Các công ty khởi nghiệp khẳng định chỗ đứng trên thị trường vũ khí thế giới

Hôm 6/2, một chiếc xe tải được ngụy trang chở theo một tên lửa siêu thanh từ một văn phòng không biển hiệu gần sân bay Los Angeles tới bang New Mexico (Mỹ). Tại đây, tên lửa này sẽ được không quân Mỹ thử nghiệm.

Đây từng là cảnh tượng quen thuộc dưới thời Chiến tranh Lạnh. Sau nhiều thập kỷ bị lãng quên, giờ đây ngành công nghiệp vũ khí bờ Tây nước Mỹ dường như đã quay trở lại với sự phát triển của hàng loạt công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực này.

Castelion - công ty sản xuất tên lửa trên - được 3 cựu nhân viên SpaceX thành lập năm 2022 với mục đích sản xuất các hệ thống tên lửa hiện đại với giá thành rẻ hơn, cạnh tranh với các mặt hàng vũ khí sẵn có. Sự lớn mạnh của Castelion cho thấy bức tranh lớn hơn: Các công ty khởi nghiệp công nghệ ngày càng có chỗ đứng trong ngành công nghiệp vũ khí Mỹ.

Giới khởi nghiệp nổi lên

Thung lũng Silicon từng có lịch sử phục vụ ngành công nghiệp quốc phòng. Khi mới được thành lập giữa thế kỷ 20, nơi đây từng sản xuất dụng cụ phục vụ máy bay trinh sát và chất bán dẫn dành cho tên lửa. Tuy vậy, trong hàng thập niên, chủ nghĩa hòa bình đã lên ngôi và "công nghiệp quốc phòng" trở thành lĩnh vực bị xa lánh.

Chỉ hai năm trước, Castelion không thể mở tài khoản ngân hàng tại thung lũng Silicon vì định kiến đối với sản xuất vũ khí.

Tuy nhiên, tình hình đã thay đổi. Theo số liệu của Viện Quốc tế Nghiên cứu chiến lược (IISS), tổng chi tiêu quốc phòng toàn cầu năm 2024 là khoảng 2.460 tỷ USD. Sau khi loại bỏ tác động của lạm phát, con số trên tăng 7,4% so với cùng kỳ năm trước, cao hơn mức 6,5% năm 2023 và 3,5% năm 2022. Đây là con số hấp dẫn đối với các công ty khởi nghiệp.

Cuộc xung đột Nga - Ukraine và cạnh tranh chiến lược nước lớn khiến nhu cầu sở hữu các loại vũ khí tiên tiến trở nên cấp bách hơn. Các nhà thầu quốc phòng cũng đang chi tiêu nhiều hơn cho các công nghệ mới, đặc biệt là AI. Một báo cáo năm 2024 của Viện Brookings (Mỹ) chỉ ra các hợp đồng quốc phòng liên quan tới AI đã tăng gần 1.200% giá trị chỉ trong 12 tháng, từ tháng 8/2022 tới tháng 8/2023.

Anduril Industries - công ty chuyên về các hệ thống dựa vào AI như vũ khí tự động - đã khẳng định danh tiếng trên thị trường vũ khí thế giới. Dù mới được thành lập năm 2017, Anduril đã nhận được những hợp đồng trị giá hàng triệu USD từ Bộ Quốc phòng Mỹ và Anh. Giờ đây, giá trị của công ty đã lên đến 28 tỷ USD.

Các công ty khởi nghiệp cũng có nhiều tấm gương khác để làm động lực. Palantir, công ty cung cấp phần mềm cho một số quân đội phương Tây, có giá trị thị trường hơn 250 tỷ USD - cao hơn tổng giá trị của ba ông lớn công nghiệp quốc phòng Lockheed Martin, Northrop Grumman và General Dynamics.

Theo nền tảng thu thập dữ liệu PitchBook, giá trị hợp đồng giữa các công ty khởi nghiệp nhỏ và quân đội Mỹ đã tăng hơn 30% trong vòng hai năm qua, lên mức 40 tỷ USD. Đáng chú ý, số vốn đầu tư mạo hiểm có chiều hướng giảm trong cùng kỳ.

