Chuyện hậu trường sau quyết định cách chức Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine

Tổng thống Ukraine đề nghị truyền thông giảm chỉ trích vấn đề tham nhũng trong quân đội và Bộ Quốc phòng. Khi đó, vụ bê bối đầu tiên về việc mua sắm thực phẩm cho quân đội vừa nổ ra.

Đầu tháng 2 còn là thời điểm Bakhmut đang được Ukraine quyết liệt phòng thủ, Bộ Nội vụ đang tuyển mộ các lữ đoàn tấn công mới, và các cuộc đàm phán về lệnh trừng phạt cũng như về việc gia nhập EU đang diễn ra. Tất cả công việc này đòi hỏi một xã hội đoàn kết.

Theo Ukrainska Pravda, ông Zelensky đã cam kết không dung thứ cho tham nhũng và một trong những biện pháp được ông nhắc đến là khả năng thay thế Bộ trưởng Quốc phòng. Ông nói cá nhân mình không nghi ngờ Bộ trưởng Oleksii Reznikov, nhưng ông có thể thấy vị Bộ trưởng đang chật vật đối phó với vô số thách thức.

Sau 7 tháng, ông Reznikov mới từ chức và được thay thế bằng ông Rustem Umerov.  Tại sao việc thay thế lại mất nhiều thời gian như vậy và tại sao ông Umerov lại là sự lựa chọn sau cùng của Tổng thống Zelensky?

Vì sao ông Umerov được chọn?

Hầu như không ngày nào trôi qua trong tháng 8 mà cái tên Bộ trưởng Quốc phòng Reznikov không được nhắc tới trên các phương tiện truyền thông và mạng xã hội.

Tất cả nguồn tin trong chính phủ của Ukrainska Pravda đều xác nhận việc Bộ trưởng Quốc phòng sắp từ chức, nhưng họ không thể trả lời câu hỏi: "Bộ trưởng Quốc phòng mới sẽ là ai?".

Ông Zelensky không hề có ứng cử viên nào khả dĩ cho đến mãi gần đây. Chuyến công du lớn của ông tới châu Âu trước Ngày Độc lập (24/8) càng làm trì hoãn thêm vấn đề thay đổi nhân sự.

"Một ứng viên đã xuất hiện rất nhanh chóng, chỉ vào khoảng 10 ngày trước", một cộng sự thân cận của Tổng thống nói. "Ông Zelensky đã gọi cho Umerov, và ông ấy không thể từ chối. Rõ ràng, Umerov đã được ông Yermak kéo về đội, nhưng quyết định về vị trí Bộ trưởng Quốc phòng là tùy vào tổng thống".

Nhân vật Yermak được nhắc tới chính là Andrii Yermak, Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine. Hai người đã biết nhau từ khi ông Yermak chỉ là một trợ lý bình thường cho ông Zelensky.

Ông Umerov được mô tả là ứng viên có thể làm hài lòng tất cả: Được Tổng thống Zelensky nhìn nhận là có khả năng quản lý và có tiếng tăm trong giới các nhà hoạt động thân phương Tây. Ngoài ra, ông Yermak cũng cho rằng ông Umerov sẽ không thay đổi 2 Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, vốn có vị trí quan trọng đối với chính Chánh Văn phòng Tổng thống.

Bộ trưởng Quốc phòng tương lai lần đầu tiên xuất hiện công khai với tư cách là đại biểu của chính phủ Ukraine tại các cuộc đàm phán với Nga ở Belarus vào ngày 28/2/2022. Tại đây, Umerov đã trao đổi với nhà tài phiệt người Nga Roman Abramovich về nhiều phương diện liên quan các vấn đề nhân đạo tại vùng chiến sự.

Sau khi đàm phán được chuyển đến Istanbul, đội ngũ của Ukraine cũng được hưởng lợi đáng kể từ các mối quan hệ mà ông Umerov đã xây dựng với giới quyền lực tại Thổ Nhĩ Kỳ từ khi còn làm trợ lý cho Mustafa Dzhemiliev - cựu Chủ tịch Mejlis của người Tatars ở Crimea (Mejlis là quốc hội không chính thức của người Tatars).

Theo Ukrainska Pravda, ông Umerov có mối quan hệ quen biết cá nhân với Tổng thống Tayyip Erdogan và có liên hệ trực tiếp với ông Ibrahim Kalin, cánh tay phải của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ.

