Nguy cơ Israel tung đòn giáng trả châm ngòi "thùng thuốc súng" Trung Đông

Cuộc tấn công chưa từng có của Iran vào Israel trong đêm 13/4 đã đánh dấu sự thay đổi trong cách tiếp cận của Tehran, vốn dựa vào các lực lượng ủy nhiệm trên khắp Trung Đông kể từ khi bắt đầu cuộc chiến Israel - Hamas vào tháng 10 năm ngoái. Mọi sự chú ý hiện đổ dồn vào việc liệu Israel có chọn phương án hành động quân sự để đáp trả hay không?

Iran cho biết cuộc tấn công nhằm đáp trả cuộc không kích mà Tehran cáo buộc do Israel tiến hành nhằm vào lãnh sự quán Iran ở Syria, khiến hai tướng thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran thiệt mạng hồi đầu tháng.

Israel tuyên bố gần như toàn bộ trong số hơn 300 máy bay không người lái và tên lửa do Iran phóng đã bị hệ thống phòng không của Israel bắn hạ, với sự hỗ trợ của Mỹ và Anh. Trường hợp thương vong duy nhất được báo cáo là một bé gái bị thương ở miền nam Israel, và một tên lửa đã tấn công căn cứ không quân của Israel, gây thiệt hại nhẹ.

Tuy vậy, người đứng đầu Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran vẫn mô tả cuộc tấn công này là "thành công".

Chuyên gia Mona Yacoubian, phó chủ tịch trung tâm Trung Đông và Bắc Phi tại Viện Hòa bình Mỹ, nhận định Iran đã cố gắng cân bằng giữa việc trả đũa công khai vụ tấn công ở Syria và tránh kích động thêm hành động quân sự của Israel ngay từ đầu, vì lo ngại điều này có thể dẫn đến một cuộc xung đột có quy mô rộng lớn hơn nhiều.

Tuy nhiên, cộng đồng quốc tế vẫn đang chờ đợi quyết định do nội các chiến tranh của Israel đưa ra sau các cuộc họp với Thủ tướng Benjamin Netanyahu. Những người Israel theo đường lối cứng rắn đã hối thúc nước này đáp trả Iran, trong khi những người khác lại kêu gọi kiềm chế, nói rằng Israel nên tập trung vào việc tăng cường mối quan hệ vừa chớm nở với các đối tác Ả Rập.

"Chúng tôi sẽ xây dựng một liên minh khu vực và buộc Iran phải trả giá theo cách thức và vào thời điểm phù hợp với chúng tôi", ông Benny Gantz, thành viên nội các chiến tranh của Israel, nhấn mạnh.

Theo AP, các nhà phân tích cho biết, Iran đã gửi đi một thông điệp rằng họ sẵn sàng leo thang và thay đổi các quy tắc can dự trong cuộc chiến với Israel.

"Đó là một phát súng cảnh cáo, thể hiện rằng nếu Israel vi phạm các quy tắc, họ sẽ phải gánh chịu hậu quả", Magnus Ranstorp, cố vấn chiến lược tại Đại học Quốc phòng Thụy Điển, cho biết.

Cuộc tấn công của Iran vào Israel đã làm dấy lên lo ngại về một cuộc chiến quy mô lớn với hậu quả thảm khốc trong khu vực. Tuy nhiên, Iran khẳng định nước này không tìm kiếm một cuộc chiến tranh tổng lực trên toàn khu vực.

Ngoại trưởng Iran Hossein Amirabdollahian cho biết Iran "không có ý định tiếp tục các hoạt động phòng thủ" vào thời điểm này trừ khi bị tấn công. Iran nhấn mạnh rằng họ nhắm mục tiêu vào các cơ sở của Israel liên quan đến vụ tấn công ở Damascus, chứ không phải dân thường hay "khu vực kinh tế".

Sau khi Israel bắt đầu cuộc tấn công ở Gaza với mục tiêu "xóa sổ" Hamas, các nhóm được Iran hậu thuẫn đã tham gia hành động quân sự trong khi Tehran đứng ngoài lề. Nhóm Hezbollah ở Li Băng đã bắn tên lửa vào miền bắc Israel. Nhóm Houthi ở Yemen tấn công tàu phương Tây trên Biển Đỏ. Một nhóm dân quân Iraq được Iran hậu thuẫn đã tấn công các vị trí quân sự của Mỹ ở Iraq và Syria.

Giám đốc Trung tâm Trung Đông Carnegie, Maha Yahya, cho biết giờ đây, Iran sẵn sàng hành động mà không cần dựa vào lực lượng ủy nhiệm. Tuy nhiên, Iran cũng chỉ hành động có chừng mực với Israel. Ngoại trưởng Iran xác nhận nước này đã thông báo cho Israel và các đồng minh về cuộc không kích trước 72 giờ.

