Hy Lạp vỡ nợ - Bài học nào cho EU

Với tuyên bố này, Hy Lạp mặc nhiên không được quyền tiếp cận bất cứ khoản vay nào của IMF cho tới khi thanh toán xong khoản nợ cũ. Thủ tướng Đức Angela Merkel tuyên bố chỉ nối lại đàm phán khi nào Hy Lạp hoàn thành nghĩa vụ trả nợ cho IMF.

Vì thế, câu hỏi "bài học nào cho EU" được giới nghiên cứu và dư luận quan tâm.

Từ chuyển đổi liên minh

Liên minh tiền tệ ra đời gắn với Eurozone (1999). Theo đó, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) nắm quyền phát hành đồng Euro và ấn định tỷ giá, nhưng việc quản lý vĩ mô và điều hành tài chính, ngân hàng vẫn thuộc quyền các quốc gia riêng biệt, khiến hiệu quả điều hành chung bị hạn chế.

Ý tưởng về Liên minh Ngân hàng thay thế cho Liên minh Tiện tệ được hình thành từ năm 2012, nhưng phải đến năm 2013 mới rõ nét. Liên minh mới ra đời đã tạo nên một “Cơ chế giám sát duy nhất” (MUS) cho các ngân hàng, đồng thời giải quyết hậu quả nếu một ngân hàng nào đó đứng trước nguy cơ mất thanh khoản.

Nghị viện châu Âu và Bộ trưởng Tài chính các nước thành viên EU đã trao cho ECB chức năng giám sát chặt chẽ các ngân hàng trong khu vực (trừ Anh quốc).

Ngoài ra, trong trường hợp ngân hàng nào đó bị phá sản, Liên minh có trách nhiệm bảo đảm bồi thường một khoản tiền lớn, mà cụ thể lên tới 100.000 euro.

Đến gia tăng thể chế

Thể chế của Liên minh Ngân hàng gồm hai trụ cột: “Cơ chế giải quyết chung” (SRM) và “Cơ chế giải quyết duy nhất”.

- Cơ chế giải quyết chung (SRM): Với một quỹ có giá trị 55 tỷ euro (76 tỷ USD) do các ngân hàng đóng góp trong thời gian hơn mười năm (2015-2025). Theo đó, một cơ quan ra nghị quyết của EU cũng được thành lập – với chức năng xem xét và đưa ra các quyết định đối với số phận của các ngân hàng làm ăn thua lỗ, chấm dứt việc dùng các khoản thuế của dân để cứu trợ các ngân hàng yếu kém. SRM đã đi vào hoạt động từ đầu năm nay và sẽ kết thúc vào năm 2025.

- Cơ chế giải quyết duy nhất: ECB chịu trách nhiệm giám sát trực tiếp những ngân hàng lớn nhất Eurozone. Số  ngân hàng này hiện vào khoảng 130, chiếm 85% tài sản của ngân hàng các nước thành viên Eurozone. Và 6.000 ngân hàng thông qua cơ quan giám sát của các nước thành viên.

Quỹ giải thể ngân hàng, có nhiệm vụ trang trải việc đóng cửa ngân hàng và cung cấp các khoản tài chính khẩn cấp, nhằm chấm dứt “kỷ nguyên” bảo lãnh ồ ạt. Nếu vượt quá “quy trình tự cứu”, các tài khoản tiền gửi tiết kiệm trị giá dưới 100.000 euro (137.000 USD) sẽ được an toàn theo cơ chế bảo lãnh tiền gửi, phần lớn hơn 100.000 euro người gửi phải chấp nhận chịu thiệt.

Cơ quan giám sát ngân hàng duy nhất (SSM) cũng được trao cho ECB, cơ quan này trực tiếp giám sát khoảng 200 ngân hàng lớn nhất, có giá trị tài sản hơn 30 tỷ euro (39 tỷ USD) trong số khoảng 6.000 ngân hàng cho vay trong khu vực và can thiệp các ngân hàng nhỏ hơn, khi các ngân hàng này gặp rắc rối.

Vẫn không hiệu quả

“Thắt lưng buộc bụng” đã có lúc được coi là liều thuốc chữa bách bệnh cho các nền kinh tế bị khủng hoảng của EU, thì nay nó lại trở thành lực cản của quá trình tăng trưởng và thậm chí phá vỡ khối liên kết châu Âu.

Theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, tình trạng phản tác dụng của các biện pháp “thắt lưng buộc bụng” chủ yếu là do những nhượng bộ quá mức của các nhà hoạch định chính sách EU đối với các nước trong những vấn đề như thanh toán nợ và giảm thâm hụt ngân sách.

Hy Lạp từng là quốc gia đầu tiên thỏa thuận với bộ 3 chủ nợ quốc tế (EC, ECB, IMF) về chương trình “thắt lưng buộc bụng” (4/2013), nhưng từ khi chính phủ của Thủ tướng Tsipras lên nắm quyền, thì giải pháp khắc khổ đó bị kịch liệt tẩy chay. Đây còn là chủ đề trưng cầu ý dân của Hy Lạp trong vài ngày tới

Liên minh Ngân hàng ra đời vì lợi ích của khu vực, nhưng cũng tạo ra mâu thuẫn lợi ích giữa các quốc gia. Bởi quỹ 55 tỷ euro do các ngân hàng đóng góp rất có lợi cho các quốc gia đang mắc nợ, còn các nước khác lại thiệt thòi.

Trong khi người dân Đức không muốn hiệu quả “thắt lưng buộc bụng” của họ lại dùng để “cứu” các ngân hàng yếu kém của Hy Lạp, Tây Ban Nha, Ireland hay Italia… thì Pháp, với vị thế chủ nợ, lại nhìn nhận Liên minh Ngân hàng ở góc độ chung cần chia sẻ trách nhiệm khu vực.

Giờ đây Hy Lạp đã vỡ nợ, nguy cơ rời khỏi EU cận kề. Tuy nhiên việc ra khỏi Eurozone vẫn phải đợi, và khả năng có cơ chế nào được vận dụng để giữ chân Hy Lạp sau ngày 5/7 hay không thì vẫn chưa hé mở.

Như vậy, từ Liên minh Tiền tệ đến Liên minh Ngân hàng, theo đó các cơ chế MUS, SRM, SSM… với quyết tâm thoát khỏi khủng hoảng nợ công quá kéo dài của cả khu vực, nay đã không thể ngăn nổi sự vỡ nợ của Hy Lạp. Và ai sẽ có nguy cơ tiếp sau Hy Lạp cũng là câu hỏi đang bỏ ngỏ. 

Giải pháp “thắt lưng, buộc bụng” tuy đã thành công ở Đức, nhưng lại bị gượng ép ở Ireland, Bồ Đào Nha, và đến Hy Lạp (lần hai) thì bị “đứt” vì đây là khâu “yếu nhất”. Điều đó khiến các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách và dư luận không khỏi nghi ngờ các bước “cải cách” vừa qua của EU, nhất là không đủ kiên nhẫn để tin vào giải pháp khắc khổ mà các chủ nợ áp đặt cho các con nợ của khu vực này.

Nguyễn Nhâm