Mỹ “bật đèn xanh” bán F-35 cho Ả rập Xê út, cán cân quyền lực sẽ thay đổi?

Tình bạn giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thái tử Ả rập Xê út Mohammed bin Salman mạnh mẽ đến mức ông chủ Nhà Trắng tuyên bố sẽ chấp thuận bán máy bay chiến đấu F-35 tiên tiến nhất của Mỹ cho vương quốc này.

Ngày 17/11, Tổng thống Trump cho biết ông dự định phê duyệt kế hoạch bán máy bay chiến đấu F-35 do Mỹ sản xuất cho Ả rập Xê út.

"Tôi muốn nói rằng chúng tôi sẽ làm điều đó. Chúng tôi sẽ bán F-35", ông Trump nói với các phóng viên tại Phòng Bầu dục. 

Nỗ lực mua tiêm kích F-35 của Riyadh được thúc đẩy vào ngày 18/11, khi Thái tử Ả rập Xê út đến thăm Nhà Trắng. Hai bên dự kiến ​​ký một số thỏa thuận kinh tế và quốc phòng, bao gồm thỏa thuận mua F-35.

Ả rập Xê út đã yêu cầu mua tới 48 chiếc F-35, một thỏa thuận tiềm năng trị giá hàng tỷ USD. Ả rập Xê út cũng là một trong những khách hàng lớn nhất của vũ khí Mỹ trong những năm qua.

Việc Mỹ bán F-35 cho Ả rập Xê út sẽ đánh dấu sự thay đổi chính sách đáng kể. Động thái này được dự đoán sẽ làm thay đổi cán cân quân sự ở Trung Đông, với những tác động tiềm tàng đối với Israel, quốc gia đang mong muốn duy trì lợi thế quân sự so với các nước láng giềng.

Lý do Ả rập Xê út muốn F-35

Máy bay chiến đấu tàng hình F-35 là một trong những máy bay chiến đấu tiên tiến nhất thế giới. F-35 đôi khi được ví như "tiền vệ" trên bầu trời nhờ khả năng thu thập thông tin tình báo có thể chia sẻ với các đơn vị mặt đất, tàu chiến và các máy bay khác, cũng như dẫn đầu các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái.

Máy bay chiến đấu này có khả năng thực hiện các nhiệm vụ tấn công tầm xa và chuyên định vị và phá hủy các hệ thống phòng không phức tạp của đối phương để chuẩn bị cho một chiến dịch ném bom hoặc tấn công mặt đất. F-35 đã được sử dụng để tìm kiếm các mục tiêu của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở Iraq và Syria, và tham gia vào các cuộc tấn công của Israel vào Iran trong cuộc chiến 12 ngày giữa hai nước vào tháng 6.

Máy bay do Lockheed Martin sản xuất và được phát triển với sự hợp tác của Anh, Italy, Hà Lan, Canada, Đan Mạch, Na Uy và Australia, tất cả đều đã cam kết mua dòng tiêm kích này. Phiên bản đắt nhất, F-35B dành cho hải quân với khả năng cất và hạ cánh thẳng đứng, có giá hơn 100 triệu USD.

Nhiều quốc gia mong muốn có được F-35, trong đó có Ả rập Xê út.

Thái tử Mohammed muốn củng cố an ninh của Ả rập Xê út trước các mối đe dọa từ các quốc gia như Iran và các lực lượng dân quân trên khắp Trung Đông.

Thái tử Ả rập Xê út coi mối quan hệ chặt chẽ hơn với Mỹ, bao gồm việc mua máy bay F-35 và hiệp ước phòng thủ chung tương tự với Qatar, đóng vai trò rất quan trọng đối với Tầm nhìn 2030 - kế hoạch trị giá hàng nghìn tỷ USD của ông nhằm đa dạng hóa nền kinh tế Ả rập Xê út ngoài dầu mỏ và thu hút đầu tư nước ngoài vào các trung tâm dữ liệu trí tuệ nhân tạo (AI).

Mối lo ngại của Israel

Mỹ chỉ bán F-35 cho các đồng minh quân sự lâu năm, do tính nhạy cảm của công nghệ này.

Quốc hội Mỹ có thể tạm dừng cấp phép xuất khẩu ngay cả khi tổng thống phê duyệt, và nhiều nhà lập pháp Mỹ lo ngại việc bán F-35 cho Ả rập Xê út sẽ làm tổn hại đến ưu thế quân sự của đồng minh chủ chốt Israel.

Israel là quốc gia duy nhất ở Trung Đông sở hữu F-35, và theo luật Mỹ, Washington phải đảm bảo duy trì lợi thế quân sự so với các quốc gia khác trong khu vực.

