Lớp Astute - Tàu ngầm tấn công hạt nhân nguy hiểm nhất từng được phát triển

Các chuyên gia nhận định tàu ngầm lớp Astute là những tàu ngầm tấn công hạt nhân có khả năng nhất từng được phát triển.

Chương trình nhiều biến động

Astute là lớp tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân mới nhất của Hải quân Hoàng gia Anh với chuẩn mới về vũ khí, phương tiện liên lạc và khả năng tàng hình, được đóng bởi BAE Systems Submarines tại Barrow-in-Furness. Chương trình Astute bắt đầu vào tháng 2/1986 khi Bộ Quốc phòng khởi động một số nghiên cứu nhằm xác định khả năng và yêu cầu cho việc thay thế các tàu ngầm lớp Swiftsure và Trafalgar đang có trong trang bị của Hải quân Xứ sở sương mù.

Các công trình nghiên cứu này mang mật danh "Dự án SSN20", được thực hiện trong Chiến tranh Lạnh, khi Hải quân Hoàng gia chú trọng tác chiến chống ngầm nhằm chống lại lực lượng tàu ngầm ngày càng hiện đại hơn của Liên Xô. Để đối phó với mối đe dọa ngày càng tăng này, các nghiên cứu kết luận rằng dự án SSN20 phải là một thiết kế mang tính cách mạng, với sức đẩy và hỏa lực hạt nhân được tăng cường đáng kể, cùng một "bộ sonar tích hợp" và hệ thống vũ khí phức tạp hơn.

Tương tự, Hải quân Mỹ, đang phải đối mặt với những mối đe dọa tương tự, đã tiếp tục thiết kế và chế tạo lớp Seawolf. Chi phí ước tính của Dự án SSN20, mặc dù rất lớn, nhưng không bị coi là "hạn chế". Tuy nhiên đến năm 1990, bức tường Berlin sụp đổ và Chiến tranh Lạnh kết thúc, Dự án SSN20 đã nhanh chóng bị hủy bỏ và một loạt các nghiên cứu thiết kế mới đã được bắt đầu, lần này, với tiêu chí chính là "ràng buộc chi phí".

Lớp Trafalgar từng là một phát triển kế thừa của lớp Swiftsure trước đó, và để giảm chi phí cùng rủi ro kỹ thuật, người ta quyết định lớp tàu ngầm mới này của hạm đội nên "xây dựng dựa trên" thiết kế của Trafalgar, được gọi là Lô 2 lớp Trafalgar (Batch 2 Trafalgar class - B2TC), việc xúc tiến nghiên cứu được đưa phê duyệt vào tháng 6/1991. Trong khi triết lý đằng sau B2TC là của một Trafalgar hiện đại và cải tiến, các khái niệm thiết kế ban đầu của B2TC cũng bị ảnh hưởng nhiều bởi lớp Vanguard đang được xây dựng lúc bấy giờ.

Sau hai năm nghiên cứu, cân nhắc B2TC, Bộ Quốc phòng (MOD) Anh quyết định đưa ra đấu thầu, mời thầu từ tháng 10/1993 - 7/1994. Đánh giá hồ sơ dự thầu, MOD nghiêng thiết kế của Tập đoàn GEC-Marconi/BMT dựa trên cơ sở chi phí và năng lực. Tháng 12/1995, MOD thông báo chọn nhà thầu GEC-Marconi, giá thầu bao gồm việc sử dụng sáng tạo phần mềm thiết kế ba chiều có sự hỗ trợ của máy tính (three-dimensional computer-aided design - 3D CAD) và xây dựng mô-đun. Mặc dù MOD đã trao hợp đồng cho GEC-Marconi, một phần do chi phí cạnh tranh của nó, nhưng giá vẫn được coi là quá cao.

MOD và GEC-Marconi đã thương lượng về mức giá mới và chốt 2,4 tỷ bảng Anh cho ba tàu ngầm Astute đầu tiên, cộng với hỗ trợ dịch vụ. Hợp đồng được ký vào ngày 14/3/1997 cho chương trình mà bây giờ được gọi là chương trình Astute, với mức giá tối đa cố định, và mọi chi phí vượt trội do nhà thầu GEC-Marconi chịu. Mặc dù B2TC được dự định là một cải tiến khiêm tốn so với lớp Trafalgar, nhưng trên thực tế, GEC-Marconi triển khai công việc phát triển một thiết kế hoàn chỉnh và toàn diện cho Astute.

Tàu ngầm hạt nhân lớp Astute

Các tàu ngầm mới lớp Astute Hải quân Hoàng gia Anh là một trong những tàu chiến đắt nhất từng được hạ thủy với tổng chi phí khoảng 2,2 tỷ USD mỗi chiếc theo tỷ giá hối đoái. Trong số 7 chiếc được đóng theo chương trình, chiếc đầu tiên thuộc lớp Astute được hạ thủy với sự chứng kiến của Camilla - Nữ Công tước xứ Cornwall, vào năm 2007, đưa vào vận hành năm 2010 và hoạt động trực chiến từ tháng 5/2014.

