Di sản của cựu Phó Tổng thống quyền lực nhất nước Mỹ Dick Cheney

Cựu Phó Tổng thống Mỹ Richard Bruce Cheney, hay còn được biết đến với cái tên Dick Cheney, một trong những nhân vật có ảnh hưởng sâu sắc nhất đến chính trường Mỹ, đã qua đời vào tối ngày 3/11 (theo giờ địa phương) ở tuổi 84.

Gia đình ông cho biết trong một thông báo chính thức rằng ông qua đời do những biến chứng từ bệnh viêm phổi kết hợp với các vấn đề tim mạch. “Ông là một người đàn ông vĩ đại, nhân hậu, người đã truyền cảm hứng cho con cháu yêu nước, sống can đảm, danh dự và đầy yêu thương”, thông báo của gia đình viết.

Sự ra đi của ông Cheney đánh dấu kết thúc của một chương sử quan trọng trong lịch sử chính trị Mỹ, nơi ông không chỉ là một cố vấn thân cận mà còn là kiến trúc sư của nhiều chính sách then chốt, định hình lại vai trò của Phó Tổng thống và củng cố sức mạnh của nhánh hành pháp.

Tuy nhiên, ông Cheney cũng bị chỉ trích vì vai trò trong việc ủng hộ mạnh mẽ chiến dịch quân sự của Mỹ tại Iraq năm 2003.

Hành trình sự nghiệp

Sinh ra vào năm 1941 tại Lincoln, Nebraska, trong gia đình trung lưu với người cha làm nhân viên bảo tồn cho chính phủ, Cheney lớn lên ở vùng đất miền Tây nước Mỹ hoang dã và đầy thử thách. Tuổi trẻ của ông không phải lúc nào cũng suôn sẻ, ông từng gặp khó khăn ở Đại học Yale và làm việc như một thợ điện tại Wyoming, tiểu bang mà sau này trở thành quê hương thứ hai của ông.

Tuy nhiên, chính những trải nghiệm ấy đã rèn luyện cho ông Cheney. Ông kết hôn với người bạn thời trung học, Lynn Vincent, sinh hai con gái và hoàn thành bằng cử nhân tại Đại học Wyoming trước khi theo đuổi chương trình sau đại học tại Đại học Wisconsin. Những năm tháng ấy không chỉ xây dựng nền tảng cá nhân mà còn khơi dậy niềm đam mê với chính trị và dịch vụ công, dẫn dắt ông bước chân vào hành lang quyền lực của Washington D.C.

Ông Cheney bắt đầu sự nghiệp chính trị một cách khiêm tốn nhưng đầy tham vọng năm 1969, với vai trò thực tập sinh tại Quốc hội. Cùng năm đó, ông có cơ hội làm việc bên cạnh Donald Rumsfeld - nhân vật sẽ trở thành đồng minh lâu năm trong văn phòng kinh tế tại Nhà Trắng dưới thời Tổng thống Richard Nixon.

Những bước đi đầu tiên này đặt nền móng cho sự thăng tiến nhanh chóng của ông. Đến năm 1974, khi Tổng thống Gerald Ford lên nắm quyền sau sự ra đi của ông Nixon, ông Cheney trở lại Nhà Trắng, trải qua nhiều vị trí. Ở tuổi 34, ông được bổ nhiệm làm Chánh văn phòng Nhà Trắng, vị trí trẻ nhất trong lịch sử Mỹ lúc bấy giờ. Vai trò này không chỉ chứng tỏ khả năng lãnh đạo của ông Cheney mà còn cho phép ông tiếp cận trực tiếp với các quyết định cốt lõi của chính phủ, từ kinh tế đến an ninh quốc gia.

Năm 1978 đánh dấu bước ngoặt khác trong sự nghiệp của ông Cheney khi ông tranh cử và thắng cử vào Hạ viện đại diện từ Wyoming. Trong thập kỷ tiếp theo, ông Cheney phục vụ như một nghị sĩ tận tụy, tập trung vào các vấn đề năng lượng, môi trường và quốc phòng. Ông không chỉ là tiếng nói của miền Tây mà còn trở thành nhà lập pháp có ảnh hưởng, tham gia vào các ủy ban then chốt và xây dựng mạng lưới quan hệ rộng lớn ở Quốc hội. Sự nghiệp lập pháp của ông kết thúc năm 1989 khi Tổng thống George H.W. Bush đề cử ông làm Bộ trưởng Quốc phòng - vị trí mà ông Cheney sẽ biến thành bệ phóng cho tương lai.