"Họ đã đưa ra cảnh báo từ trước rằng điều này (cuộc tấn công) sắp xảy ra và tôi nghĩ họ biết rằng chúng (máy bay không người lái và tên lửa) sẽ bị bắn hạ trước khi đến lãnh thổ Israel", bà Yahya cho biết.

Israel và Iran đã xung đột trong nhiều thập niên, khi Iran bị cáo buộc tài trợ và hỗ trợ các nhóm chống lại Israel, trong đó có nhóm chiến binh Palestine Hamas. Cuộc xung đột đang diễn ra ở Gaza thường được coi là cuộc chiến ủy nhiệm giữa Israel và Iran.

David Roche, chủ tịch và chiến lược gia toàn cầu tại Independent Strategy, cho biết: "Về mặt chiến lược, tôi nghĩ Israel sẽ có động thái trong vòng một tuần". Tuy nhiên, ông không cho rằng lực lượng Israel sẽ tấn công các cơ sở dầu mỏ của Iran vì điều đó sẽ "làm mất lòng tất cả những nước ủng hộ họ", bao gồm Mỹ.

Paul Salem, chủ tịch và giám đốc điều hành của Viện Trung Đông, một tổ chức nghiên cứu ở Washington, cho biết ngay cả khi cuộc tấn công của Iran vào Israel không dẫn đến "sự leo thang ngay lập tức, vụ việc này vẫn đưa Trung Đông bước vào một kỷ nguyên mới".

Kịch bản có thể xảy ra

Các chuyên gia dự đoán Israel sẽ trả đũa Iran, tuy nhiên cách thức và quy mô hành động sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tính toán của nội các chiến tranh.

"Ngay bây giờ, họ chắc chắn đang xem xét nghiêm túc việc tấn công trực tiếp vào Iran, vì đó là con đường rõ ràng nhất để quay lại răn đe", Ryan Bohl, nhà phân tích cấp cao về Trung Đông và Bắc Phi tại nền tảng tình báo rủi ro Rane Network, cho biết.

Tuy nhiên, ông Bohl lưu ý rằng Israel sẽ cần phải đạt được "sự cân bằng mong manh" và "họ không muốn xảy ra xung đột công khai với Iran".

Chiến thuật ít rủi ro hơn là "leo thang bí mật", trong đó Israel sẽ "tìm cách để họ có thể đưa cuộc chiến trong bóng tối của mình trở lại với cường độ mạnh hơn", ông Bohl nói với CNBC.

Ông John Hannah, cố vấn an ninh quốc gia của cựu Phó tổng thống Mỹ Dick Cheney, cho biết: "Việc không phản ứng trước một cuộc tấn công lớn vào lãnh thổ của mình không có trong DNA của Israel". Ông đánh giá khả năng xảy ra một cuộc tấn công của Israel vào Iran là rất cao, theo Straits Times.

"Toàn bộ văn hóa chiến lược của Israel được xây dựng dựa trên việc duy trì khả năng răn đe bằng cách đáp trả một cách áp đảo trước bất kỳ cuộc tấn công nào vào công dân, tài sản hoặc lãnh thổ của họ", ông Hannah, nhà hoạch định chính sách chủ chốt trong Chiến tranh vùng Vịnh năm 2003, hiện là thành viên cấp cao tại Viện An ninh Quốc gia Do Thái của Mỹ, nhận định.

Một số kịch bản đã được đưa ra về những diễn biến tiếp theo trong hành động của Israel.

Tấn công có giới hạn

Israel có thể lựa chọn các cuộc tấn công có mục tiêu và có giới hạn để đáp trả Iran. Các chuyên gia quốc phòng cho biết, các mục tiêu có nguy cơ bị tấn công cao nhất sẽ là các căn cứ được Iran sử dụng để tiến hành cuộc không kích vào Israel.

Jonathan Panikoff, giám đốc Sáng kiến An ninh Trung Đông Scowcroft tại Hội đồng Đại Tây Dương, cho biết Israel "gần như chắc chắn sẽ đáp trả" bằng các cuộc tấn công do nước này tiến hành.

Tuy nhiên, chuyên gia Mỹ cho biết ông kỳ vọng hành động của Israel sẽ "cụ thể, có kiềm chế và sẽ không dẫn đến một phản ứng nghiêm trọng nào khác của Iran".

Mức độ nghiêm trọng trong đòn đáp trả của Israel sẽ phụ thuộc vào mức độ tổn thất mà nước này phải gánh chịu do cuộc không kích của Iran. Cuộc tấn công của Iran dường như không gây ra nhiều thiệt hại. Bộ trưởng Quốc phòng Israel cho biết 99% máy bay không người lái và tên lửa của Iran đã bị bắn hạ.