Ba tàu lớp Astute hiện đang hoạt động, chiếc thứ tư đang trong giai đoạn thử nghiệm trên biển và ba chiếc nữa đang được đóng. Chiếc cuối cùng dài 97 m với lượng choán nước khoảng 7.600 tấn dự kiến sẽ được đưa vào hoạt động vào năm 2027, 26 năm sau khi chiếc đầu tiên cùng lớp được khởi đóng vào năm 2001.

Tất cả các tàu ngầm lớp Astute sẽ được trang bị Hệ thống Chiến đấu Chung tiên tiến, là một phiên bản mới của hệ thống chỉ huy được sử dụng trên các lớp tàu ngầm khác của Anh. Hệ thống nhận dữ liệu từ các cảm biến của tàu và hiển thị kết quả trên bảng điều khiển chỉ huy. Các tàu ngầm mới được tích hợp máy định vị âm chính xác cao Atlas Hydrographic DESO 25, hai cột buồm quang điện tử CM010 thay cho kính tiềm vọng thông thường, hệ thống phân biệt địch-ta (Identification Friend or Foe - IFF) …

Để phát hiện tàu và tàu ngầm của đối phương, lớp Astute được trang bị Sonar 2076 tinh vi, một bộ sonar tìm kiếm và tấn công thụ động/chủ động tích hợp với các mảng sonar gắn phía trước, hai sườn và vòng cung. Theo nhà sản xuất BAE, Sonar 2076 là hệ thống sonar tốt nhất thế giới, có thể phát hiện tàu nổi và tàu ngầm cách xa tới 5.555km, mang lại mức độ nhận biết tình huống mà ít đối thủ nào có được, tuy cự li phát hiện các mục tiêu tàng hình ngắn hơn đáng kể. Liệu các tàu ngầm có thể phát hiện mục tiêu ở phạm vi như vậy khi quét theo mọi hướng hay chỉ khi tập trung vào một khu vực cụ thể, chưa được tiết lộ.

Tính năng đáng chú ý nhất của tàu ngầm lớp Astute là sự yên tĩnh của chúng, với 39.000 viên gạch chống âm tiên tiến đảm bảo mức độ tiếng ồn thấp chưa từng có đối với tàu chạy bằng năng lượng hạt nhân do phương Tây chế tạo và có thể so sánh với các tàu tấn công điện-diesel. Lò phản ứng hạt nhân của con tàu có tuổi thọ 25 năm và có thể được sử dụng để tái chế không khí và nước, cho phép con tàu đi vòng quanh thế giới mà không cần phải nổi. Con tàu cũng có không gian thể bố trí các phân đội đặc nhiệm, giống như tàu Lớp Ohio được Hải quân Mỹ sử dụng các để triển khai lực lượng SEALS cho các hoạt động ở nước ngoài.

Các tàu ngầm mới lớp Astute được trang bị tới 126 ngư lôi hạng nặng Spearfish và tên lửa hành trình Tomahawk Block IV (có giá 870.000 bảng Anh mỗi quả, có khả năng tấn công mục tiêu ở cự li 1.600 km với sai số vài mét). Hỏa lực này tương đương với 3 tàu khu trục Type 45 hoặc 3,5 khinh hạm Type 26 sắp tới của Anh - đặc biệt đáng kể với quy mô nhỏ của hạm đội tác chiến mặt nước của nước này. Ngư lôi Spearfish được đưa vào sử dụng từ năm 1992, sau 17 năm tạm dừng, chúng tiếp tục sản xuất vào năm 2020 với khoảng 500 quả đã được chế tạo kể từ khi bắt đầu sản xuất năm 1988, mang đầu đạn nặng 300 kg và có tầm bắn đáng nể 54 km.

Giữa những nghi ngờ về độ tin cậy và hiệu suất kém của các hệ thống vũ khí chính được phát triển cho Hải quân Hoàng gia Anh, từ các tàu khu trục Type 45 gặp khó khăn đến các tàu sân bay lớp Queen Elizabeth và tàng hình cơ trên hạm F-35B, cho đến nay, chương trình tàu ngầm Astute được coi là một trong những chương trình thành công và tạo cho Anh một khả năng tấn công đáng gờm. Tuy nhiên, các vấn đề về chi phí vượt mức vẫn là đáng kể, với trung bình ba chiếc đầu tiên của lớp này vượt ngân sách 58% và chiếc thứ tư vẫn ở mức đáng kể 16% so với ngân sách.

Lớp Astute được phát triển có đóng góp tư vấn và chuyên môn của General Dynamics thông qua một hợp đồng với Hải quân Mỹ. Sắp tới, các tàu này phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các nhà sản xuất tàu ngầm tấn công hạt nhân bao gồm lớp Virginia Block V (Mỹ), lớp Yasen và lớp Laika (Nga), và có lẽ tham vọng nhất trong thiết kế là lớp Type 95 của Trung Quốc. Một số nhà phân tích phương Tây đã đưa ra những tuyên bố táo bạo về khả năng của các tàu lớp Astute, bao gồm cả nhận định chúng là những tàu ngầm tấn công hạt nhân có khả năng nhất từng được phát triển.