Các quan chức Israel được cho là rất thận trọng với việc Ả rập Xê út, quốc gia vẫn chưa chính thức công nhận Israel, sở hữu F-35, trong bối cảnh điều này có thể làm thu hẹp lợi thế về năng lực của Israel.

Ưu thế trên không đặc biệt quan trọng đối với Israel sau cuộc tấn công của phong trào Hamas vào ngày 7/10/2023.

Israel cũng xung đột với các lực lượng ủy nhiệm được Iran hậu thuẫn, bao gồm Hezbollah ở Li Băng và Houthi ở Yemen, cũng như với chính Iran. Trong mỗi cuộc xung đột này, Israel đều nhanh chóng giành được khả năng áp đảo trên bầu trời, một phần thông qua việc sử dụng F-35 để vô hiệu hóa hệ thống phòng không của đối phương.

Đại sứ Israel tại Mỹ Yechiel Leiter đã xoa dịu những lo ngại về khả năng Mỹ và Ả rập Xê út chốt thỏa thuận F-35 hoặc các loại vũ khí khác của Mỹ cho các nước Ả Rập.

"Không có dấu hiệu nào cho thấy ưu thế của Israel sẽ bị tổn hại", ông Leiter trả lời báo Jerusalem Post trong một cuộc phỏng vấn được công bố vào ngày 13/11.

Mỹ có thể làm hài lòng cả Israel và Ả rập Xê út?

Cựu Tư lệnh Không quân Israel Eitan Ben Eliyahu phát biểu trên đài phát thanh Tel Aviv rằng, một thỏa thuận mua F-35 của Ả rập Xê út "sẽ thay đổi cán cân quyền lực ở Trung Đông".

Tuy nhiên, ông cho biết Ả rập Xê út sẽ mất ít nhất 4 năm để nhận được máy bay, và Israel có thể duy trì ưu thế quân sự của mình bằng cách mua vũ khí tiên tiến mới từ Mỹ trong thời gian này.

Israel có thể sẵn sàng chấp nhận thương vụ F-35 của Ả rập Xê út hơn nếu Riyadh đồng ý bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Tuy nhiên, điều đó dường như khó xảy ra trong tương lai gần vì Ả rập Xê út muốn tiến tới một nhà nước Palestine, điều này càng trở nên khó xảy ra hơn sau vụ tấn công ngày 7/10.

Kinh nghiệm trước đây cho thấy việc bán vũ khí tiên tiến của Mỹ dễ dàng bị cản trở bởi các lo ngại về an ninh.

Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất từng cố gắng mua F-35 cách đây vài năm và nghĩ rằng quyết định công nhận Israel vào năm 2020 sẽ giúp ích cho những nỗ lực đó. Một năm sau, nước này đã hủy bỏ kế hoạch trị giá 23 tỷ USD, với lý do các ưu tiên đã thay đổi. Các quan chức nước này tỏ ra thất vọng với Mỹ vì quá trình phê duyệt kéo dài.

Một vấn đề quan trọng khác đối với Mỹ là bảo vệ công nghệ của F-35.

Mỹ đã loại Thổ Nhĩ Kỳ, một đồng minh NATO, khỏi chương trình F-35 vào năm 2019 sau khi nước này quyết định mua hệ thống phòng thủ tên lửa của Nga thay vì Patriot do Mỹ sản xuất. Các quan chức Mỹ lo ngại rằng việc cho phép Thổ Nhĩ Kỳ vận hành F-35 song song với hệ thống S-400 của Nga có thể cho phép các kỹ sư quân sự của Moscow tìm ra cách vô hiệu hóa máy bay chiến đấu của Mỹ.

Mặc dù Ả rập Xê út coi Washington là đồng minh hàng đầu, nhưng nước này cũng đang tăng cường quan hệ với Trung Quốc, cường quốc cạnh tranh địa chính trị chủ chốt của Washington. Điều này khiến một số quan chức Mỹ lo ngại, họ lo ngại rằng Trung Quốc có thể sẽ tiếp cận được một số hệ thống quân sự tinh vi nhất của Mỹ.

Vì lý do đó, các tiêm kích F-35 được bán cho Ả rập Xê út có thể đi kèm với các hạn chế về phần mềm khiến chúng kém hiệu quả hơn so với những chiếc được quân đội Mỹ sử dụng.

Cựu tư lệnh không quân Israel Eliyahu đã trích dẫn ví dụ về một thương vụ bán máy bay chiến đấu F-15 của Mỹ cho Ả rập Xê út trước đó, trong đó một số hệ thống của máy bay đã bị "vô hiệu hóa" sau khi Mỹ trao đổi với Israel.