"Nhiều điều có thể xảy ra. Trung Đông sau ngày 7/10 là một Trung Đông khác", một quan chức Israel nói với USA Today.

Tấn công quy mô lớn

Theo Inews, Israel có thể quyết định tiến xa hơn và tấn công một loạt căn cứ quân sự của Iran, các địa điểm được Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran sử dụng, thậm chí cả các tòa nhà chính phủ.

Một số quan điểm cho rằng Thủ tướng Netanyahu có thể lựa chọn tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng và hạt nhân của Iran. Tuy nhiên, nếu Israel gây thương vong đáng kể trong bất kỳ cuộc tấn công nào, điều đó khó tránh khỏi vòng xoáy bạo lực leo thang.

Masoud Mostajabi, phó giám đốc chương trình Trung Đông tại Hội đồng Đại Tây Dương, cảnh báo Israel đang hoạt động theo "tư duy thời chiến" sau cuộc tấn công vào ngày 7/10/2023 của lực lượng Hamas từ Dải Gaza.

Chuyên gia Mostajabi cho rằng, một số nhân vật ở Israel sẽ muốn "trả đũa trực tiếp trên lãnh thổ Iran, có khả năng nhắm vào các cơ sở quân sự, năng lượng và hạt nhân quan trọng". Ông nói thêm: "Nếu quan điểm này chiếm ưu thế, một cuộc chiến tranh thảm khốc sẽ gần như không thể tránh khỏi".

Theo USA Today, một quan chức an ninh cấp cao của Israel cho biết, trong số các lựa chọn mà Israel đang xem xét là tiến hành các cuộc tấn công mạng, tấn công vào các mỏ dầu của Iran cũng như các thể chế và biểu tượng chính trị của nước này. Tuy nhiên, quan chức này nhấn mạnh hiện vẫn chưa có quyết định nào được đưa ra và những điều này có thể không nằm trong phản ứng của Israel.

"Chúng tôi không cần phải phản ứng ngay bây giờ. Đôi khi bạn phải lên kế hoạch cho ba hoặc bốn nước đi để biết được đâu là nước đi đúng đắn", quan chức Israel nói thêm.

Quan chức Israel thừa nhận "có những tình thế tiến thoái lưỡng nan đang diễn ra và rõ ràng Israel cần phải đáp trả, nhưng không rõ sẽ đáp trả như thế nào và có phản ứng ngay lập tức hay không". Quan chức này cho biết nội các chiến tranh đã yêu cầu Lực lượng Phòng vệ Israel soạn thảo các kịch bản phản ứng tiềm năng.

Theo quan chức trên, có lẽ đòn đáp trả nghiêm trọng nhất sẽ là Israel cố gắng phá hủy cơ sở hạ tầng hạt nhân của Iran, nguồn gốc lâu dài của xung đột giữa hai nước.

Cuộc chiến lan rộng khắp Trung Đông

Nếu Iran và Israel tiếp tục tấn công lẫn nhau, khó có thể ngăn chặn các bên khác trong khu vực tham gia vào một cuộc chiến với quy mô rộng lớn hơn.

Iran được cho là thường sử dụng các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah ở Li Băng và Houthi ở Yemen để nhắm vào Israel và các đồng minh của nước này. Nếu một trong các nhóm chiến binh tham gia chiến đấu, tình hình leo thang có thể trở nên khó kiểm soát.

Mỹ và Anh xác nhận đã tham gia hỗ trợ Israel trong cuộc đối đầu với Iran. Các quan chức tình báo nói với Reuters rằng các máy bay chiến đấu của Mỹ đã giúp hạ gục một số máy bay không người lái của Iran. Thủ tướng Anh Rishi Sunak cũng xác nhận các máy bay chiến đấu của Anh đã bắn hạ một số máy bay không người lái tấn công của Iran.

Jordan được cho là cũng điều máy bay bắn hạ máy bay không người lái của Iran trên không phận nước này. Nếu được xác nhận, điều này có thể gây căng thẳng với nước láng giềng Iran trong khu vực.

Chuyên gia Mostajabi cảnh báo những nước này "có thể nhận thấy mình là mục tiêu và bị kéo vào cuộc xung đột trong khu vực ở mức độ cao hơn việc bắn hạ một vài máy bay không người lái".

Kịch bản xấu nhất sẽ chứng kiến các đồng minh của Iran là Syria và Iraq cũng bị lôi kéo vào một cuộc xung đột quy mô lớn.