Mối quan hệ của ông Umerov với Ả Rập Xê Út cũng hữu ích đối với Văn phòng Tổng thống Ukraine. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi Umerov có mặt trong thành phần phái đoàn Ukraine tại hội nghị hòa bình gần đây của các cố vấn an ninh ở Jeddah.

Ông Umerov cuối cùng đã trở thành Bộ trưởng Quốc phòng, nhưng quyết định này sẽ không trở thành thực tế nếu một trong hai kế hoạch khác của ông Zelensky thành công.

Vì sao ông Budanov không được chọn?

Lần đầu tiên vấn đề ông Oleksii Reznikov từ chức được đem ra thảo luận nghiêm túc là vào cuối tháng 1. Trước đó, dư luận Ukraine đã tỏ thái độ bất mãn sau khi xuất hiện bản hợp đồng cho thấy Bộ Quốc phòng mua lương thực cho quân nhân với giá cao.

Khi ấy, vấn đề thực sự đối với Văn phòng Tổng thống không phải là việc cách chức ông Reznikov mà là tìm vị trí mới cho vị Bộ trưởng trong đội ngũ.

"Ông Oleksii là nhà đàm phán tuyệt vời. Ông ấy có những mối quan hệ quan trọng mà không thể được bỏ qua", một quan chức có ảnh hưởng ở Văn phòng Tổng thống nói với Ukrainska Pravda vào thời điểm đó.

Vào tháng 2, Tổng thống Zelensky cân nhắc thay Bộ trưởng Quốc phòng bằng ông Kyrylo Budanov, Giám đốc Tình báo Quốc phòng Ukraine và là người được ông Zelensky rất ngưỡng mộ vì những hoạt động táo bạo mà cơ quan này đã thực hiện.

Ông Budanov e ngại việc nhận trách nhiệm mới, nhưng không muốn trực tiếp nói "không" với tổng thống. Theo các nguồn tin cấp cao của Ukrainska Pravda, ông Budanov còn đắn đo vì cho rằng không thể cải tổ Bộ Quốc phòng một cách nhanh chóng.

"Sẽ rất khó để ông Budanov rời bỏ cơ quan tình báo vì ông ấy đã điều chỉnh mọi hoạt động tại đây phù hợp với phong cách quản lý của mình trong thời chiến", các nguồn tin tiết lộ. "Nhưng thực tế thì ông Budanov cũng đã chuẩn bị làm việc tại Bộ Quốc phòng".

Nếu Giám đốc Tình báo Quốc phòng nắm quyền lãnh đạo Bộ Quốc phòng, ông Reznikov sẽ vẫn làm việc cho chính phủ Ukraine và sẵn lòng nhận ghế Bộ trưởng Tư pháp vì có nhiều kinh nghiệm về luật doanh nghiệp. Và nếu vậy, Bộ trưởng Tư pháp hiện tại, ông Denys Maliuska, sẽ được cử làm Đại sứ Ukraine tại Hà Lan.

Nhưng Davyd Arakhamiia, lãnh đạo đảng cầm quyền Đầy tớ của Nhân dân, đã thuyết phục Tổng thống Zelensky rằng ông Reznikov nên được chuyển sang Bộ Công nghiệp Chiến lược.

"Davyd đến gặp Zelensky và nói: "Chúng ta muốn trừng phạt hay thăng chức cho Oleksii?". Tổng thống nói: "Trừng phạt". Davyd đáp: "Nhưng chúng ta lại đang đề bạt ông ấy vào Bộ Tư pháp! Hãy giao vị trí của Riabikin ở Bộ Công nghiệp Chiến lược và để ông Oleksii bắt đầu làm ở đó", những người chứng kiến cuộc trao đổi kể lại với Ukrainska Pravda.

Sau cuộc gặp với ông Zelensky, ông Arakhamiia đã chia sẻ kế hoạch cải tổ với các nghị sĩ trong nhóm mình.

Trong khi đó, ông Reznikov không được ai cho biết về khả năng mình được thuyên chuyển sang Bộ Công nghiệp Chiến lược.

"Đây là tin mới đối với tôi. Tổng thống Ukraine chưa nói gì với tôi về Bộ Công nghiệp Chiến lược", ông Reznikov trả lời sau nhận xét của ông Arakhamiia. "Nếu nhận được lời đề nghị như vậy từ Tổng thống hoặc thủ tướng Ukraine, tôi sẽ từ chối".

