹ trên toàn cầu. Để thực hiện điều này, Mỹ sẽ chú trọng vào việc nâng cao sức mạnh quân đội, khôi phục nền kinh tế và sẵn sang đơn phương sử dụng sức mạnh quân sự để đạt lấy mục tiêu của mình.

Theo quan điểm của ông Trump, chính sách đối ngoại của chính quyền mới sẽ đặt lợi ích quốc gia Mỹ lên trên hết. Không những thế, nước Mỹ luôn phải chuẩn bị sẵn sàng tối đa về hỏa lực và sức mạnh quân sự để đối phó với những bất ổn và đối thủ tiềm tàng.

Chính với cách nhìn như vậy, chính quyền Trump đã đề xuất tăng ngân sách quốc phòng của Mỹ lên khoảng 10% (tương đương 54 tỷ USD) cho năm 2017.

Mỹ cũng có kế hoạch tăng số hàng không mẫu hạm từ 10 lên 12 chiếc và tăng số tàu chiến từ 275 lên tổng số 350 chiếc. Để đảm bảo tính ưu việt của lực lượng quân sự Mỹ, chính quyền Trump còn đề xuất kế hoạch phát triển kho vũ khí hạt nhân của mình, thậm chí còn vượt Nga với mục tiêu để giành chiến thắng trước bất kỳ đối thủ nào.

Tên lửa Tomahawk được bắn đi từ tàu chiến Mỹ ngày 4/4. (Nguồn: US Navy)

Việc Mỹ dội bom vào lãnh thổ Syria cùng như những tuyên bố cứng rắn nhằm vào chương trình hạt nhân của Triều Tiên mới đây càng cho thấy Mỹ vẫn sẽ tiếp tục việc theo đuổi sức mạnh quân sự để bảo vệ lợi ích quốc gia và an ninh của nước Mỹ.

Có thể nói, việc sử dụng các biện pháp quân sự chỉ sau 75 ngày tính từ ngày Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố nhậm chức đã cho thấy sự mạnh tay hơn của chính quyền Mỹ. Điều này càng làm gia tăng nguy cơ chiến tranh tại Trung Đông và một số điểm nóng ở châu Á, trong đó có bán đảo Triều Tiên.

Sự quan tâm đến châu Á

Là một cường quốc có nhiều lợi ích tại khu vực, chính quyền Trump đã thể hiện rõ sự cam kết của mình đối với khu vực châu Á. Ngay sau khi vào Nhà Trắng, tháng 2/2017, ông Trump đã cử tân Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis tới thăm Nhật Bản. Mục đích của chuyến công du này là nhằm tái khẳng định liên minh Mỹ - Nhật, trong đó Mỹ sẽ bảo vệ về mặt an ninh đối với Tokyo.

Trung tuần tháng 3/2017, tân Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson tiếp tục thực hiện chuyến thăm tới Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc. Chuyến thăm được thực hiện trong bối cảnh Mỹ cho triển khai Hệ thống phòng phủ tên lửa tầm cao giai đoạn cuối (THAAD) trên lãnh thổ Hàn Quốc. Tại Seoul, Ngoại trưởng Mỹ một lần nữa tái khẳng định quan hệ đồng minh giữa Mỹ - Hàn Quốc.

Ngay sau đó, tháng 4/2017, Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence đã có chuyến công du 10 ngày tới bốn quốc gia đồng minh tại châu Á gồm Hàn Quốc, Nhật Bản, Indonesia và Australia. Chuyến thăm này một lần nữa khẳng định sự quan tâm của chính quyền mới đối với khu vực. Trong các cuộc tiếp xúc này, phía Mỹ đã thảo luận về một loạt vấn đề an ninh tại khu vực, trong đó có chương trình hạt nhân Triều Tiên.

Một điểm đáng chú ý trong chuyến công du đầu tiên của Phó Tổng thống thống Mỹ Mike Pence là chuyến thăm tới Indonesia, một trong những quốc gia có quan hệ khá gần gũi đối với Mỹ. Từ lâu, Mỹ rất coi trọng quan hệ với Indonesia cả về kinh tế lẫn quân sự bởi đây là nền kinh tế lớn nhất ASEAN và có vị thế đáng kể trong khu vực, đồng thời là quốc gia có dân số Hồi giáo lớn nhất thế giới.

Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence thăm Indonesia ngày 20/4 là tín hiệu tốt cho quan hệ Mỹ - ASEAN. (Nguồn: Reuters)

Tại Indonesia, Phó Tổng thống Pence bày tỏ mong muốn thúc đẩy mối quan hệ đối tác chiến lược song phương. Ngoài ra, ông Pence cũng xác nhận việc tân Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ tới Việt Nam dự Hội nghị thượng đỉnh APEC và Philippines tham dự Hội nghị cấp cao ASEAN nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ASEAN-Mỹ.

Điều này đã thể hiện những cam kết cũng như tầm nhìn của Mỹ đối với khu vực ngày càng trở nên quan trọng này.

Xét trên khía cạnh an ninh, nhiều quốc gia Đông Nam Á đều xem Mỹ như là nhân tố bình ổn tại khu vực. Một số quốc gia như Philippines và Thái Lan vốn là những đồng minh lâu đời của Mỹ tại Đông Nam Á từ thời Chiến tranh Lạnh.

Dưới thời Tổng thống Mỹ Bill Clinton, Đông Nam Á đóng vai trò quan trọng trong chiến lược toàn cầu “dính líu và mở rộng” của Mỹ. Còn dưới thời Tổng thống George W. Bush, Đông Nam Á được coi là “mặt trận thứ hai” trong cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ.