Là Bộ trưởng Quốc phòng giai đoạn 1989-1993, ông Cheney lãnh đạo Bộ Quốc phòng Mỹ qua một giai đoạn chuyển mình lịch sử: sự sụp đổ của Bức tường Berlin và kết thúc Chiến tranh Lạnh (1991). Ông tái cấu trúc lực lượng vũ trang, cắt giảm chi phí không cần thiết trong khi duy trì sức mạnh răn đe của Mỹ. Điểm nhấn của nhiệm kỳ này là vai trò chỉ huy Chiến tranh Vùng Vịnh - mật danh “Chiến dịch Bão táp Sa mạc” - năm 1991 nhằm giải phóng Kuwait 

Sau khi rời Lầu Năm Góc năm 1993, ông Cheney không nghỉ hưu mà chuyển sang lĩnh vực tư nhân, đảm nhận vị trí CEO của Halliburton - tập đoàn dịch vụ năng lượng hàng đầu thế giới. Trong 6 năm tại đây, từ 1995-2000, ông dẫn dắt công ty mở rộng toàn cầu, tăng doanh thu gấp đôi, củng cố vị thế của Mỹ trong ngành dầu khí. Vai trò này không chỉ mang lại cho ông Cheney kinh nghiệm quản lý doanh nghiệp quy mô lớn mà còn sâu sắc hóa hiểu biết của ông về năng lượng như trụ cột an ninh quốc gia. Theo NPR, thời kỳ tại Halliburton giúp ông Cheney phát triển tầm nhìn toàn diện về kinh tế toàn cầu, chuẩn bị cho ông vai trò cố vấn kinh tế trong chính quyền sau này.

Năm 2000, sự nghiệp của ông Cheney có ngã rẽ khi ông được George W. Bush chọn làm ứng cử viên phó tổng thống. Ban đầu, ông Cheney dẫn dắt quá trình tìm kiếm người đồng hành tranh cử cho ông Bush, nhưng cuối cùng chính ông được chọn, quyết định mà ông Bush sau này mô tả là “lựa chọn sáng suốt nhất của chiến dịch”.

Chiến thắng của ông Bush năm 2000 và tái đắc cử 2004 đã đưa ông Cheney vào vị trí Phó Tổng thống, nơi ông tái định nghĩa chức vụ này một cách triệt để.

Dưới thời Tổng thống George W. Bush, ông Cheney không chỉ là “người dự bị” theo truyền thống mà trở thành cố vấn thân cận nhất, ảnh hưởng sâu sắc đến mọi khía cạnh của chính sách. Ông được công nhận rộng rãi là Phó Tổng thống quyền lực nhất trong lịch sử Mỹ, với văn phòng lớn hơn bất kỳ người tiền nhiệm nào và quyền tiếp cận trực tiếp đến các quyết định cốt lõi.

Theo chuyên gia Joel Goldstein, ông Cheney biến chức vụ Phó Tổng thống thành một vị trí quyền lực thực sự, nơi ông có thể định hình chính sách mà không bị ràng buộc bởi các rào cản truyền thống. Đặc biệt, sau sự kiện khủng bố 11/9/2001, ông Cheney đã đóng vai trò then chốt trong phối hợp phản ứng quốc gia.

Khi đó, từ hầm trú ẩn dưới Nhà Trắng, ông hướng dẫn các biện pháp đảm bảo an ninh, gồm việc hỗ trợ Tổng thống Bush di chuyển an toàn và kích hoạt kế hoạch kế thừa quyền lực. Sự lãnh đạo bình tĩnh của ông trong giờ phút khủng hoảng được khen ngợi bởi các nhà phân tích an ninh, như cựu Giám đốc CIA Michael Hayden, nhận xét: “Ông Cheney hiểu rõ rằng an ninh quốc gia đòi hỏi sự quyết đoán và ông đã cung cấp chính điều đó cho chính quyền Bush”.