Không chỉ ở Mỹ, các công ty khởi nghiệp quốc phòng đang nổi lên ở cả châu Âu. Các doanh nghiệp này huy động được hơn 1 tỷ USD trong 2024, con số kỷ lục từng được ghi nhận. Số tiền này thậm chí còn cao hơn mức gần 1 tỷ USD mà các công ty sản xuất chip lượng tử và AI có thể huy động.

Chính phủ Nhật Bản tháng 9/2024 cũng đã công bố khái niệm "hệ sinh thái khởi nghiệp lưỡng dụng" nhằm thúc đẩy các công ty khởi nghiệp sản xuất các sản phẩm phục vụ quốc phòng.

Ba làn sóng khởi nghiệp

Một báo cáo của công ty tư vấn McKinsey chỉ ra thế giới đã trải qua ba làn sóng công ty khởi nghiệp công nghệ hướng đến lĩnh vực quốc phòng trong 20 năm qua.

Làn sóng đầu tiên là đầu những năm 2000 với sự xuất hiện của các công ty như SpaceX hay Palantir. Những công ty này khi đó phát triển sản phẩm cho cả các cơ quan khác trong chính phủ Mỹ thay vì chỉ cho Bộ Quốc phòng như các công ty vũ khí truyền thống.

Làn sóng thứ hai diễn ra từ giữa đến cuối thập niên 2010. Những công ty mới như Anduril và ShieldAI - giờ đều đã trở thành những "kỳ lân" công nghệ - dần bước vào thị trường. Các công ty này tìm cách ứng dụng các công nghệ mới, chỉnh sửa để phù hợp với lĩnh vực quốc phòng.

Làn sóng thứ ba đang diễn ra, tạo dựng nên cả một hệ sinh thái khởi nghiệp và đầu tư mạo hiểm phục vụ các công ty công nghệ quốc phòng, tạo nền tảng cho sự tăng trưởng mạnh mẽ trong tương lai.

Giờ đây, mục tiêu của các công ty là sản xuất các loại trang bị thông minh và rẻ hơn. Lấy Castelion là ví dụ. Để sản xuất tên lửa, công ty này sử dụng các loại chip dùng trong ô tô trị giá chỉ vài trăm USD, thay vì các loại chip đắt đỏ dành riêng cho tên lửa. Castelion cũng tự sản xuất động cơ tên lửa để cắt giảm giá thành.

Dù vậy, các công ty khởi nghiệp cũng phải đối mặt với thách thức. Giới công nghệ thường chú trọng vào các sản phẩm có thể ứng dụng rộng rãi. Tuy nhiên, giới quân sự cần giải pháp cho các vấn đề cụ thể. Do chỉ có thể tiếp cận hạn chế các thông tin mật, các công ty có thể gặp khó trong việc hiểu và giải quyết vấn đề này.

Bên cạnh đó, giới khởi nghiệp cũng cần thời gian để hiểu cách chính phủ vận hành, trong khi các doanh nghiệp lớn thường có đội ngũ quan hệ chính phủ chuyên nghiệp. Các hợp đồng với chính phủ thường mất nhiều thời gian để hoàn vốn hơn, có thể khiến các nhà đầu tư mạo hiểm không hài lòng.

Một số rào cản khác từng phải vượt qua bằng con đường pháp lý. Hồi năm 2014, SpaceX và Palantir lần lượt kiện Không quân và Lục quân Mỹ để đòi quyền đấu thầu với những hợp đồng nhất định - vốn "đóng cửa" đối với họ.

Bất chấp những thách thức này, các công ty khởi nghiệp vẫn đang trên đà phát triển. Hồi tháng 1, Castelion đã huy động trên 100 triệu USD để phục vụ chương trình chế tạo tên lửa siêu thanh, giữa lúc các công ty hy vọng vai trò của tỷ phú Elon Musk trong chính phủ Mỹ sẽ có lợi cho hệ sinh thái khởi nghiệp.

"Sẽ có nhiều ý kiến ủng hộ trao hợp đồng cho các chủ thể phi truyền thống hơn", ông Sean Pitt, đồng sáng lập Castelion, nói với Wall Street Journal.