Sau khi Tổng thống Mỹ Barack Obama lên nắm quyền, Đông Nam Á đóng vai trò như một cấu thành quan trọng trong chiến lược “xoay trục” hay “tái cân bằng” của Mỹ đối với châu Á. Thông qua hợp tác về an ninh, Mỹ tăng cường đáng kể sự hiện diện tại Đông Nam Á.

Tại khu vực này, cả Philippines và Thái Lan đều được coi là đồng minh chủ chốt ngoài khối NATO của Mỹ. Năm 2014, Philippines và Mỹ cùng ký thêm Thỏa thuận Hợp tác quốc phòng nâng cao (EDCA) nhằm tăng cường sự hiện diện hơn nữa về mặt quân sự của Mỹ tại khu vực.

Với một vị thế quan trọng như vậy, rất nhiều quốc gia đã tìm cách tăng cường quan hệ với Mỹ vì cả lợi ích về kinh, an ninh và chính trị. Hiện nay, Mỹ là thị trường lớn, rất có tiềm năng cho nhiều quốc gia ASEAN, trong đó có Việt Nam.

Với tổng dân số khoảng 600 triệu người, khu vực Đông Nam Á còn là một thị trường tiềm năng cho các hàng hóa của Mỹ. Năm 2015, thương mại hai chiều giữa Mỹ và ASEAN đạt khoảng 227 tỷ USD. Trong số các quốc gia ASEAN, xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ là lớn nhất, chiếm khoảng 20% tổng xuất khẩu của Việt Nam.

Xác định vị thế của Mỹ trong tương lai

Xét về mặt tổng thể, có thể thấy rằng Mỹ vẫn là cường quốc của thế giới về kinh tế, chính trị và quân sự. Về kinh tế, quy mô của nền kinh tế Mỹ hiện nay vào khoảng 18,5 nghìn tỷ USD, chiếm khoảng 24,5% GDP của toàn thế giới. Tới 87% lượng giao dịch thanh toán trên thế giới được thực hiện bằng USD.

Về quân sự, Mỹ hiện vẫn là cường quốc hàng đầu thế giới về tiềm lực quân sự. Chỉ tính riêng năm 2015, Mỹ chi khoảng 596 tỷ USD cho quốc phòng, chiếm 37% chi phí của toàn thế giới, vượt xa tổng chi phí của các nước khác cộng lại bao gồm: Trung Quốc, Nga, Anh, Pháp, Nhật Bản, Saudi Arabia và Ấn Độ.

Mỹ cũng duy trì những tàu sân bay tối tân nhất, số căn cứ quân sự nhiều nhất trên thế giới (khoảng 800 căn cứ). Mỹ còn là thành viên của nhiều tổ chức, liên minh quân sự, trong đó phải kể tới NATO được thành lập từ năm 1955.

Tàu sân bay chạy bằng năng lượng hạt nhân USS Carl Vinson. (Nguồn: US Navy)

Về chính trị, Mỹ vẫn là cường quốc có ảnh hưởng rất lớn về mặt chính trị. Đây cũng là quốc gia sáng lập ra nhiều tổ chức quốc tế trong đó phải kể tới là Liên hợp quốc (LHQ), trong đó Mỹ là một trong 5 nước thành viên của Hội đồng Bảo an, đóng góp tới 20% ngân sách hoạt động của LHQ.

Ngoài ra, Mỹ cũng là nhà sáng lập ra các tổ chức quốc tế và tài chính quan trọng như Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).

Với những ưu thế vượt trội như vậy, hiển nhiên là Mỹ vẫn duy trì địa vị và vài trò lãnh đạo trong trật tự thế giới được xác lập.

Nhiều dự báo cho rằng, Trung Quốc là nước có khả năng thách thức vị thế của Mỹ nhất trong tương lai, đặc biệt sau khi Trung Quốc vượt qua Nhật Bản trở thành nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới. Dự báo vào năm 2030, GDP của Trung Quốc có thể đạt khoảng 33.300 tỷ USD (khoảng 25% GDP của thế giới) trong khi của Mỹ là 25.000 tỷ USD (khoảng 22% của thế giới). Còn tới năm 2040, con số này của Trung Quốc là khoảng 70.000 tỷ USD (35% GDP của thế giới) trong khi của Mỹ giảm xuống còn 30.000 tỷ USD (15% của thế giới). Cho dù điều này có xảy ra đi chăng nữa, thì địa vị của Mỹ vẫn không hề giảm sút.

Chính thế mà trong quan hệ với Mỹ, bất kỳ quốc gia nào cũng cần phải có những tính toán chiến lược dựa trên vị thế của họ trong vài thập kỷ tới đây nhằm đưa ra những đối sách phù hợp. Không những thế, việc thực thi chính sách ngoại giao với Mỹ cần phải xác định rõ lợi ích chiến lược và và lợi ích kinh tế.

Trong quá khứ, không ít các quốc gia đã tận dụng được quan hệ với Mỹ để thúc đẩy các lợi ích chiến lược của mình. Sự thành công của Hàn Quốc, Nhật Bản cũng một phần là biết tận dụng được môi trường hòa bình, tranh thủ khoa học công nghệ của thế giới phương Tây, kể cả sự bảo trợ về an ninh từ phía Mỹ để phát triển kinh tế.

Theo TS. Phạm Cao Cường (Viện Nghiên cứu châu Mỹ)

Thế giới và Việt Nam