Việc cách chức ông Reznikov khi đó cũng đã bị hoãn lại sau một số sự cố truyền thông và những khác biệt trong nội bộ.

Vì sao ông Kubrakov không được chọn?

Ngày 11/7, 11 quốc gia đối tác đã cùng thành lập liên minh tiêm kích để tổ chức huấn luyện phi công Ukraine lái F-16 của phương Tây.

"Những chiếc F-16 sẽ bảo vệ bầu trời Ukraine và sườn phía Đông của NATO. Không quân Ukraine đã sẵn sàng làm chủ chúng càng nhanh càng tốt", Bộ trưởng Quốc phòng Reznikov khi đó viết trên Twitter, đánh dấu sự kết thúc của nhiều tháng đàm phán khó khăn.

Ngay vào khoảng thời gian đó, Văn phòng Tổng thống Ukraine bắt đầu tìm kiếm ứng viên phù hợp thay thế ông Reznikov.

Một số yếu tố có thể đã khiến ông Reznikov phải ra đi vào giữa tháng 7. Đầu tiên, các cuộc đàm phán lớn mà ông Reznikov trực tiếp tham gia, liên quan đến nguồn cung vũ khí từ phương Tây, đặc biệt là hệ thống tên lửa và máy bay chiến đấu, đã hoàn tất.

Áp lực trong quân đội cũng ngày càng tăng do nguồn cung đạn dược và vũ khí còn chậm và bất ổn. Có tình trạng một số hợp đồng vũ khí mà Ukraine đã trả trước vẫn bị gián đoạn, và một số công ty Ukraine và phương Tây không hoàn thành các hợp đồng trị giá hàng chục tỷ hryvnia.

Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Ukraine thường xuyên thiếu kinh phí để ký kết hợp đồng mới. Khi ông Reznikov trao đổi với Bộ trưởng Tài chính Serhii Marchenko, ông Marchenko đã bảo đối phương thu hồi hàng tỷ hryvnia "bị đánh cắp" để thanh toán vật tư, các nguồn tin trong chính phủ nói với Ukrainska Pravda.

Xét đến cùng, việc ông Reznikov không thiết lập được hệ thống hiệu quả để giám sát việc mua sắm là lý do chính khiến ông mất chức.

Dù tình hình hợp đồng của Bộ Quốc phòng Ukraine tại thời điểm tháng 8 có vẻ đã tốt hơn nhiều so với tháng 5/2022, nhưng quan chức mua sắm của Bộ này đã ký nhiều thỏa thuận đáng ngờ trong những tháng đầu hỗn loạn của cuộc xung đột.

Theo Ukrainska Pravda, quân đội Ukraine đã thiệt hại hàng tỷ hryvnia vì công tác mua sắm và nhiều dự án quan trọng khác bị đình trệ.

Ông Mykhailo Fedorov, Bộ trưởng Chuyển đổi Kỹ thuật số Ukraine, đã bày tỏ mối quan ngại tương tự với Tổng thống Zelensky vào tháng 8 và đề nghị tìm người thay thế Bộ trưởng Quốc phòng.

Ứng cử viên của ông Fedorov là Oleksandr Kubrakov, Phó Thủ tướng phụ trách Tái thiết Ukraine và Bộ trưởng Cộng đồng, Lãnh thổ và Phát triển Cơ sở hạ tầng.

Ông Zelensky đã có nhiều lần trao đổi với ông Kubrakov nhưng đều không đi đến đâu. Nguyên nhân chính là việc ông Kubrakov ra tối hậu thư cho biết sẽ chỉ nhận Bộ Quốc phòng nếu vẫn được kiểm soát Bộ Cơ sở hạ tầng, thông qua việc bổ nhiệm người trong đội của mình lên thay.

Ông Kubrakov nói mình đã mất nhiều thời gian để tập hợp đội ngũ của Bộ Cơ sở hạ tầng và họ đã rất nỗ lực triển khai một số dự án quan trọng. Nếu có bộ máy lãnh đạo mới, những dự án này có thể bị ảnh hưởng khi đã sắp mang lại kết quả.

Tổng thống Zelensky không hài lòng khi nhận được tối hậu thư, và có lúc quá trình trao đổi với ông Kubrakov đã trở nên khá căng thẳng. Cuối cùng, ông Zelensky quyết định giữ ông Kubrakov ở vị trí hiện tại.