Di sản tranh cãi

Một trong những đóng góp lớn nhất của ông Cheney là củng cố quyền lực hành pháp. Ông ủng hộ mạnh mẽ việc mở rộng thẩm quyền của tổng thống trong lĩnh vực an ninh quốc gia, lập luận rằng trong thế giới hậu 9/11, Mỹ cần một lãnh đạo linh hoạt để đối phó các mối đe dọa mới nổi. Các chính sách do ông đồng thiết kế như tăng cường giám sát tình báo, hợp tác quốc tế chống khủng bố, giúp Mỹ xây dựng khung pháp lý vững chắc hơn cho các hoạt động tình báo.

Theo Foreign Affairs, ông Cheney khôi phục sự cân bằng quyền lực nghiêng về hành pháp, đảm bảo tổng thống có công cụ cần thiết để bảo vệ dân chúng mà không bị cản trở bởi thủ tục quan liêu. Hơn nữa, ông Cheney đã thúc đẩy các sáng kiến năng lượng, nhấn mạnh vào việc đa dạng hóa nguồn cung để giảm phụ thuộc vào dầu mỏ nước ngoài - một di sản vẫn còn ảnh hưởng đến chính sách năng lượng Mỹ ngày nay.

Trong lĩnh vực đối ngoại, ông Cheney thường xuyên đại diện cho Mỹ tại các diễn đàn quốc tế. Ông góp phần xây dựng liên minh rộng lớn chống khủng bố, hợp tác chặt chẽ với NATO và các đối tác châu Á. Các chuyến công du của ông đến Trung Đông và châu Âu củng cố vị thế lãnh đạo của Mỹ, theo đánh giá từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS). Giáo sư John Mearsheimer từ Đại học Chicago từng viết: “Ông Cheney hiểu rõ sức mạnh của ngoại giao cứng rắn kết hợp với liên minh, ông áp dụng điều đó để duy trì bá quyền Mỹ trong thế giới đa cực”.

Tuy nhiên, ông Cheney cũng gây tranh cãi mạnh mẽ khi ủng hộ hành động quân sự của Mỹ chống lại Iraq vào năm 2003. Ông là người đóng vai trò thúc đẩy cuộc chiến, với cáo buộc của Mỹ rằng "Iraq tàng trữ vũ khí hủy diệt hàng loạt". Tuy nhiên, không vũ khí nguy hiểm nào như vậy được tìm thấy, khiến chính quyền Mỹ khi đó bị thế giới chỉ trích dữ dội.

Những năm cuối đời

Sau khi rời nhiệm sở năm 2009, ông Cheney tiếp tục là tiếng nói có trọng lượng trong chính trường Mỹ. Ông viết hồi ký “In My Time” (2011), cuốn sách bán chạy chia sẻ những bài học từ sự nghiệp, nhấn mạnh vào tầm quan trọng của lãnh đạo quyết đoán.

Ông Cheney cũng tham gia các hoạt động từ thiện xã hội, hỗ trợ các cựu chiến binh và các chương trình giáo dục về lịch sử nước Mỹ. 

Di sản của ông Cheney là chủ đề được các học giả quốc tế phân tích. Ông đã tái định hình chức vụ Phó Tổng thống từ vị trí ít quan trọng thành một trung tâm quyền lực thực thụ, mở đường cho các Phó Tổng thống sau này như Joe Biden, Kamala Harris có vai trò tích cực hơn.

Ngoài ra, ông Cheney cũng để lại dấu ấn trong thúc đẩy giá trị bảo thủ: niềm tin vào chủ nghĩa tự do kinh tế, an ninh biên giới và sức mạnh quân sự. Ông Cheney được xem là nhà tư tưởng thực tiễn, người giúp đảng Cộng hòa định hướng lại sau Chiến tranh Lạnh, tập trung vào các mối đe dọa mới. Di sản cá nhân của ông còn thể hiện qua gia đình: hai con gái, gồm Liz Cheney - cựu nghị sĩ và nhà phê bình nổi bật, tiếp tục theo đuổi sự nghiệp công.

Những năm cuối đời, ông Cheney đã gây bất ngờ khi không ủng hộ người cùng đảng Cộng hòa là ông Donald Trump trong trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2024, mà thay vào đó ủng hộ ứng viên đảng Dân chủ Kamala Harris.