Theo chuyên gia Bohl, bất kể Israel phản ứng thế nào, Iran sẽ "tìm cách làm rung chuyển nền kinh tế toàn cầu ngày càng mạnh", nhưng chỉ "vừa đủ để Mỹ gây áp lực ngoại giao buộc Israel xuống thang".

Trước cuộc tấn công bằng máy bay không người lái và tên lửa nhằm vào Israel, Iran đã bắt giữ một tàu container liên kết với Israel ở eo biển Hormuz, tuyến đường thương mại quan trọng đối với dầu mỏ.

"Kiểu quấy rối và hành vi đó có thể sẽ tiếp tục diễn ra theo một cách nào đó, quy mô của nó có thể sẽ được đánh giá bằng mức độ cứng rắn của Israel đối với Iran", chuyên gia Bohl nhận định.

Vai trò của Mỹ

Câu hỏi đặt ra hiện nay là liệu các cường quốc, đặc biệt là Mỹ, có thể giúp ngăn chặn một cuộc xung đột quy mô lớn ở Trung Đông hay không?Liên Hợp Quốc, Mỹ, Anh và các nhà lãnh đạo châu Âu khác đều muốn tránh chiến tranh. Ả Rập Xê Út, Ai Cập, Qatar và các nước khác đã cảnh báo Israel và Iran không nên leo thang. Trung Quốc và Nga cũng kêu gọi các bên kiềm chế.

Chuyên gia Yacoubian nhận định Washington có vai trò quan trọng trong việc hạ nhiệt căng thẳng giữa Israel và Iran. Tuy nhiên, động thái của Mỹ dường như khó đoán hơn trong năm bầu cử tổng thống, khi các cử tri ủng hộ Palestine ngày càng phản đối các chính sách thân Israel.

Eldad Shavit, người đứng đầu Chương trình nghiên cứu quan hệ Mỹ Israel tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia của Israel, cho biết việc Israel thực hiện hành động quân sự tiếp theo dường như không được các đồng minh của họ ủng hộ, bao gồm Mỹ.

Người phát ngôn an ninh quốc gia Nhà Trắng John Kirby nói với NBC rằng Tổng thống Joe Biden không muốn xung đột khu vực leo thang hoặc một "cuộc chiến tranh rộng hơn" với Iran và đang "làm việc trên góc độ ngoại giao về vấn đề này".

Cũng có lý do để tin rằng Iran không có kế hoạch tấn công Israel thêm nữa. Một cuộc tấn công nhằm vào một số ít mục tiêu ở Israel có thể là một kết quả đủ đối với Iran trong nỗ lực gửi thông điệp tới Tel Aviv.

Iran đã tuyên bố sẽ đáp trả kể từ sau cuộc không kích vào lãnh sự quán Damascus của Iran ở Syria. Iran muốn buộc Israel phải chịu trách nhiệm, mặc dù Israel không chấp nhận điều này.

Phái đoàn Iran tại Liên Hợp Quốc cảnh báo: "Nếu chính quyền Israel phạm thêm một sai lầm nữa, phản ứng của Iran sẽ quyết liệt hơn nhiều". Tuy nhiên, phái đoàn cũng cho biết Tehran hiện "coi vấn đề này đã kết thúc".

Áp lực từ Washington có thể giúp hạn chế bất kỳ phản ứng nào của Israel. Trang tin Axios dẫn lời một quan chức cấp cao Nhà Trắng cho biết Tổng thống Joe Biden đã nói với Thủ tướng Netanyahu rằng Mỹ sẽ phản đối bất kỳ đòn đáp trả nào của Israel nhằm vào Iran.

Theo chuyên gia Hannah, "học thuyết an ninh quốc gia của Israel phụ thuộc rất nhiều vào việc duy trì sự hỗ trợ của Mỹ dưới mọi hình thức, không chỉ về mặt quân sự, mà còn về mặt ngoại giao, kinh tế và đạo đức". Do đó, Israel sẽ không chống đối Mỹ một cách không cần thiết. Israel sẽ phối hợp với Mỹ nhiều nhất có thể và tính đến lợi ích của Mỹ bất cứ khi nào có thể.

"Tất nhiên, Israel sẽ không bao giờ đặt khả năng phòng thủ và sự sống còn của mình vào thế rủi ro, nhưng khi Mỹ lên tiếng, Israel sẽ lắng nghe", chuyên gia Hannah nói.

Mong muốn tránh một cuộc chiến tranh quy mô lớn có thể khiến Iran và Israel quyết định vạch ra một ranh giới trong mối quan hệ thù địch hiện tại. Tuy nhiên, căng thẳng sẽ vẫn ở mức cao trong tương lai gần và không dễ dàng kiểm soát căng thẳng một khi bùng phát.

Theo AP, Inews, USA Today, Straits Times